آیا ملاصدرا در دنیای امروز ما حضور دارد؟

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، دکتر عبدالله صلواتی عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی در یادداشتی با عنوان آیا ملاصدرا در دنیای امروز ما حضور دارد؟، نوشته است:

تلاش افلاطون و دیگران ره به جایی نبرد و جام شوکران سقراط را از پای درآورد. بیم تکرار این فاجعه، افلاطون را بر آن داشت تا با طرح مدینه فاضله، فلک فیلسوف کشی را سقف بشکافد؛ مدینه ای که در آن نه تنها فیلسوفان کشته نمی شوند، بلکه بالاتر از آن زمام آن مدینه هم به دست فیلسوف است. در جهان اسلام، حکیم ابونصر فارابی نیز تهذیب اسلامی و شیعی مدینه فاضله افلاطون را ارائه می کند.

سخن در باب مدینه فاضله فیلسوفان نیست، بلکه با نشان دادن مدینه فاضله فلسفی می توان رد پای فیلسوفان را در زندگی امروزمان رصد کنیم. کمی به عقب تر برمی گردیم و می پرسیم: آیا اساساً فلسفه امکان حضور در جامعه را داراست و آیا حضور فلسفه در جامعه خوب یا ضروری است؟ و بر همین نمط می توان پرسید: آیا فلسفه امکان متعاصر شدن را داراست؟ آیا متعاصر شدن فلسفه، خوب یا ضروری است؟ آیا فیلسوف و آرای او باید صرفاً در کتاب ها و اذهان حضور داشته باشد یا می توان امتداد اندیشه فلسفی را در سیاست های کلان، جهت گیری های اساسی و دلمشغولی های بنیادین رصد کرد؟

فلسفه را اگر فلسفه رایج در میان فیلسوفان مسلمان بدانیم و از میان تعاریف مختلف فلسفه، شناخت موجود بماهو موجود بدانیم و تمییز موجود حقیقی از موجودات خیالی و توهمی، فلسفه از انسان، جهان و خدا سخن می گوید. آیات و روایات هم دلالتهای هستی شناختی ای در سه حوزه یاد شده دارند. بنابراین، حوزه ورود فلسفه، حوزه گسترده ای است؛ سیاستمدار، روان شناس، عالم طبیعی، فقیه و مفسر هریک با نگاه خاصی به آدم، عالم و خدا و مبانی و پیش‌فرضهای ویژه ای مباحث خود را پیش می برند؛ نگاه، مبانی و پیش‌فرضهایی که می تواند با نگاه هستی شناختی فیلسوف در تعارض باشد؛ لذا فیلسوف می تواند در این فقره، به نقد اندیشمندان حوزه های مختلف بپردازد و پیش فرضها و مبانی هستی شناسانه آشکار یا پنهان آنها را بسنجد و این به معنای سنجش فلسفی دیدگاههای اندیشمندان در دانشهای گوناگون است نه جانشینی و طرد دانش های دیگر و جانشین آن دانش های دیگر شدن یا تنگ کردن جای دیگر دانشها.

در ایران تلاشهایی در چارچوب فلسفه صدرایی صورت می گیرد و در آن صاحب نظران، پژوهش های خود را درباره ملاصدرا و آرای او عرضه می کنند.
به راستی چه تعداد از این پژوهش ها ناظر به حضور حکمت متعالیه صدرایی در ساحت های متفاوت اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی دنیای امروزمان است؟ چه تعداد از مقالات آن، دغدغه آن دارد که با بسط فلسفه ملاصدرا، درصدد پاسخ دلشوره ها و معضلات عصرمان برآیند؟ چه تعداد نوشته ها در این باب از بازیگوشی های وهم بر لبه تیز تقلید برحذر بوده اند؟

آیا تحقیقات درباره ملاصدرا و حکمت متعالیه، او را برای امروزی شدن و حضور در جامعه امروزمان بازخوانی می کنیم یا با این همه هیاهو، کاری بس بزرگ کرده و ملاصدرای را در همان دوره تاریخی خودش در ورای غبار واژه ها تنها و غریب رها می کنیم؟

روزگار تلخی خواهد بود زمانه ای که فلسفه، ما را به تقلید فرو کاهد و گفتگو را که از خصیصه محوری فلسفه است از عرصه جامعه ما بستاند و تلخ تر از آن، عصری است که فرهنگی بخواهد بر هر چیزی استوار باشد بجز فلسفه و حکمت؛ فرهنگی که بر خرابه های پژوهش و گفتگو پایکوبی و شادی کند.

اگر فلسفه صدرالدین شیرازی، امکان حضور در زندگی مان و متعاصر شدن را نداشته باشد و نتواند مسائل وجودی مان را حل و فصل کند آیا می توان انتظار داشت فلسفه های دیگر که چندان با آموزهای دینی موافق نیستند به کانون توجهات مبدل نشوند؟ آیا به خاطر فقدان این حضور نیست که ما از فلسفه ملاصدرا و خواندن آن لذت نمی بریم؟ به راستی چرا ملاصدرا، ملاصدرا شده است؟ آیا این مهم به این نکته برنمی گردد که ملاصدرا دغدغه پاسخ به پرسشهای زمانه خود را داشت؟

آیا در فلسفه ملاصدرا چنین امکانی است که ملاصدرا را از سده دهم و یازدهم هجری به عصر حاضر فراخواند، گَرد مفاهیم انتزاعی و ماهوی را از چهره او کنار زد و از او در بازسازی بنیان های اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی جامعه بهره گرفته و او را به هنر و رسانه دعوت کرد و با او زندگی کرد؟

ما اکنون در چه موضعی ایستاده ایم به ملاصدرای تاریخی می بالیم یا با ملاصدرای حاضر در ساحتهای گوناگون زندگی می کنیم؟ و پرسش آخر اینکه: آیا می توان فلسفه اسلامی از جمله حکمت متعالیه را از ارکان اساسی تحول در علوم انسانی دانست؟

انتهای پیام/