ارائه الگوی ساختاری برای مدیریت راهبردی پیشرفت جامعه اسلامی ـ ایرانی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، رضا مهدی، دکترای برنامه‌ریزی توسعه دانشگاه شهید بهشتی است. او نظام جمهوری اسلامی را  به­ عنوان الگوی پویا و معنویت­ گرا، می‌داند که نمی ­تواند و نباید به صورت تقلیدی بر پایه معیارها، ارزش­ها و بنیان­ های توسعه جوامع مادی­ گرا، چارچوب پیشرفت خود را پایه­ ریزی نماید. تعارض جدی بین برخی ابزارها، اهداف، ارزش ­ها، معیارها و نتایج توسعه جامعه دین­ مدار و جوامع معنویت­ گریز، وجود دارد.

از این­ رو، جامعه اسلامی ­ـ ایرانی با یادگیری از تجارب جوامع توسعه­ یافته مادی، تمدن اسلامی دوران پیامبر اعظم (ص) و حکومت امام علی(ع)، کلام وحی، تعالیم معصومین (ع)، یافته ­های علمای اسلام و حیات سی‌سالۀ انقلاب اسلامی به­ ویژه دیدگاه ­های مترقی امام خمینی(ره) و رهبری، به عنوان یک مسئله و دغدغه، یک الگوی بومی برای پیشرفت جامعه اسلامی ­ـ ایرانی ارائه و توسعه دهد.

در این مقاله که بر پایه روش ­شناسی ترکیبی مطالعه اسنادی و فراتحلیل تحقیقات انجام شده، الگوهای برنامه­ ریزی و مدیریت راهبردی، یک الگوی ساختاری و کل‌‌نگر برای مدیریت راهبردی پیشرفت بر پایه شاخص­های کلیدی توسعه جامعه و تمدن اسلامی ­ـ ایرانی به­عنوان راهنما و نقشه راه، تبیین شده است.

دکتر مهدی در مقدمه و برای  تبیین ضرورت گفته است: موضوع کلام وحی، تمدن اسلامی عصر حکومت پیامبر اعظم (ص) و امام علی (ع)، تعالیم و مبانی فکری معصومین (ع) به­ طور عام، حیات سی‌سالۀ انقلاب اسلامی و دیدگاه­ ها، تأکیدات و رهنمودهای مستمر و راهگشای بنیانگذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی (ره)، و مقام معظم رهبری به­طور خاص و دستاوردهای مثبت و منفی جوامع توسعه ­یافته مادی، نشان می ­دهند که اولاً، براساس مفهوم حیات طیبه پیشرفت و توسعه از مبانی و ضرورت ­های جامعه اسلامی بوده و بدون دست‌یابی به پیشرفت، امکان شکل­ گیری و نضج تمدن اسلامی­ـ ایرانی وجود ندارد. ثانیاً، جمهوری اسلامی به­ دنبال ارائه یک تصویر از توسعه و پیشرفت بر پایه اصول مسلم دین و معیارهای مادی و معنوی در راستای تأمین خیر و صلاح دنیوی و اخروی بشر است.

 بدیهی است چنین جامعه ­ای نیازمند توسعه و پیشرفت در تمامی ابعاد مادی نرم و سخت با محوریت معنویت، تجلی خداگونگی انسان و عبودیت او در حیات مادی است. در چنین الگویی، بر پایه مختصات حیات طیبه، دنیا و آخرت دو مرحله از یک زندگی انسانی است. که دنیا مزرعه و فراهم آورنده حیات اخروی و آخرت، راهنما و چارچوب تصمیم­ گیری­ ها و شاخص ­سازی­ های توسعه مادی و دنیوی است. آخرت بدون دنیا و دنیا بدون آخرت برای جامعه مترقی اسلامی ـ  ایرانی مفهومی ناشناخته و مهجور باید باشد.

با توجه به تجارب تلخ توسعه در جوامع مادی­گرا، بر پایه معماری مورد نظرِ بنیانگذار جمهوری اسلامی و تأکیدات و رهنمودهای مقام رهبری و براساس مفهوم حیات طیبه انسانی، باید جامعه اسلامی ­ـ ایرانی نه به­ طور افراطی مادی ­گرا و دنیاسویه و نه به­ طور افراطی آخرت­ جو و بی ­اعتنا به دنیا و وسایل و ابزارهای آن باشد. رشد متوازن و پایدار در ابعاد مادی و معنوی می ­تواند بهترین شاخص و نصاب برای توسعه و پیشرفت جامعه و تمدن اسلامی ­ـ ایرانی باشد.

