«پایگاه خبری- تحلیلی طلیعه»مینا نادری؛ برای علاقه مندان به مباحث تولید علم در ایران پوشیده نیست که تقریباً از یک دهه گذشته تا کنون با پدیدهای به نام “جریان شناسی فکری در حوزه علوم انسانی” مواجه شده ایم که در کار بررسی آنچه “جریانهای فکری” خوانده میشود برآمدهاند. علت این امر یعنی پیدایش جریان شناسی فکری در علوم انسانی را شاید بتوان در اوج گرفتن مباحث علم دینی جستجو کرد. با قوت گرفتن این طرح بحث، آنچه جریانهای فکری یعنی تفکیکیان، فردیدیها، روشنفکران سکولار و دینی، اصحاب فرهنگستان، نوصدراییها و… خوانده میشوند، مواضع مختلفی گرفتند. این مواضع مختلف که برآمده از منابع فکری مختلف آنها است، افقهای متفاوتی را پیشرو میگذارد. در این بین برخی به این صرافت افتادند تا هر یک از این باورداشتهای فکری و معرفتی را در بستر تاریخیشان تحلیل کرده و به نقاط ضعف و قوتشان و اینکه چه می شود که بعضی چنین فکر میکنند و چنین نسخهای میدهند بپردازند. این شد که” جریانشناسی فکری در حوزه علوم انسانی” سر برآورد.
برخی منتقدان جریان شناسی که خود آثاری هم در همین حوزه دارند میگویند جریان شناسی یک روش معمول و مرسوم علمی نیست و شاید بتوان گفت پدیدهای کاملاً ایرانی است که شاید جای دفاع خاصی هم نداشته باشد از سوی دیگر اصلاً سخت و دشوار است که بتوان از عنوانی خارجی به عنوان جریان در این حوزه نام برد[i] اما به هر ترتیب این نامگذاریها انجام شده و محملی برای بررسی برخی مکاتب یا دقیقتر بگوییم افقهای فکری و معرفتی در ایران شده است. در دیگر سو منتقدان دیگری قرار دارند که جریان شناسی را الگو برداری شده از جامعه شناسی معرفت میبینند و تمام نقدهایی را که به جامعه شناسی معرفت وارد است بر جریان شناسی هم وارد میدانند. در مقابل این دو دسته، دسته سومی هم هستند که اتفاقاً بر ضرورت جریان شناسی تأکید دارند و آن امری لازم در دریافت و فهم یک جریان فکری یا فهم تاریخ اندیشه و تحولات آن میدانند.
همینها بود که پدیده جدیدتری را به وجود آورد به نام “جریان شناسی جریان شناسیها” که رسالت تحلیل عمل جریان شناسیهایی که تا کنون بر روی مکاتب فکری انجام شده بودند را بر عهده گرفت تا با این ابزار آنها را نقد کند. به هر ترتیب در این گزارش ما سعی خواهیم کرد سیاههای از آثار مکتوب، چند رسانهای و آثار منتشر شده در فضای مجازی که از سطح قابل قبولی برای ارجاع علمی برخوردارند ارائه نماییم تا علاقهمندان و دانشجویانی که مایلند از طریق جریانشناسیها افقهای فکری موثر بر جریان اندیشه و علوم انسانی در ایران معاصر را بخوانند نمایهای هر چندکوچک در دست داشته باشند.
پیش از پرداختن به این آثار ذکر این نکات بسیار لازم مینماید:
الف) کتب جریان شناسی فکری
جریان هاى فکرى ایران معاصر؛ دکتر عبدالحسین خسروپناه. قم، انتشارات وثوق:۱۳۸۴ .
گرچه این کتاب با رویکرد و موضوع خاص علوم انسانی نوشته نشده است اما توضیحات خوبی در خصوص مکاتب سنتگرایی، روشنفکری، تفکیک و فرهنگستان ارائه مینماید که برای آشنایی با این جریان ها از حیث منابع فکری، و تاریخ تطورشان حائز اهمیت است.
ب) آثار چند رسانهای و فضای مجازی
روایت افقهای فکری ایران معاصر در راستای « فهم وضعیت فکری ایران معاصر»، مؤسسهی روزگار نو تلاش کرده است زمیـنهای فراهم کند تا متفـکران معـاصر و یا نمایندگان جریـانهای مختلف فـکری، بیواسطه به ارائهی تفکر خود بپردازند و با پاسخ به پرسشها و سؤالاتی که از مقومات نظری تا الزامات راهبردی تفکر هر جریان را شامل میشود، ظرفیتهای اندیشهی خود را برای مواجهه با مسائل ایران معاصر بیان کنند.این مؤسسه از تمامی جریانها دعوت کرده بود که از بین آنها، از جریان نوصدرایی، حجتالاسلام پارسانیا و حجتالاسلام خسروپناه؛ از فرهنگستان علوم اسلامی قم، حجتالاسلام پیروزمند؛ و از شاگردان دکتر فردید، دکتر محمد رجبی و دکتر سلیمانحشمت؛ و همچنین استاد مهدی نصیری در این جلسات حاضر شدند»[ii] و مطالب خود را ارائه دادند.تعداد جلسات:۱۵ و قیمت:۲۰٫۰۰۰تومان است که از وب سایت این موسسه به آدرس زیر قابل دستیابی است: http://roozegareno.net/#home4
جریان شناسی علم دینی، سلسله جلسات دوره آموزشی تمهید، مدرس: عطاء الله بیگدلی۱۳۹۳٫ قابل دریافت از موسسه سیما فکرhttp://simafekr.tv/0fa753idattach.htm.
گفتمان های علم دینی در ایران، سلسله جلسات آموزشی متا، مدرس: حجت الاسلام سید محمدحسین متولی امامی، قابل دریافت از موسسه آموزشی پژوهشی مطالعات تمدن اسلامی. ۱۳۹۳
مقاله جریان شناسی جبهه فکری تمدن اسلامی، حجت الاسلام علی محمدی، آبان ۱۳۹۱ http://www.isaq.ir/vdccasqi82bqe.la2.html
مقاله جریان شناسی فکری ایران معاصر (با تکیه بر نقش علوم انسانی)، حجت الاسلام علی محمدی.
درسگفتار جریان شناسی علم دینی؛ مروری بر جریانهای علم دینی پس از انقلاب، حجت الاسلام علی محمدی،دوره سطح ۳ والعصر. هم جزوه و هم صوت این درسگفتار از انتشارات سدید قابل دریافت است.
[i] خسروپناه در مصاحبه با گذار:
[ii] متن معرفی از خود موسسه است.