«مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ»؛ نویدبخش آینده اقتصادی روشن در قرآن

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدکاظم رجایی‌رامشه، عضو هیئت‌ علمی گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به بحث درباره جایگاه و اهمیت کار و تولید در قرآن پرداخت و اظهار کرد: خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ مِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛ و از رحمتش برایتان شب و روز را قرار داد تا در این [یک] بیارامید و [در آن یک] از فزون‏بخشى او [روزى خود] بجویید، باشد که سپاس بدارید» (القصص/۷۳)  یعنى خداوند، شب را براى استراحت و روز را براى طلب روزى قرار داد.
وی ادامه داد: همچنین خداوند متعال می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولاً فَامْشُوا فِی مَناکِبِها وَ کُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَ إِلَیْهِ النُّشُورُ؛ اوست کسى که زمین را براى شما رام گردانید پس در فراخناى آن رهسپار شوید و از روزى [خدا] بخورید و رستاخیز به سوى اوست».(الملک/۱۵)
تأکید قرآن بر تولید و زنده کردن زمین از جانب انسان‌ها
عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) اظهار کرد: حیواناتى را که براى سوار شدن رام هستند و به راحتى و بدون اضطراب مى‏‌توان بر پشت آن‏ها سوار شد «ذلول» مى‏‌گویند. «مناکب» جمع «منکب»، مجموعه مابین بار و شانه را مى‏‌گویند که براى سطح زمین استفاده شده است.
رجایی افزود: منظور از این آیه شریفه، این است که خداى تعالى، زمین را مطیع و رام شما ساخت تا بتوانید بر پشت آن قرار گرفته از این قسمت به آن قسمت بروید و در نعمت‏‌هایش تصرف کنید و منظور از حرکت در روى زمین و تصرف در نعمت‏‌هاى آن، زنده کردن زمین با تولید، به ویژه تولیدهاى کشاورزى و استخراج معادن است.

مفهوم عمران و آبادانی در قرآن
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی یادآور شد: خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ إِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعامِ لَعِبْرَهً نُسْقِیکُمْ مِمَّا فِی بُطُونِهِ مِنْ بَیْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشَّارِبِینَ. وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ فِی ذلِکَ لَاَآیَهً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ؛ و در دامها قطعا براى شما عبرتى است از آنچه در [لابلاى] شکم آنهاست از میان سرگین و خون شیرى ناب به شما مى‌‏نوشانیم که براى نوشندگان گواراست و از میوه درختان خرما و انگور باده مستى‏ بخش و خوراکى نیکو براى خود مى گیرید قطعا در این[ها] براى مردمى که تعقل مى‌کنند نشانه‏‌اى است» (النحل/۶۶ و ۶۷)
رجایی با بیان اینکه بدیهى است که طلب عمران، طلب تکوینى است و نه حکم تشریعى، اظهار کرد: بعضى از مفسران، قول سوم و چهارمى نیز ذکر کرده‏‌اند، ولى با توجه به نشانه‏‌هایى که در آیه ۹، سوره مبارکه روم آمده و فرموده است «وَ أَثارُوا الْأَرْضَ وَ عَمَرُوها أَکْثَرَ مِمَّا عَمَرُوها»، زیر و رو کردن زمین و ایجاد تغییرات به صورت مقدمه آبادانى، براى این معنا جاى تردیدى باقى نمى‏ماند؛ ضمن این که بیش‏تر مفسران نیز، معناى عمران و آبادانى را برگزیده‏‌اند.

عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) یادآور شد: گفته‏ شده است اصل در استعمال، حقیقت است؛ پس لازم است صیغه «کُلُوا»، مفید رفع وضع قرار گیرد و مقتضاى رفع، اباحه است؛ بنابراین به علت صیغه امر و قراین موجود در آیات، نوعى تشویق به تصرف در نعمت‏‌هاى الهى از آنها فهمیده مى‏‌شود.
لزوم فعالیت تولیدی در راستای ایجاد کالای نهایی
وی ادامه داد: کالاهاى اقتصادى، کم‏تر به صورت کالاهاى نهایى و آماده براى مصرف خلق مى‏‌شوند؛ بلکه بیش‏تر به صورت عوامل تولید مانند آب، زمین، معادن و… در اختیار بشر قرار مى‏‌گیرند و براى نهایى شدن به فعالیت تولیدى نیاز دارند، بنابراین وقتى به تصرف در «ما فِى الاَرض»  یا «طیّبات» سفارش مى‏‌شود، فقط تصرف مستقیم نیست؛ بلکه تصرف در عوامل تولید و تبدیل آن‏ها به کالاهاى نهایى نیز از مصادیق بارز آن است.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی اظهار کرد: خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است: «فَکُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلالاً طَیِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛ پس از آنچه به غنیمت برده‏ اید حلال و پاکیزه بخورید و از خدا پروا دارید که خدا آمرزنده مهربان است». (الانفال/ ۶۹) همچنین فرموده است: «یا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ؛ اى پیامبران، از غذاهاى پاکیزه بخورید و عمل صالح انجام دهید که من به آن چه انجام مى‏‌دهید، آگاهم».(المؤمنون/ ۵۱)
امر مطلق به تصرف در زمین توسط خداوند
وی تأکید کرد: خطاب «کُلُوا مِنَ الطَّیِّباتِ» به عموم پیامبران، و منظور از «اکل من الطیبات»، ارتزاق کردن به آن‏ها یا تصرف در آن‏ها به انواع تصرفات است. به کارگیرى «اکل» در مطلق تصرفات، استعمال شایع و متداول است.
رجایی یادآور شد: خداوند در آیات۵۷ سوره ، ۶۰ اعراف، ۸۱ و ۸۲ طه، و ۶۰ سوره بقره، پس از بیان قصه‏‌اى از بنى‏‌اسرائیل و در آیه پانزده سوره سبأ، ضمن نقل قصه قوم سبأ، به مطلق تصرف امر کرده است.
اهمیت فراهم‏ سازى زمینه تولید از منظر قرآن کریم
وی در ادامه به بیان اهمیت فراهم‏‌سازى زمینه تولید از منظر قرآن کریم پرداخت و گفت:  آماده کردن زمینه براى فعالیتى، بیانگر اهمیت آن است. آیاتى از قرآن، حاکى از تهیه نعمت‏‌هایى است که زمینه‏‌ساز تولید هستند. در بعضى از آنها تصریح شده که این نعمت‏‌ها براى جست‏‌وجوى روزى در اختیار شما قرار گرفته است اما برخى دیگر، فقط به فراهم‏‌سازى زمینه تولید و بالملازمه بر اهمیت و تشویق به تولید دلالت دارند.

رجایی ادامه داد: خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لَقَدْ مَکَّنَّاکُمْ فِی الْأَرْضِ وَ جَعَلْنا لَکُمْ فِیها مَعایِشَ قَلِیلاً ما تَشْکُرُونَ؛ و قطعا شما را در زمین قدرت عمل دادیم و براى شما در آن وسایل معیشت نهادیم [اما] چه کم سپاسگزارى مى ‏کنید ». (الاعراف/ ۱۰)درباره آماده کردن زمینه تولید و جمله «قَلِیلاً ما تَشْکُرُونَ» بنابر معناى عمل تشکر، یعنى استفاده مناسب از نعمت‏‌ها، مؤیدى بر اهمیت و تشویق به تولید است.