بدیهی است مدیریت توسعه جامعه اسلامی ­ـ ایرانی نیازمند یک الگو و چارچوب معین و مشخص براساس یافته­ ها و دستاوردهای جامعه بشری است. توقع از پیشرفت جامعه بر پایه معیارهای اسلامیت و ایرانیت بدون ارائه و به­ کارگیری یک الگوی منسجم و علمی، توقع و آرزویی دست ­نیافتنی است. در دنیای امروز که سرعت و شتاب زیاد، تغییر مداوم و پیچیدگی فراوان از مشخصات اصلی و قطعی آن است، بدون بهره ­مندی از یک الگوی علمی نمی­توان در توسعه و پیشرفت به دستاورد درخور توجه و قابل اعتنایی دست ­یافت. در دنیایی که عمر فرصتها کوتاه و تهدیدها فزاینده است، به­ کارگیری الگوهای دقیق و آزمون­ شده، از ضروت ­هاست.

در این مقاله، در پاسخ به نیاز و ضرورت به­ کارگیری الگوی علمی برای مدیریت راهبردی توسعه جامعه اسلامی ­ـ ایرانی (بومی) بر مبنای الگوهای عمومی مدیریت راهبردی، یک الگوی ویژه برای مدیریت راهبردی پیشرفت و توسعه بر پایه شاخص ­های کلیدی جامعه و تمدن بومی (اسلامی ­ـ ایرانی) ارائه شده است. الگوی ارائه ­شده برای مدیریت راهبردی پیشرفت جامعه اسلامی ­ـ ایرانی دارای ده مرحله اصلی به شرح زیر است:

تشکیل کمیته/ شورای راهبردی برنامه­ ریزی و مدیریت پیشرفت جامعه اسلامی ­ـ ایرانی، ٢ـ انتخاب/ طراحی و تدوین شاخص ­های کلیدی پیشرفت، ٣ـ مطالعه بر اساس شاخص ­های کلیدی پیشرفت و شناسایی قوت­ ها و ضعف ­ها، ۴ـ مطالعه بر پایه شاخص ­های کلیدی پیشرفت و شناسایی فرصت ­ها و تهدیدها، ۵ـ شناسایی و اولویت ­بندی مسائل اصلی توسعه و پیشرفت جامعه اسلامی ­ـ  ایرانی، ۶ـ هدف­ گذاری پیشرفت بر مبنای شاخص ­های کلیدی، ٧ـ طراحی راهبردهای پیشرفت بر مبنای اهداف، ٨ـ تهیه و تدوین برنامه پیشرفت، ٩ـ اجرای برنامه در قالب نظام جامع پیشرفت (شکل١)، ١٠ـ بازخوردگیری و بازنگری و اصلاح روش ­ها، شاخص ­ها، استانداردها و روندهای پیشرفت.

براساس این الگو به ­عنوان نقشه راه و راهنمای اصلی فرایند توسعه و پیشرفت تمدن و جامعه اسلامی­ ـ  ایرانی می­توان پیشرفت جامعه را بر اساس معیارهای جامع مادی و دنیوی، معنوی و اخلاقی بر پایه چشم­ انداز بهزیستی مادی و معنوی و حیات طیبه به ­عنوان یک غایت نهایی، طراحی، برنامه­ ریزی، اجرا و پایش نمود. بر پایه الگوی پیشنهادی، می­ توان از فرصت­ های جهانی و نقاط قوت جامعه اسلامی ­ـ ایرانی به ­نحو شایسته، خداپسندانه و نظام ­یافته استفاده کرد با تهدیدهای جهانی و نقاط ضعف جامعه اسلامی ­ـ ایرانی به شکل مناسب، خردمندانه و نظام­ یافته مقابله نمود.

