علوم انسانی اسلامی سازگار با سنت، فرهنگ و تمدن ماست

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، میثم واثقی پژوهشگر پژوهشکده مطالعات اسلامی و فرهنگ و تمدن در پژوهشگاه علوم وحیانی معارج(اسراء) و دانشجوی دکترای فلسفه علوم اجتماعی از دانشگاه باقرالعلوم(ع)  با اشاره به موضوع علوم انسانی اسلامی و تاثیر فرهنگ غرب بر فرهنگ اسلامی-ایرانی گفت: ورود فرهنگ غرب و مواجهه ما با آن، نخبگان علمی کشور را متوجه چالشی فرهنگی ساخت. چاره جویی نسبت به این چالش در هر دوره ای با عناوین و رویکردهای متفاوت صورت گرفت. بحث از علم دینی را می­ توان نمونه اخیر مواجهه با این مسئله دانست.

وی افزود: علوم انسانی اسلامی نیز بحث نوظهوری است که ذیل چالش فرهنگی مذکور شکل گرفته است. درباره علوم انسانی اسلامی تاکنون همایش ها و جلسات زیادی صورت گرفته است. بعد از گذشت چند دهه از حضور این فرهنگ در فرهنگ ما و فعالیت هایی که تا کنون نسبت آن صورت گرفته است این سوال مطرح می شود که آیا این فعالیت ها توانسته است چالش فرهنگی که بوجود آمده را برطرف کند یا این چالش از قبل عمیق تر شده است؟

واثقی افزود: یک تلقی سطحی نسبت به علوم انسانی در کشور وجود دارد که آن را منحصر در نظام های علمی وارداتی به کشور شامل جامعه شناسی، علوم سیاسی، روانشناسی و .. می داند. این تلقی مواجهه ای سطحی را پدید می­ آورد که در نتیجه آن پنداشته می­ شود که می­ توان از علوم دینی و یا علوم حوزوی گزاره­ هایی در برابر گزاره­ های موجود در علم مدرن استخراج کرد و از این طریق علمی مقابل نسخه مدرن آن بنا کرد. مثلا با استمداد از فقه گزاره­ های توصیفی راجع به انسان، جامعه، اقتصاد و… بیان نموده و علم جامعه شناسی اسلامی و اقتصاد اسلامی بنا نمود.

این پژوهشگر بیان کرد: مواجهه عمیق­تر با این بحث را می ­توان مواجهه فلسفی دانست. با این استدلال که از آنجایی که این علوم برآمده از فلسفه هستند می توان بر اساس فلسفه خودمان علم موازی با آن علوم را تولید نماییم. مثلا اگر جامعه شناسی را برآمده از فلسفه پوزیتیویستی بدانیم می توانیم بر اساس حکمت صدرایی در زمینه جامعه شناسی تولید علم داشته باشیم.

وی با بیان اینکه مواجهه با علوم انسانی را می توان در دو سطح مفهومی و وجودی نیز طرح کرد، گفت: دو نمونه مذکور و دیگر مواجهه هایی که تاکنون در علوم انسانی اسلامی صورت گرفته منحصر به سطح مفهومی بوده است.

تفاوت سطح مفهومی و سطح وجودی

وی در ادامه گفت: تفاوت سطح مفهومی و سطح وجودی با یکدیگر در این است که آنچه محقق در سطح مفهومی در قالب مفاهیم به آن رسیده است در سطح وجودی با  جان او آمیخته شده و انسان مودب به آنچه آموخته است، می­ شود. به عنوان مثال همه ما از قبح دروغ آگاهیم و معتقد هستیم باید از سطح جامعه برچیده شود، اما تا زمانی که جان جامعه ما با آن درگیر است، در سطح وجودی گرفتار دروغ هستیم هرچند که در سطح مفهومی هزاران گزاره در مذمت دروغ آورده شود.

