در جست‌و‌جوی روش، سردرگمی در پژوهش علوم اجتماعی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، این کتاب بررسی در مسئله روش است. استدلال کتاب این است که روش در علوم اجتماعی (و نیز علوم طبیعی) به‌ واسطه مجموعه‌ ای از چشم ‌بندی‌ های قرن نوزدهمی و یا حتی قرن هفدهمی اروپایی‌-‌آمریکایی‌ها ایجاد شده است. بنابراین روش در فهم و ارائه خود دچار اشتباه است. نویسنده در این کتاب نشان داده است که روش، مجموعه ‌ای کم و بیش موفق از روندهای گزارش‌ دهی درباره واقعیت مفروض نیست. بلکه اثرگذار است. روش به تولید واقعیت کمک می ‌کند. روش چنین کاری را آزادانه و دل ‌بخواهانه انجام نمی ‌دهد. روش، ترتیبات و نحوه گردآوری چیزها و تلقی از ترتیبات آن چیزها- را تولید می‌ کند که می ‌توانستند به صورت دیگری نیز باشند.

این کتاب ادبیات خاص خود را دارد و نویسنده به ‌مرور اصطلاحات مورد نظر خویش را وضع می‌ کند و در طول متن آن‌ها را صیقل می‌ دهد. چنان ‌که در انتهای فصل دوم نیز به‌ صراحت خاطر نشان می ‌سازد، برای پیش ‌برد مباحث خویش درباره روش، نیازمند ایجاد واژگان جدیدی در این‌ باره بوده است؛ واژگانی که متضمن معانی متعارف و مرسوم درباره روش نباشند و امکان بیان مقصود نویسنده از طریق آن‌ها فراهم شود.

از‌این‌رو یکی از نتایج و آثار چنین کاری آن است که لازم است کتاب به همان ترتیبی خوانده شود که نگاشته شده است؛ چرا که در غیر این صورت خواننده از ریشه و معنای یک اصطلاح، که در ادامه متن به کار برده شده است، بی‌اطلاع خواهد ماند. نویسنده خود به‌صراحت بیان می ‌دارد «در مابقی کتاب من این گزینه غیر متعارف را دنبال می ‌کنم. مطمئنا، بخش‌ های مربوط به سیاست و نیز صدق، به ‌حدی جدی است که فکر نکردن به آن‌ها اشتباه است. اما اگر بخواهیم چنین کنیم، دست‌کم دو دلیل نیازمند واژگان بهتری برای سخن گفتن از روش هستیم.»

کتاب «درجست ‌و ‌جوی روش» کوشیده است نگاهی نو و تازه به روش داشته باشد و از آن جا که در دانشگاه های ما مساله تفوق روش به نحو جان کاهی مشکل ساز شده است ورود این گونه تفکرات هر چند در بخش هایی خالی از اشکال و ایراد هم نباشد، مفید و موثر است. تلقی سهل گیرانه و سخاوتمندانه (اصطلاحاتی که نویسنده کتاب اصرار دارد درباره روش به کار ببرد) نویسنده کتاب درباره روش چیزی است که ما امروزه به آن نیازمندیم.

این کتاب دارای هشت فصل است: فصل اول در جست و جوی روش، فصل دوم فعالیت های علمی، فصل سوم جهان های چندگانه، فصل چهارم نتایج سیال، فصل پنجم موضوعات گریزان، فصل ششم شکل های نامتعارف، فصل هفتم تصور و روایت و فصل هشتم سیاست هستی شناختی و پس از آن.

کتاب همان طور که نویسنده آن درباره روش اعتقاد دارد، کتابی نیست که به سرعت خوانده شود. یعنی همان طور که نویسنده تاکید دارد که روش باید آرام و آهسته و با تانی بیشتر باشد، این کتاب نیز باید به دقت و آهستگی خوانده شود. این دقت و آهستگی هم اقتضای محتوای کتاب است و هم مقتضای سبک بیان نویسنده که کمی تا قسمتی دیریاب و نیازمند تامل است.

در بخشی از این کتاب آمده است:

«این کتاب استدلال مستحکمی برای شیوه ای از اندیشیدن درباره روش ارائه می کند؛ روشی که گسترده تر، سبک بارتر، پرثمرتر و در عرصه های خاصی کاملا متفاوت با بسیاری از فهم های متعارف است؛ بنابراین بخش هایی از این استدلال حمله ای است به محدودیت هایی که فهم های متعارف ایجاد کرده اند. البته بنا به دلایل متفاوتی چنین حمله ای باید محتاطانه صورت گیرد.

نخستین دلیل این که روش علوم اجتماعی یک جانور چند سر است. این موجود در مقام ادعا رنگارنگ و ناهمگن است و در مقام عمل این خصوصیت بسیار شدیدتر می شود. البته از آن جا که استدلال من به سود تکثر بیش تر روش شناختی است، از تکثر در هر جا که باشد استقبال می کنم. بنابراین مشخص می شود که مساله نه کمبود تکثر در عمل به روش که تظاهر هژمونیک و سلطه طلبانه خوانش ها و تلقی های خاصی از روش هاست.»

کتاب «در جست‌و‌جوی روش: سردرگمی در پژوهش علوم اجتماعی» نوشته جان لو، ترجمه سید مجتبی عزیزی در ۲۸۹ صفحه توسط نشر ترجمان علوم انسانی در سال ۱۳۹۵ به چاپ رسیده است.

انتهای پیام/