| امروز سه شنبه, ۲۹ اسفند , ۱۴۰۲ |
سرخط خبرها:

محمدرضا بمانیان در گفتگو با طلیعه:


مساجد عصاره معماری مسلمانان بودند/ هویت شهر به مسجد است

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس گفت: مساجد با شکلهایی که برای خود داشتند، عصاره معماری مسلمانان بودند و پیچیده ترین شکل معماری در مسجد استفاده می شد تا به عنوان کانون توحیدی به کار گرفته شود.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، محمدرضا بمانیان عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس درباره نقش مساجد در شکل گیری هنر اسلامی گفت: مساجد شاخص ترین و پیشرفته ترین بناها در هر دوره معماری تاریخ بعد از اسلام در ایران و کشورهای مسلمان بودند. معماران مسلمان با توجه به اعتقاداتی که داشتند سعی می کردند بهترین صورت و هنرهای معماری را در مساجد به کار ببرند و با عناصر و المان ها و شکل سازی هایی که در مساجد به کار می بردند، سعی داشتند، کالبد روح و هویتی به شهرها بدهد.

هویت شهرهای مسلمان نشین بعد از اسلام با مساجدشان شناخته می شد

وی اضافه کرد: شهرهای مسلمان نشین ما بعد از اسلام هویت شان با مساجدشان شناخته می شد، بنابراین برای یافتن الگویی برای شهرها می توان از مساجد شهر استفاده کرد.

بمانیان با اشاره به هنرهای تزیینی استفاده شده در مساجد گفت: مسلمانان سعی می کردند همه هنرها در همه دوره ها در مساجد نمود پیدا کنند. در هر دوره ای بهترین هنرها برای مساجد استفاده می شد مثلا در دوران صفویه بهترین کاشی کاری ها و بهترین لعاب و رنگ کاشی در مساجد استفاده می شد. کاربرد همه هنرها دارای تنوع اما در عین انسجام بخشی و وحدت بخشی بود. در دوره تیموریان هم آجرهای به کار برده شده با نقش و نگاری که داشتند برای مساجد استفاده می شد.

وی ادامه داد: مساجد با شکلهایی که برای خود داشتند، عصاره معماری مسلمانان بودند و پیچیده ترین شکل معماری در مسجد استفاده می شد تا به عنوان کانون توحیدی به کار گرفته شود. هنر و معماری مساجد، قدسی بود یعنی سعی می شد به کالبد جنبه ای از معنا بدهند و فضای تهی در مسجد بوجود بیاید که عاری از همه موضوعات و تجلی خداوند باشد.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: امام خمینی(ره) فرموده بودند: «عالم محضر خداست.» معماران هم سعی می کردند مساجد را محضری از خدا به عنوان نماد اصلی در شهرشان کنند. اکنون به محض ورود به مساجد روحیه عبادت و ارتباط با خدا در انسان شکل می گیرد. مساجد ارتباط دهنده بین انسان و خدا هستند. کالبد و روح و معنویت مسجد چنین ویژگی دارند. مثلا مسجد نصیرالملک در شیراز بهترین شکل پنجره ها و ارسی ها و رنگ آمیزی ها را متناسب با شرایط اقلیمی دارند. هرچند اکثر مساجد دارای چنین ویژگی هایی هستند.

مساجد متناسب با شرایط، الگو و اقلیم هر منطقه ساخته شدند

بمانیان با بیان اینکه مساجد متناسب با شرایط، الگو و اقلیم هر منطقه و الگویی که از مسجد النبی اولیه گرفتند ساخته شدند، گفت: با توجه به ارتباط معماران مسلمان با یکدیگر، یکپارچگی و چارچوب اصلی در ساخت مساجد با وجود تنوع شکل گرفته است. مساجد مختلف متنوع و گوناگون هستند اما همه در وحدتی شکل گرفته اند که می توان برای آنها چارچوب هایی را مشخص کرد.

وی مشخصه اصلی در مساجد کشورهای اسلامی را برشمرد و گفت: مسجد محلی برای عبادت و ارتباط با خداست. ویژگی اصلی هر مسجد فضای اصلی و وحدت بخش محل عبادت یا گنبدخانه و شبستان محسوب می شود. در معماری ایرانی با توجه به کاربرد و سازه، گنبد در مسجد استفاده می شد اما در دیگر مناطق متفاوت است. فضاهای دیگر پیرامون فضای اصلی مسجد شکل می گرفتند و متناسب با شرایط گاهی چهار ایوان و یا صحن دار می شد. بعضی از مساجد هم گلدسته و بعضی دیگر با توجه به شرایط و اقلیم مناره می ساختند.

بمانیان در ادامه گفت: گنبدخانه یا شبستان فضای تهی برای ارتباط با خدا بود و ارتباط مستقیمی با بیرون نداشت. برای ارتباط با بیرون هم از شباک استفاده می شد که پنجره های مشبکی شکلی را تشکیل می دهند که نور را به صورت غیرمستقیم به گنبد هدایت می کنند یعنی هم زیر گنبد را سبک می کردند و هم با استفاده از رنگ های آسمانی، تجلی نور به صورت هاله ای بود که حالت عبادی ایجاد می کرد.