روش ­شناسی ارائه ­شده برای مدیریت راهبردی پیشرفت جامعه اسلامی ـ  ایرانی بر پایه شاخص­ های کلیدی توسعه و پیشرفت جامعه اسلامی ­ـ ایران، دارای ۱۰ مرحله و گام اصلی به شرح زیر است:

١ـ تشکیل کمیته/ شورای برنامه ­ریزی و مدیریت راهبردی پیشرفت جامعه اسلامی ­ـ  ایرانی؛

٢ـ انتخاب/ طراحی و تدوین شاخص ­های کلیدی پیشرفت بر پایه مشارکت همه ذی­نفعان؛

٣ـ مطالعه براساس شاخص ­های کلیدی پیشرفت و شناسایی قوت­ها و ضعف­ها؛

۴ـ مطالعه بر پایه شاخص­ های کلیدی پیشرفت و شناسایی فرصت­ها و تهدیدها؛

۵ـ شناسایی و اولویت ­بندی مسائل اصلی توسعه و پیشرفت به روش هم ­فکری و خرد جمعی؛

۶ـ هدف­گذاری توسعه و پیشرفت بر مبنای شاخص­های کلیدی؛

٧ـ طراحی راهبردهای توسعه و پیشرفت بر مبنای اهداف؛

٨ـ تهیه و تدوین راهکارها و برنامه عملیاتی توسعه و پیشرفت؛

٩ـ اجرای برنامه عملیاتی پیشرفت در قالب نظام جامع توسعه و پیشرفت؛

١٠ـ بازخوردگیری و بازنگری و اصلاح روش ­ها، شاخص ­ها، استانداردها و روندهای توسعه و پیشرفت.

تشریح جزئیات و تفصیل مراحل الگوی ارائه ­شده، به دلیل اطاله موضوع و ضرورت تبیین مبانی نظری و مطالب بیشتر، خارج از محدوده این مقاله است که در فرصت دیگری به جزئیات الگو می ­پردازیم. نکته بارز و اساسی در خصوص فرآیند مدیریت راهبردی پیشرفت بر پایه شاخص ­های کلیدی توسعه (KDI) ضرورت تبعیت این فرآیند از اصول شش­ گانه زیر است:

١ـ اصل مشارکتی­ بودن (Involvement) فرآیند مدیریت راهبردی پیشرفت؛ 

٢ـ اصل چرخشی و غیرخطی ­بودن فرآیند مدیریت راهبردی پیشرفت؛

٣ـ اصل استمرار فرآیند مدیریت راهبردی پیشرفت؛

۴ـ اصل جامعیت شاخص­ های کلیدی پیشرفت اعم از مادی و معنوی؛

۵ـ اصل کنشی و بلندمدت بودن رویکرد مدیریت توسعه؛

۶ـ اصل تهیه بازخورد از وقایع، فرآیندها و نظام جامع پیشرفت و توسعه.

کمیته/ شورای برنامه­ ریزی و مدیریت راهبردی توسعه و پیشرفت جامعه اسلامی­ـ ایرانی باید حداقل دارای دو گرایش کلی مادی و معنوی باشد که مسئولیت گرایش مادی (دنیوی) بر عهده دانشمندان و کارشناسان دانشگاهی و مسئولیت گرایش معنوی (اخروی و انسانی) بر عهده علمای علوم انسانی به­ طور عام و علوم حوزوی به­ طور خاص می­ باشد. بر اساس تجربه توسعه ­نیافتگی کشور پس از هفتاد سال برنامه ­ریزی برای توسعه و مسائل و بحران­ های ایجاد شده یا در حال ایجاد در کشورهای توسعه ­یافته مادی­ گر حاکی از این است که توسعه و پیشرفت بدون توجه هم­زمان به امور مادی و معنوی (دنیوی و اخروی) امکان­ پذیر نمی­ باشد.

جهت تحقق این هم­زمانی و دست‌یابی به پیشرفت و تعالی حقیقی و انسانی، لازم است در رأس سیاستگذاری­ها و برنامه ­ریزی­ های توسعه و پیشرفت، جمعی متوازن و متعادلی از متخصصان و صاحب­ نظران امور مادی و معنوی حضور فعال و جدی داشته باشند.

براساس دستاوردهای توسعه در جوامع توسعه­ یافته مادی­ گرا، تمدن عظیم اسلامی، تاریخ و تمدن کهن ایران، تجارب و تعالیم اسلام و حکومت ­های اسلامی و جمهوری اسلامی، طراحی و انتخاب شاخص ­های کلیدی پیشرفت جامعه اسلامی­ ـ ایرانی باید به­ طور جامع در ابعاد درون­ داد، فرآیند، برون ­داد و پیامدهای توسعه در حوزه ­های مادی (دنیوی) و معنوی (اخروی و انسانی) باشد.