امر خداوند به تهیه قوه
عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) عنوان کرد: خداوند در قرآن در این‌باره فرموده است: «اللَّهُ الَّذِی سَخَّرَ لَکُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِیَ الْفُلْکُ فِیهِ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً مِنْهُ إِنَّ فِی ذلِکَ لَ‏آیاتٍ لِقَوْمٍ یَتفکّرونَ؛ خدا همان کسى است که دریا را به سود شما رام گردانید تا کشتی‌ها در آن به فرمانش روان شوند و تا از فزون بخشى او [روزى خویش را] طلب نمایید و باشد که سپاس دارید و آنچه را در آسمان‌ها و آنچه را در زمین است به سود شما رام کرد همه از اوست قطعا در این [امر] براى مردمى که مى‏‌اندیشند نشانه‏‌هایى است». (الجاثیه/ ۱۲ و۱۳). علاوه بر این آیه، آیات ۳۲ و ۳۳ سوره‏‌ها، ۱۴ و۱۲ سوره نحل، ۱۰ و ۱۳ زحرف، ۷۲ و ۷۳ یس،  ۳۷ و ۶۵ حج، ۲۰ لقمان و آیه ۸۶ سوره مبارکه نمل، همگی بر آماده‏‌سازى زمینه تولید دلالت دارند.
وی با اشاره به امر خداوند به تهیه قوه، افزود: خداوند متعال در قرآن کریم در این‌باره فرموده است: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‏ءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ؛ و هر چه در توان دارید از نیرو و اسب‌هاى آماده بسیج کنید تا با این [تدارکات] دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان] دیگرى را جز ایشان که شما نمى‌شناسیدشان و خدا آنان را مى ‏شناسد بترسانید و هر چیزى در راه خدا خرج کنید پاداشش به خود شما بازگردانیده مى ‏شود و بر شما ستم نخواهد رفت ». (الانفال/ ۶۰).
مفهوم «قوه» در قرآن
رجایی در تفسیر این آیه و مفهوم کلمه «اعداد» اظهار کرد: اعداد، عبارت است از فراهم‏‌سازى لوازم براى پیروزى بر چیز دیگر و ایجاد کردن آنچه‌که مورد نیاز در تحقق یک امر مطلوب است؛ مثل فراهم‌سازى هیزم براى آتش و فراهم کردن آتش براى آشپزى، و هر آنچه، فعالیتى را ممکن سازد را «قوّه» مى‏‌نامند.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) یادآور شد: به دست آوردن قدرت و تهیه نیرو، به ویژه در حدى که دشمنان خدا به ترس و وحشت بیفتند، آیا جز با کار و تلاش و تولید کالاها و خدمات، اعم از نظامى و غیر نظامى صورت مى‏‌پذیرد؟ امروزه «توان» بیش‏تر بر توانِ اقتصادى و دانش فنى استوار است نه بر جمعیت، و رشد اقتصادى، و دانش فنى، جز با توجه به تولید ممکن نیست.
دیدگاه قرآن درباره آینده زندگی اقتصادی انسان
وی افزود: از طرفى دیگر، جنگ نیز منحصر به جنگ نظامى نبوده؛ بلکه به جنگ اقتصادى، فرهنگى و رسانه‏‌اى هم تبدیل شده است. افزون بر این که جمله «مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ» فراگیر و شامل توان اقتصادى است، قرآن کریم در این آیه درباره آینده زندگى، وعده‏‌هاى امیدبخش داده است؛ بر خلاف دیدگاه اقتصاددانان بدبین که آینده اقتصادى جامعه را تیره مى‏بینند و معتقدند با افزایش جمعیت زمین و کمبود امکانات موجود در آن، جامعه به سوى فقر و نابودى پیش مى‏‌رود.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی در پایان گفت:‌ قرآن از کافى بودن منابع براى بشر و نزول برکت‏‌ها از خزانه بى‏‌پایان الهى سخن به میان آورده است و نعمت‏‌هاى خداوندى، منابع و امکانات آفریده شده براى بشر را نامحدود معرفى مى‏‌کند؛ نه تنها روزى بشر بلکه همه جنبندگان را تضمین و به این وسیله امید به رزاقیت خداوند را جایگزین ترس از فقر کرده است.

انتهای پیام/