وی یادآور شد: بعضی از مساجد امروز مانند معماری مان که گاهی بی توجه به گذشته است، الگوهای خوبی برای مساجد نیستند. مساجد معاصر باید متناسب با شرایط روز باشد و از سنت گذشته هم بهره گیری کند. ضمن اینکه تکرار مساجد گذشته هم نباشند. مثلا مسجدی اخیرا در تهران ساخته شد که دیگر شکل مسجد نیست مگر اینکه تابلویی زده شود تا مشخص شود که این مکان مسجد است، زیرا هیچ ویژگی مبنی بر مسجد بودن آنجا وجود ندارد.

بمانیان گفت: شهرها در مقیاس داخلی و خارجی با مساجد شناخته می شدند. تصاویری که از مورخان و گردشگران شهرهای ایران و کشورهای مسلمان وجود دارد، عناصری از مسجد مانند گنبد و مناره را نشان می دهد اما مساجد امروز این مشخصه را ندارند. باید عناصر معماری شاخص مسجد بودن را مشخص کنند.

وی درباره ویژگی مساجد ایرانی با مساجد دیگر کشورهای مسلمان بیان کرد: مساجد متناسب با شرایط و موقعیت هر منطقه ساخته می شدند. اولین مسجدی که در ایران توسط مرحوم پیرنیا کشف شد مربوط به مسجد جامعی در منطقه فهرج بود که این مسجد شکل اولیه ای از مسجد النبی دوران پیامبر (ص) است. ایده ساخت مسجد مانند مسجد النبی در هر دورانی شکل های متناسب با منطقه خود را گرفته است. مثلا در مناطق گرم و خشک ایران که حیاط مرکزی در خانه ها دارای نقش اصلی بوده، مساجد هم دارای حیاط بودند و اطراف حیاط هم مانند خانه ها ایوان داشتند. در دوران مختلف مساجد دو ایوانی تا چهار ایوانی بودند.

بمانیان اضافه کرد: عنصر اصلی در مساجد همه شهر و کشورهای مختلف محل عبادت بود اما فضاهای پیرامونی و شکل مناره ها تفاوت دارند. تزئینات و کاشی هایی که برای تزیین استفاده می شد هم متفاوت بود. در دوران مختلف حتی قاره های دیگر مانند آفریقا و اروپا بر اساس مفاهیمی که از معماری اسلامی برداشت می کردند، سازگاری با بناهای خود ایجاد می کردند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه طبق روایات از تصاویر طبیعت نباید در تزیین مساجد استفاده شود، گفت: نباید طبیعت زنده مانند روییدنی ها در طراحی مسجد استفاده شود. در گذشته هم چنین آثاری استفاده نمی شد و اگر هم بوده الحاقی است. ایرانی ها بر حسب ذوقی که داشتند طبیعت را به صورت نقش خالص و آبستره در کاشی استفاده می کردند مانند کاشی های اسلیمی که وجود دارد. یکی از هنرهای ایرانی در تزیین مساجد نقش های اسلیمی است که طبیعتی را تجسم می کند که بی جان است اما به شکل آبستره استفاده شده اند.

عدم هویت در معماری مساجد امروز

بمانیان اظهار کرد: مشکلی که ما در معماری مساجد داریم نداشتن هویت در آثار معماری است. مساجد در گذشته با عناصری که استفاده می شد دارای هویت خاصی بود. تصویری که از مسجد دیده می شود مشخص می کند که در کجا و چه دوره ای ساخته شده است. امیدواریم مساجد دوران معاصر هم به این سمت حرکت کند اما هویت مساجد از بین رفته است.

وی در ادامه گفت: مشکل بی هویتی که امروز در معماری ما وجود دارد تا حدودی در مساجد وارد شده اما کمتر بوده است. زیرا در هر دورانی مانند دوران معاصر افرادی بودند که روحیات معماری را حفظ کردند. مثلا مرحوم لرزاده برای مساجدی که می ساخت، چارچوب و اصولی داشت و این اصول در ساخت مساجدی که توسط او یا زیرنظر او ساخته می شد، رعایت می شد. معمارانی هم امروز هستند که با چارچوب و اصولی برای ساخت مسجد در حال کار کردن هستند.

بمانیان با اشاره به ویژگی محراب در مسجد گفت: محراب جهت قبله را نشان می دهد. در شاخص معماری مساجد، ورودی که به سمت شبستان می رود از سمت مقابل قبله است که همیشه رعایت می شود. محراب بعد از سده دوم هجری ایجاد شد و به تدریج تزیین و حرفه محراب سازی ایجاد شد. عناصری مانند محراب و مناره در دوره های مختلف به کالبد مساجد اضافه شدند.

وی در پایان اظهار کرد: وقتی ساختارشکنی در معماری بدون توجه به گذشته باشد مسجدی ساخته می شود که احساسی از مسجد بودن این بنا ایجاد نمی شود. امروز در پارک ها مساجد خوبی ساخته نمی شود زیرا بنایی غیر از مسجد مانند رستوران تبدیل به مسجد شده است. شاید در دورانی برای مسجد نیاز به گنبد بود اما الان نیاز نباشد اما باید هنر و ویژگی لحاظ شود که هر فرد به آن فضا وارد می شود احساس مسجد بودن را داشته باشد.

انتهای پیام/

کد خبر : 51570
تاريخ ثبت خبر : 30 مرداد 1396
ساعت بارگزاری خبر : 10:16
برچسب‌ها:, , ,

دیدگاه شما

( الزامي ) (الزامي)