معضلات اجتماعی؛ سوغات بی‌توجهی خانواده‌ها به عفاف و حیا

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از شبستان، در آستانه ۲۵ ذی الحجه که در تقویم رسمی کشور روز خانواده نام گرفته است به منظور بررسی بایدها و نبایدهای خانواده موفق و اسلامی که ریشه حل بسیاری از بحران ها و رشد فردی و اجتماعی است با حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا مصطفی پور، استاد حوزه و دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی گفت وگویی مفصل ترتیب داده ایم که در ادامه می آید:

نقش تربیت و تعلیم در پیدایش خانواده اسلامی و تشکیل جامعه اسلامی در سفارشات قرآن کریم و اهل بیت(ع) چگونه تبیین شده است؟ اصولاً تربیت اسلامی چه مشخصاتی دارد؟

یکی از نهادهای اساسی و به تعبیری پایه گذار اصلی شکل گیری جامعه، نهاد خانواده است؛ در قرآن کریم آمده که همزمان با خلقت انسان، جفت و همسر او نیز آفریده شد و به تعبیری صحیح، خلقت انسان با تشکیل خانواده شروع شده است. اساس تشکیل خانواده برای اُنس و اُلفت و تکریم مقام انسانی است و انسان در کنار خانواده است که می تواند آرامش و سکینه و رشد و تعالی پیدا نماید. تشکیل خانواده در ضمن، تضمین کننده تدوام و استمرار نسل انسان نیز خواهد بود.

قرآن کریم از زن و مرد به عنوان مکمل یکدیگر یاد و نقش هر دوی آنها را در پرورش و تربیت فرزندان، مهم و قابل توجه بیان می نماید. طبیعتاً با تشکیل خانواده توسط مرد و زن، فرزندانی نیز در این خانواده به وجود خواهند آمد و نقش تربیت و پرورش این فرزندان برای رسیدن به کمال انسانی و تشکیل جامعه آرمانی اسلامی بر عهده والدین است. آموزه های اسلامی، برای پرورش و تربیت صحیح فرزندان، در سه مرحله، برای زن و مرد تکالیفی را معین نموده است.

این مراحل کدامند و هر یک انسان را چگونه کمک می کنند؟

 در مرحله اول، بحث پیشگیری مطرح است و در آن سفارش شده است که زن و مرد قبل از تشکیل خانواده می بایست چه الزاماتی را رعایت نمایند و در انتخاب همسر چگونه عمل کنند. در آیین اسلام، هم مرد و هم زن می بایست برای تشکیل خانواده شرایطی را مد نظر قرار دهند؛ سه شاخصه مهم در انتخاب همسر در آموزه های اسلامی عبارت است از: اخلاق، تقوا و ایمان؛ بحث دیگر، موضوع شرافت و اصالت خانوادگی است. اسلام چون تشکیل خانواده را موجب تداوم و استمرار نسل انسان می داند در مواردی تذکر داده که از ازدواج و نکاح با پاره ای افراد اجتناب شود. به طور مثال سفارش شده است از نکاح دختران مؤمن، با مردانی که شرب خمر می نمایند و به مواد سکرآور اعتیاد دارند، اجتناب شود. دلیل این امر هم آسیب هایی است که این مواد بر ذهن و فکر و رفتار انسان می گذارد، قطعاً تشکیل چنین خانواده ای، اثرات سویی نیز برفرزندان خواهد داشت.

بعد از این مرحله و در گام دوم تشکیل خانواده، بحث تولید نسل و چگونگی ارتباط بین زن و مرد در آیین اسلام مطرح است. در اسلام، برای ارتباط و تولید نسل به خانواده، توصیه های بسیاری شده است؛ از قبیل نوع ارتباط صحیح، چگونگی تولید نسل و نوع و پردازش محیط و فضای زناشویی؛ این قبیل سفارشات برای پیدایش نسلی موجه و با اصالت و نجابت تأکید شده است.

مرحله سوم در تربیت در نهاد خانواده، مختص زمانی است که فرزند پا به این دنیا نهاده است وپدر و مادر می بایست، نوزاد و کودک را صحیح و اصولی تربیت و پرورش دهند. در این زمان والدین می بایست از لحاظ رفتار و کردار و گفتار، به شدت مراقب اعمال و کردار خود باشند تا اثرات سویی متوجه تربیت و پرورش فرزندان نشود.

نوع معاش و رزق، در شکل گیری و تربیت خانواده اسلامی چه تعریف و نقشی دارد؟

در تربیت اسلامی و تشکیل خانواده، حتی نوع رزق و معاش فرزندان نیز مورد توجه قرار گرفته است که مبادا تربیت فرزندان با رزق نامعقول و حرام صورت گیرد. قرآن کریم زمانی که موضوع میثاق خداوندی و عهد الست را با انسان بیان می کند، می فرماید:« وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی»؛ بنا بر این تعبیر، اساساً خداوند، فطرت انسان را بر توحید و یکتاپرستی و دین مداری قرار داده و او را به فضائل و دوری از رذائل، دعوت کرده است.

