شفاف‌سازی در حکومت امام علی(ع) مبنا و سرلوحه بود

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، حجت الاسلام والمسلمین دکتر سیدسجاد ایزدهی مدیرگروه سیاست پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره ویژگی های حکومت حضرت علی(ع) گفت: در میان ائمه معصومین به غیر از شش ماه حکومت داری امام حسن(ع) که آن هم عمدتا در جنگ گذشت، دوران حکومت حضرت علی(ع) الگوی حکومتی ثابت و طولانی به اندازه امیرالمومنین نداریم.

وی ادامه داد: حاکمیت امام علی(ع) از جهات سه عنصر تقنین و اجرا و قضا قابل بررسی است. تمایز ایشان از حیث قانون گذاری با دیگر حاکمان معاصرش، تاکید بر کتاب خدا و سنت پیامبر است به طوری که در قبال این دو، هیچ موضوع دیگری را در عرض آنها قرار نمی دهد. امام مصلحت های خودخوانده و پندارهای حاکمان را مدنظر قرار نمی داد و به تعبیری اجتهاد در برابر نص پیامبر(ص) نداشت. وی در برابر مخالفان در این زمینه مدارا نمی کرد.

ایزدهی افزود: امام در زمان حاکمیت خود زمانی که بعضی از دوستان و شیعیانش مرتکب خلاف می شوند حد جاری می کند و در این زمینه کوتاه نمی آید و می فرماید «اگر حدود الهی جاری شود، دین باقی می ماند.» درباره قانون گذاری حکم بشری را در عرض حکم خدا قرار نمی داد و حکم خدا محور تقنین قرار می گرفت و بر همان اساس هم رفتار می کرد.

عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: نکته دوم در حاکمیت امام علی(ع) اجرا بود. او از یک سو با دوستان و از سوی دیگر با دشمنان مواجهه بود. حضرت علی(ع)  با دشمنان خود هم رفتار اخلاقی داشت و سعی بر مدارا می کرد تا دشمن به سوی حقیقت جلب شود و برخورد فیزیکی را در فرآیند پایانی قرار می داد. امام در جنگ جمل ابتدا با دشمنان مذاکره کرد و بعد از مدت زیادی که دشمنان جنگ با امام را آغاز کردند، ایشان هم مجبور به جنگ با دشمنان شد.

ایزدهی بیان کرد: امام هرگز اقدام به مبارزه در قدم اول نکرد. در جنگ صفین حاکم جائری ادعای حاکمیت کرد و به بهانه های واهی لشکرشی کرد و امام در عین حال که با آنها مبارزه کرد، زمانی که دشمن به روی امام آب را بست اما ایشان اقدام به مقابله نکرد. امام در جنگ ها هرگز رفتار اخلاقی و عقلانی را رها نکرد. حتی در جنگ نهروان که خوارج دشمن امام بودند، ایشان شبانه برای آنها غذا می برد و حکم به مبارزه با این افراد نداد اما زمانی که خوارج دست به شمشیر بردند و راه را ناامن کردند امیرالمومنین(ع) ناچار به جنگ شد. اینها نوع برخورد امام علی(ع) با دشمنان قسم خورده اش است.

نوع نگاه امام علی(ع) به حاکمیت باعث می شد که حکومت با ثبات باشد و اگر نبودند افرادی که در گذشته، امام با آنها به دلیل مصالح اسلام مدارا کرد، پنج سال جنگ بر امیرالمومنین(ع) تحمیل نمی شد

مدیرگروه سیاست پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: امام علی(ع) در برخورد با دوستان خود ملاکی را برای آنها در حاکمیت خود قرار نداد و هر گز بستگان خود را به کارگزاری منصوب نکرد با اینکه بستگان او افراد لایقی بودند. ملاک در نصب کارگزارانش را در شایستگی قرار داد. اگر کارگزاران حسب و نسب و سابقه مناسبی داشتند، دعوت می شدند.

وی اظهار کرد: وقتی یاران امام(ع) از وی تقاضای بخشش بیشتری داشتند، با آنها مدارا نکرد. مثال این کار عدم پرداخت بیشتر از بیت المال به عقیل بود به طوری که او به معاویه پناه می برد و از او هدایایی می گیرد. امام علی(ع) به قیمت روی آوردن برادرش به معاویه از موضع خود کوتاه نمی آید.

وی با بیان اینکه امام علی(ع) در حاکمیت شفاف سازی را مبنای کار خود قرار داده بود، گفت: امام به کارگزاران خود توصیه به ساده زیستی می کرد. اگر کارگزاری فاسد بود هرگز با او مدارا نمی کرد و به همین دلیل کارگزار خود را در آذربایجان عزل کرد. اخبار بسیار زود به ایشان می رسید و به همین علت بهترین اقدام را انجام می داد.

ایزدهی بیان کرد: نوع نگاه امام علی(ع) به حاکمیت باعث می شد که حکومت با ثبات باشد و اگر نبودند افرادی که در گذشته، امام با آنها به دلیل مصالح اسلام مدارا کرد، پنج سال جنگ بر امیرالمومنین(ع) تحمیل نمی شد.