بدیهی است تعاریف، مفاهیم، ارزش­ها و رویکردهای توسعه در کشورهای مادی­ گرا و لیبرال و افکار دانشمندان غربی نیز به سمت و سوی توجه به ارزش ­ها و آمال حقیقی انسان نظیر: آزادی، اعتماد به ­نفس، حق انتخاب و … در حال حرکت است.

همچنین مدیریت راهبردی پیشرفت جامعه اسلامی ­ـ ایرانی، سیستم فرعی از کلیت (نظام) مدیریت راهبردی جهان اسلام و حکومت جهانی حضرت ولی­ عصر (عج) بوده و اهداف و راهبردهای توسعه جامعه باید منتج از اهداف، راهبردها، تعالیم و سیاست­ های اصیل اسلامی و الهی باشد.

نتیجه

براساس آموزه ­های دینی، توسعه از ضرورت ­های بنیادی جامعه و تمدن بشری بوده و حق توسعه از ارکان حق بشر، و برابری شانس توسعه از اولویت های کشورها و مردم است. امروزه، بدون پیشرفت در ابعاد نرم و سخت زندگی مادی و معنوی، هیچ جامعه و تمدنی نمی­ تواند الگویی برای سایر جوامع، تمدن­ها و انسان­ها ارائه نماید.

نظام جمهوری اسلامی به ­عنوان یک الگوی پویا و معنویت­ گرا، نمی ­تواند و نباید بر پایه معیارها، ارزش ­ها و بنیان ­های توسعه جوامع مادی­ گرا و معنویت­ گریز که در مسائل و مشکلات خودساخته گرفتار شده یا در حال گرفتار شدن هستند، چارچوب توسعه و پیشرفت خود را طرح ­ریزی نماید.

تضاد و تعارض ریشه­ ای بین برخی ابزارها، اهداف، ارزش­ها، معیارها و نتایج توسعه جامعه دین­مدار و جوامع بی ­اعتنا به معنویت، وجود دارد. ضروری است جامعه اسلامی ­ـ ایرانی با عبرت و یادگیری از تجارب جوامع توسعه ­یافته مادی، تمدن اسلامی دوران پیامبر اعظم (ص) و حکومت امام علی (ع)، کلام وحی، تعالیم معصومین (ع)، یافته­ های دانشمندان و علمای بزرگ اسلام و حیات سی‌ سالۀ انقلاب اسلامی به ­ویژه دیدگاه­ های مترقی و راهگشای امام خمینی (ره) و رهبری، الگوی بومی ویژه برای پیشرفت جامعه اسلامی­  ایرانی ارائه و توسعه دهد.

در این مقاله، براساس الگوهای عمومی برنامه­ ریزی و مدیریت راهبردی، یک الگوی ساختاری برای مدیریت راهبردی پیشرفت بر پایه شاخص ­های کلیدی پیشرفت جامعه و تمدن اسلامی ­ـ ایرانی به­ عنوان راهنما و نقشه راه برای برنامه ­ریزی، مدیریت و پایش پیشرفت، به صورت کل­ نگر ارائه شده است.

بدیهی است اصول شش­ گانه تأکیدشده در این مقاله، از الزامات و لوازم غیرقابل انفکاک الگوی ارائه ­شده است:

 ١ـ اصل مشارکتی­ بودن فرآیند مدیریت راهبردی پیشرفت؛

٢ـ اصل چرخ ه­ای و غیرخطی ­بودن فرآیند مدیریت راهبردی پیشرفت؛

٣ـ اصل پیوستگی و استمرار فرآیند مدیریت راهبردی پیشرفت؛

۴ـ اصل جامعیت و عمق شاخص ­های کلیدی توسعه و پیشرفت؛

۵ـ اصل کنشی و بلندمدت بودن افق رویکرد مدیریت راهبردی توسعه و پیشرفت؛

۶ـ اصل بازخوردگیری از وقایع، فرآیندها و نظام جامع توسعه و پیشرفت.

انتهای پیام/