قرآن کریم در ادامه می فرماید: به دو دلیل این میثاق از شما اخذ شده است، یکی اینکه نگویید: چون والدین ما در گمراهی و ضلالت بودند، ما نیز مشرک و کافر شدیم و دوم اینکه، نگویید: «إِنَّا کُنَّا عَنْ هذا غافِلینَ» یعنی ما اطلاع نداشتیم و ناآگاه بودیم. بنابراین، اساساً آفرینش انسان به گونه ای است که آدمی تربیت یافته، خلق شده است. در روایت شریفی از نبی مکرم اسلام(ص) نقل شده: «کُلُّ مَولودٍ یُولَدُ على الفِطرَهِ و إنّما أبَواهُ یُهَوِّدانِهِ و یُنَصِّرانِهِ» یعنی انسان ها همگی بر اساس فطرت توحیدی خلق شده اند و اگر انسانی از این مسیر فطری خارج می شود، باید علت و سبب را در والدین و نوع تربیت آنها جستجو کرد.

چرا تربیت از نظر اسلام تا این حد در توفیق یا عدم توفیق یک خانواده نقش دارد؟ و چه مهندسی برای آن پیشنهاد می شود؟

 مسائل تربیتی و پرورشی، مسائلی هستند که در آیین اسلام، بسیار به آنها تأکید شده است و زن و مرد را به تشکیل و قوام صحیح خانوادگی و تلاش در جهت تربیت اصولی فرزندان، دعوت می کند. بنابراین، در نظام تربیتی قرآنی و اسلامی، خانواده، اساس تشکیل جامعه است و اگر شخصی در خانواده تربیت و پرورش صحیحی دریافت کرده باشد، می تواند در جامعه نیز مفید و مؤثر باشد. در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده که بعد از پیدایش فرزند، والدین می بایست در سه مرحله و با سه نوع نگرش با فرزند خود، برخورد کنند؛ مرحله ابتدایی، هفت سال اول تولد فرزند است که سفارش شده در این هفت سال، فرزند آزاد گذاشته شود: «الوَلَدُ سَیدٌ سَبعَ سِنینَ»، سپس فرمودند: «وَ عَبدٌ سَبعَ سِنینَ وَ وَزیرٌ سَبعَ سِنینَ»، یعنی، در مرحله بعد و در هفت سال دوم پیدایش فرزند، کودک می بایست مورد تربیت قرار گیرد و دیگر آزاد و امیر نخواهد بود و می بایست فرمانبر و مطیع امر والدین و مسائل تربیتی باشد. در این مرحله والدین می بایست با ارائه راهکارهای صحیح، فرزند را در مسیر رسیدن به مدارج علمی و معرفتی همراهی کنند.

در هفت سال سوم زندگی فرزند که مرحله شکل گیری شخصیت او نیز است، سفارش شده والدین فرزندان را مشاور، وزیر و یاور خود قرار دهند. یعنی والدین باید بر اساس شخصیت و استعداد فرزند، او را در امر خود شریک نمایند تا فرزند بتواند با توجه به پرورش جسمی، حس مسئولیت و قبولی وظایف در جامعه را نیز بیاموزد و به اجتماع وارد و منشأ برکات و اصلاحات در جامعه شود.

فلسفه تاکید حیا و عفت در خانواده در قرآن و روایات از چه باب است و این مولفه چقدر ضامن توفیق و بقای خانواده است؟

در بحث تربیتی فرزندان، در سوره مبارکه نور، که به سوره عصمت نیز مشهور و معروف است و در آن بحث های مربوط به عفاف و نگاه و مراوادات صحیح اجتماعی بیان شده، بحثی فوق العاده مهم و اساسی مطرح شده است که توجه و تمسک به آن قطعاً، حلّال بسیاری از مشکلات و معضلات کنونی جامعه نیز خواهد بود. در این سوره بیان شده است: «لِیَسْتَأْذِنکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ وَالَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنکُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ۚ مِّن قَبْلِ صَلَاهِ الْفَجْرِ وَحِینَ تَضَعُونَ ثِیَابَکُم مِّنَ الظَّهِیرَهِ وَمِن بَعْدِ صَلَاهِ الْعِشَاءِ ۚ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّکُمْ»؛ معنای این آیه شریفه این است که، حتماً می بایست محل خلوت و بستر و استراحتگاه والدین از فرزندان جدا باشد و فرزندان نمی بایست در محل استراحتگاه والدین، بدون اجازه وارد شوند.

بنا به این آیه شریفه، شروع آموزش حیاء و بحث های مرتبط با عفاف و پاکدامنی از خانواده و از نوع مراودات والدین شروع می شود؛ این مقؤله بسیار مهم که، متأسفانه به علت پاره ای مسائل مالی و اقتصادی و معیشتی و در بعضی خانواده ها و در پاره ای از مناسبات خانوادگی، رعایت نمی شود، باعث تربیت نادرست و همچنین اثرگذاری سوء و بی تفاوتی فرزندان نسبت به والدین و مسائل تربیتی در بحث عفاف و حیاء می گردد و هم چنین می تواند تبعات سویی را نیز بر جامعه تحمیل کند.

لذا والدین می بایست با توجه به مسائل اقتصادی، شرایط تربیتی و موقعیتی ای را برای فرزندان فراهم نمایند که فرزندان بتوانند در آن، با احتیاط و مراقبت پرورش یابند. در تحقق این معنای قرآنی، بیشترین جایگاه، موقعیت اقتصادی خانواده قرار دارد که، هر فرزند می بایست در اتاق مخصوص به خود قرار گیرد و این امر، مسئولیت حاکمیت و هم والدین را، نسبت به پرورش فرزندان جامعه اسلامی، دوچندان می کند.

بنابراین ریزترین و خصوصی ترین مسائل نیز از دید اسلام دور نمانده است و اهم سفارشات تربیتی و پرورشی در باب شکل گیری شخصیت فرزندان، به والدین، در آیین اسلام وارد شده است.
انتهای پیام/