واثقی اضافه کرد: ما در سطح مفهومی توانستیم انقلاب و گفتمانی را برای ایجاد علوم انسانی اسلامی ایجاد کنیم و آن را در مقابل علوم انسانی غرب قرار دهیم اما باید بپرسیم که چقدر سطح وجودی را با سطح مفهومی همراه کرده ایم؟ به عبارت دیگر تا چه اندازه جان جامعه ما درگیر عالم مدرن نیست؟ طبق گفته آیت الله جوادی آملی «اگر هزاران هزار مفهوم کنار هم قرار گیرند سبب تکامل انسان نمی­ شوند» لذا علوم انسانی تا زمانی که در سطح مفهوم در جامعه وجود دارد نمی تواند تحولی ایجاد کند و چالش فرهنگی به وجود آمده را رفع کنند.

سازگاری علوم انسانی اسلامی با فرهنگ و تمدن ایرانی

واثقی در پاسخ به این سوال که علوم انسانی اسلامی چه مزیت های نسبت به علوم انسانی سکولار دارد؟ گفت: علوم انسانی اسلامی سازگار با سنت و فرهنگ و تمدن ماست اما علوم انسانی غربی با این مولفه ها ناسازگار است و این سازگاری می تواند مهمترین مزیت علوم انسانی اسلامی باشد.

وی در ادامه به موانع اجتماعی و فرهنگی که در مسیر علوم انسانی اسلامی وجود دارد پرداخت و گفت: سنت و فرهنگ غربی وارد زندگی ما شده و همه بر این موضوع اذعان داریم پس باید نحوه مواجهه خودمان را اصلاح کنیم. اگر جان جامعه ما با فرهنگ و سنت غربی درگیر شده است باید با این پدیده آشنایی داشته باشیم. مانعی که وجود دارد برسر همین نحوه آشنایی با غرب است.

این پژوهشگر افزود: اگر ما توانستیم فلسفه غرب را بشناسیم و فهم درستی از آن پیدا کنیم در آن صورت می توانیم خودمان را بشناسیم زیرا جان ما با این فرهنگ درگیر شده است. در این صورت شاید بتوانیم درباره وضع جدیدی که پیدا کرده ایم، تعیین تکلیف کنیم و شاید امکان گشایش جدیدی فراهم شود.

اگر علوم انسانی اسلامی در سطح وجودی محقق شود در آن صورت تمدن اسلامی محقق خواهد شد اما تا زمانی که فقط مواجهه مفهومی با این قضیه داریم تحولی صورت نخواهد گرفت

واثقی با اشاره به علوم انسانی اسلامی و تحقق تمدن نوین اسلامی افزود:  اگر علوم انسانی اسلامی در سطح وجودی محقق شود در آن صورت تمدن اسلامی محقق خواهد شد. اما تا زمانی که فقط مواجهه مفهومی با این قضیه داریم تحولی صورت نخواهد گرفت.

واثقی در ادامه گفت: ما اگر بخواهیم در این حوزه پژوهش داشته باشیم باید نسبت به امکان تحقق علوم انسانی بازخوانی داشته باشیم و برای این کار باید ابتدا علوم انسانی غربی را بشناسیم و بدانیم این اصطلاح در غرب به چه مواردی اطلاق شده است و سپس بدانیم موارد کاربرد و اطلاق هایی که علوم انسانی در غرب داشته آیا در سنت ما وجود دارد یا خیر؟ در آن صورت شاید بتوان گفتگویی را میان خودمان و غرب ایجاد کنیم.

وی در پایان سخنانش گفت: تا زمانی که این پژوهش شکل نگیرد و با اصطلاح علوم انسانی آشنا نشده باشیم نمی توانیم با یکدیگر تعاملی در این زمینه داشته باشیم در نتیجه آنچه که ما به آن علوم انسانی اطلاق می کنیم و به دنبال اسلامی سازی آن هستیم با آنچه که در غرب به علوم انسانی اطلاق می شود، متفاوت خواهد بود.

انتهای پیام/