شاگردان شهید صدر را بایکوت کرده بودند / به‌تازگی فضا برای طرح آراء شهید صدر باز شده است

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، اردیبهشت امسال همایشی به منظور بزرگداشت آیت‌الله شهید محمدباقر صدر با سخنرانی آیت الله رشاد در مشهد مقدس برگزار شد. آیت الله علی‌اکبر رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و از شخصیت‌های اصولی در حوزه علمیه، نیم‌نگاهی به اندیشه‌های شهید صدر به ویژه نوآوری‌های وی در علم اصول داشت، این مطلب در فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا چاپ و منتشر شده است که متن آن در پی می آید؛

آیت‌الله شهید صدر زمانی در ایران مطرح شد که فضای کشور، دانشگاه‌ها و حوزه‌ها، فضایی در راستای تقابل میان ایمان، مؤمنین و تفکرات مارکسیستی و سوسیالیستی بود. یکی از مسئله‌های اساسی آن زمان، بحث از اقتصاد اسلامی بود و قهراً هر شخصی در این موضوع ورود پیدا می‌کرد، خودبه‌خود رنگ سیاسی هم پیدا می‌کرد.

زمانی که برخی از شاگردان شهید صدر به ایران و قم بازگشتند، فضایی به وجود آمد که برخی عناصر تندرو مبارز آن زمان، ایشان و برخی از شاگردانشان را به این اعتبار که ناقد مارکسیست و سوسیالیست بوده و در این راستا، مکتبی را طراحی و چارچوبی را ارائه کرده بود، متهم می‌کردند.

شرایط در آن زمان به نحوی بود که در میان بعضی از طیف‌ها و اقشار، تفکر اقتصاد اسلامی و مارکسیستی خلط می‌شد. به‌گونه‌ای که قائلین به سوسیالیسم حتی در میان روحانیون معمم نیز به چشم می‌خوردند. از سوی دیگر غیر معممین نیز کتاب نوشته و ابوذر را سوسیالیست معرفی می‌کردند؛ البته مارکسیست‌های آن زمان؛ نه سواد مارکسیستی داشتند؛ نه اعتقاد مارکسیستی؛ اما از میان آنان کسانی را می‌شناختیم که تصور می‌کردند امام علی (ع) هم سوسیالیست بوده و این سخن را بیان می‌کردند. در کل فضایی که وجود داشت بیشتر احساسی بود، نه فکری و بیشتر شعارها مطرح بود. به حدی این جو احساسی جدی بود که برخی از اهل فکر سطحی‌نگر گمان می‌کردند که بایستی شعارهای آنچنانی داد و از این طریق جوانان را جذب کرد.

بایکوت شاگردان شهید صدر پس از ورود به ایران

پس از ورود شاگردان شهید صدر به ایران، به خاطر همان جو احساسی؛ فضایی به وجود آمد که شاگردان ایشان به تعبیر رایج در آن زمان بایکوت شدند و کتب ایشان آنچنان در دسترس نبود. به عنوان مثال در آن زمان کتاب اقتصادنا یا فلسفتنای شهید صدر در خارج از محیط محوری شهر قم و در مسجدی در دوردست تدریس می‌شد و تعدادی از طلاب علاقه‌مند به تحصیل آن می‌پرداختند. در آن زمان مسائل اصولی این شهید جای طرح نداشت و برخی از اساتید با تعابیری که موجب تخفیف شأن علمی آثار و آراء شهید صدر می‌شد، به نظرات او اشاره می‌کردند.

طرح آراء شهید صدر پس از ۴۰ سال در حوزه

امروز از آن زمان یک دوره چهل‌ساله سپری شده و افکار و آراء ایشان آرام آرام از سوی برخی از شاگردان ایشان در نجف و قم که در افق مرجعیت قرار گرفته و بعضی از افراد مرتبط و تحت تأثیر ایشان که مرجع هستند، در حال طرح می‌باشد. در واقع اکنون با گذشت ۳۶ سال از آن زمان و روی کار آمدن نسلی دیگر، افکار و نظرات ایشان از سوی شماری از فضلا و مراجع فعلی و آتی جای طرح در حوزه پیدا کرده است.

کمتر شخصیت اصولی را می‌توان از لحاظ نوآوری با شهید صدر مقایسه کرد

درباره مباحث اصولی شهید صدر هم باید بیان کنم که در میان اصحاب اصول شیعه و در طول تاریخ پرافتخار دانش اصول، کمتر شخصیتی پیدا می‌شود که بتوان با نوآوری و ابتکارات شهید صدر در مباحث اصولی مقایسه شود. ما محققین برجسته و اصولیون بزرگی داشته‌ایم که هر از چند گاهی نقطه عطف شده و اصول را دگرگون کرده‌اند. کسی نمی‌تواند بزرگانی همچون آخوند خراسانی، محقق اصفهانی، شیخ بهایی و یا شیخ اعظم را نادیده بگیرد؛ اما تصور بنده این است که شهید صدر اصول را از جهات گوناگون دگرگون کرده است.

نگاه آیت‌الله سیستانی به ساختار علم اصول نزد شهید صدر

او ساختاری نو را برای اصول در کتاب حلقات پیشنهاد داده که آیت‌الله‌العظمی سیستانی فرمودند: «به نظر من ساختار اصول باید همانند حلقات باشد؛ اما در حال حاضر چون حوزه با ساختار شهید صدر مأنوس نیست؛ لاجرم باید با ساختار کفایه درس خارج را بیان کرد».

تصور بنده این است که امروز هم برخی از بزرگان در علم اصول ابداعات مناسبی دارند؛ اما متأثر از شهید صدر می‌باشند. این شهید به لحاظ ساختاری، تغییری اساسی هم در تفهیم و هم در صورت‌بندی هر مبحث ارائه و ابتکارات فوق‌العاده‌ای دارند. ایشان در تولید ادبیات اصولی و اصطلاح‌سازی ابداعات مناسبی داشته و گزاره‌های نویی را ارائه و آراء جدیدی را عرضه کرده‌اند.

نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد، این است که قوت یک شخص در علم، به حجم و انباشت مباحث و مطالب موجود در سینه نیست؛ بلکه مهم آن است که بتوانیم در تاریخ یک علم، خط‌کشی کرده و بدانیم چه کسی مفصل خط سیر آن علم است و چه بر جای گذاشته است.

امروز برخی از مباحث شهید صدر به لحاظ کیفی نیاز به تعقیب دارد

شهید صدر در زمره کسانی است که میراث معرفتی بازمانده از ایشان هم از لحاظ کمی و هم از لحاظ کیفی بسیار حجیم است. برخی از مباحث ایشان به لحاظ کیفی نیاز به تعقیب دارد؛ چراکه به هر حال ایشان فقط یک دوره اصول گفته است و ظاهراً تقریراتی که آیت‌الله هاشمی، حائری و دیگر بزرگان از اصول ایشان ارائه کرده‌اند، حاصل همان یک دوره است؛ اما وقتی به کتب ایشان مراجعه می‌کنید، شاهد ابتکارات زیادی خواهید بود.

انتهای پیام/