وی افزود: امام علی(ع) نگاه منصفانه با مردم دارد و آن چیزی که حضرت علی(ع) را شاید به این جنگ ها کشاند این بود که ایشان با ظلم و سوء استفاده و چپاول مال بیت المال هرگز همراهی نکرد و از روز اول که حاکمیت جامعه را به عهده گرفت اعلام کرد ثروت های بادآورده در حاکمیت های گذشته را خواهم ستاند حتی اگر در مهریه زنان باشد. این اقدامات باعث شد اصحاب ثروت و سوء استفاده، نیرو جمع کردند و با امام مخالفت کردند.

ایزدهی در ادامه گفت: امام علی(ع) می توانست با این افراد مدارا کند و شر آنها را دفع کند اما عدالت و ظلم ستیزی از نظر ایشان محور بود. اگر در دوره های قبل تبعیض وجود داشت و چند برابر مالیات می گرفتند اما امام همه را با نگاه تساوی می دید و هیچ ملاک و معیاری برای برتری وجود نداشت.

ایزدهی ادامه داد: حضرت علی(ع) با توجه به اینکه از عصمت برخوردار بود اما دیگران را به نقد و ارزیابی حاکمیت خود فرا می خواند و از آنها مشورت می خواست. بالطبع این رفتار مجموعه ای از امور است که می تواند نظام سیاسی مطلوب و کارآمد را ایجاد کند. حضرت علی(ع) ادعا می کند «در زمان حاکمیت من کسی گرسنه نمی خوابد و آب شیرین می نوشد و سقفی در بالای سر دارد.»

وی با بیان اینکه امام علی(ع) خود را همواره در اندازه بی بضاعت ترین افراد جامعه قرار می داد و کمترین امکانات و زندگی را در اختیار داشت، گفت: توده مردم هم در این وضعیت امیدوار می شدند و اگر امکانات نبود صبر می کردند. نوع حاکمیت امیرالمومنین از حیث رفتارهای شخصی و حکومتی و کارگزاران دارای ویژگی هایی است که نمی توان در دیگر حکومت ها یافت اما ایشان مجموعه این ویژگی ها را یک جا در حکومت خود اعمال می کرد.

این محقق و نویسنده کشورمان اضافه کرد: امام علی(ع) در عرصه قضاوت به دو اعتبار نسبت به این موضوع برخورد می کرد. اول اینکه وقتی ایشان در دادگاه قضاوت قرار می گرفت با این که خود حاکم است اما در دادگاه حاضر می شود و نسبت به قانون تمکین می کند و این در نظام های سیاسی بی نظیر است. از سوی دیگر وقتی امیرالمومنین در جایگاه قضاوت قرار می گیرد حدود الهی را بدون مدارا پیاده می کند و ملاک در قضاوت را حد الهی و شرع می داند.

حضرت علی(ع) با توجه به اینکه از عصمت برخوردار بود اما دیگران را به نقد و ارزیابی حاکمیت خود فرا می خواند و از آنها مشورت می خواست

ایزدهی تصریح کرد: امام علی(ع) مجموعه ای از امور که از حیث قوانین مشتمل بر قانون و اجرا و قضاوت است به نحو مطلوب و جامع و منسجم داشت و نسبت به دوست و دشمن رفتار انسانی و دینی و عقلانی و فطری داشت. چنین رویکردی نه در زمان حاکمان قبل و بعد از امام وجود نداشت.

این عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: امیرالمومنین مشروعیت حاکمیت را ولو اینکه از جانب خدا می داند اما در عین حال زمانی که مردم با ایشان بیعت می کنند حکومت را می پذیرد. ایشان سخنان مردم را با صبوری می پذیرد و به سخنان منتقدان خود گوش می کند. مشابه این اقدامات بی نظیر در جوامع فعلی وجود ندارد.

وی اظهار کرد: در نظام اسلامی ما چنین الگوی حکومتی مد نظر است و با توجه به اینکه رسیدن به این الگو فرآیندی دارد باید ببینیم تا چه میزان به این الگو دست پیدا کرده ایم. هر اندازه که بر اساس الگوها پیش رفتیم حکومت ما به همان اندازه مطلوب و کارآمد می شود و اگر هر میزان از این فضا دور شویم از جامعه و الگوی حکومت دور می مانیم.

ایزدهی در پایان با اشاره به مهم ترین مولفه حکومت علوی مورد نیاز در نظام ایران اسلامی گفت: هر کدام از الگوهای حکومت علوی به مثابه قطعه ای از یک ماشین است که اگر نباشد در حرکت اختلال بوجود می آورد. اما شریعت مداری و عدالت محوری و مردم محوری به صورت ویژه باید مدنظر قرار گیرد و شاید بتوان آنها را رکن اساسی حاکمیت تعریف کرد. حیات حکومت مطلوب به این موارد وابسته است و شاید مابقی ارکان را بتوان به ارکان غیر اصلی که حیات را به خطر نمی اندازند، تعبیر کرد.  

انتهای پیام/