بررسی امکان ایجاد علم دینی از دیدگاه فلسفه و معرفت‌شناسی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، رساله دکتری «بررسی امکان ایجاد علم دینی از دیدگاه فلسفه و معرفت‌شناسی» توسط محمدعلی رمضانی‌ فرانی نگاشته شده است.

غلامرضا اعوانی، استاد راهنما و خسرو باقری و مصطفی ملکیان، استادان مشاور این رساله در دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی بودند.

چکیده:

موضوع علم دینی، که مراد از آن، «علوم انسانی تجربی اسلامی» است، به لحاظ نظری، در حوزه مباحث مربوط به روابط میان علم و دین مطرح است و از نظر کاربردی، ازجمله نیازهای ضروری هر جامعه دینی است که خواستار تحقق حاکمیت دین بر امور سیاسی و اجتماعی خود(حکومت دینی) است.
«علم دینی، در این تحقیق، عبارت است از: نوعی رشته علمی تجربی(معرفتِ محکوم به‌حکم تجربه حسی)، درباره طبیعت یا انسان است که از نظر مبانی و مفروضات فلسفی، اهداف، ارزش‌ها، کارکردها و… از سامانه معرفت دینی و معرفت‌های فلسفی هماهنگ با دین، تأثیر پذیرفته یا الهام گرفته باشد و هیچ‌گونه ناسازگاری با آموزه‌های قطعی و مسلم دینی نداشته باشد».
با توجه به این تعریف، امکان نظری(عقلانیت) علم دینی و مطلوبیت آن، ازجمله نخستین چالش‌های عقلی فراروی مدعیان و مدافعان چنین علمی است.
 بنابراین سؤالات اصلی تحقیق عبارت‌اند از:

۱-آیا علوم انسانی(تجربی) دینی، امکان دارد؟ (امکان علم دینی، به لحاظ نظری)
۲-آیا ایجاد علوم انسانی(تجربی) دینی، دارای مطلوبیت است؟ (مطلوبیت علم دینی)و بر همین اساس، فرضیه‌های اصلی نیز بدین قرار خواهد بود:
۱-علوم انسانی(تجربی) دینی، از دیدگاه فلسفی و نظری، موجه و قابل دفاع است. (امکان دارد).
۲- علوم انسانی(تجربی) دینی، دارای مطلوبیت است. ( به‌ویژه برای مسلمانان).
۳-علوم تجربی، بر مبانی نظری، ازجمله مبانی فلسفی، اتکا دارند و از این لحاظ چنانچه در دینی از ادیان به تعداد کافی گزاره‌های فلسفی وجود داشته باشد و مبنای نظریه‌پردازی علمی قرار گیرد، علم به‌دست‌آمده را می‌توان علم دینی نامید.
روش این تحقیق، به‌تبع ماهیت فلسفی بحث، همان روش جاری پذیرفته‌شده در فلسفه یعنی روش عقلی است(بر اساس منطق صوری سنتی و جدید).
نقد علوم تجربی رایج و عدم رضایت از آن‌ها، به خاطر مبتنی بودن بر مبانی و مفروضات فلسفی مادی و غیر الهی و دستاوردهای نامطلوب و بحران‌زا، ازجمله زمینه‌های بحث علم دینی است.
در این رساله، رویکردهای مختلف مطرح درباره علم دینی(یعنی رویکردهای تهذیبی، استنباطی افراطی و ملایم و دیدگاه سنت‌گرایان) موردنقد و بررسی قرارگرفته و درنهایت، نوعی دیدگاه تأسیسی، که از نظر مبانی معرفت‌شناختی، الگوی موردنظر و برخی ویژگی‌ها(در تحقیق، ۲۰ ویژگی بیان‌شده است)، با دیدگاه دیگر مدافعان این رویکرد، متفاوت است، موردپذیرش قرارگرفته است.

در این تحقیق، علم دینی از نظر مکاتب علم‌شناسی، موردبررسی قرارگرفته است و از این زاویه، مخالفان علم دینی یعنی تجربه‌گرایی افراطی، در قالب دو مکتب «پوزیتیویسم منطقی» و «عمل‌گرایی»، موردنقد قرارگرفته‌اند و مکاتب روش‌شناسی مابعد اثبات‌گرا، به‌عنوان مکاتبی که منطقاً باید موافق آن باشند، معرفی‌شده‌اند.
 در رساله، همچنین مبانی عقلانیت علم دینی از دیدگاه فلسفه اسلامی نیز مورد تحلیل و بررسی بوده و امکان و عقلانیت آن محرز شده است. این تحقیق با پیشنهاد ۱۳ موضوع مطالعاتی و اقدام لازم در زمینه پیشبرد بحث علم دینی، پایان‌ یافته است.

انتهای پیام/