عالم آل محمد(ص) از قرن سوم تا روزگار حاضر در آینه کتاب

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از ایبنا، در دوره‌های مختلف تاریخی کتاب‌های بسیاری با موضوع جمع‌آوری احادیث و روایات امام رضا(ع) و همچنین زندگی و سیره و شخصیت آن حضرت به رشته تحریر درآمده که امروز در کتابخانه‌های سراسر دنیا نگهداری می‌شوند. در دوره معاصر نیز نویسندگان و پژوهشگران در این زمینه آثاری را خلق کرده‌اند که هریک از زاویه‌ای به زندگی و سیره آن امام نگریسته‌اند.

حجت‌الاسلام مهدی غلامعلی،‌ نویسنده، پژوهشگر و عضو هیات علمی دانشگاه قرآن و حدیث، ازجمله افرادی است که چندین اثر با موضوع امام رضا(ع) به رشته تحریر درآورده است. کتاب‌های «امام رضا(ع) و زندگی» و «در جستجوی خورشید»که به‌نشر آن‌ها را منتشر کرده، به ترتیب در هفتمین و دهمین دوره جایزه کتاب سال رضوی به‌عنوان اثر برتر معرفی شده‌اند. همچنین کتاب «ماه هشتم» که از سوی انتشارات دارالحدیث راهی بازار نشر شده، به دلیل دارا بودن متن قوی پژوهشی و استفاده از منابع اصلی و خلاصه‌گویی، بین ۲۵۰ کتاب در چند سال اخیر به‌عنوان کتاب برگزیده نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، برای مسابقه کتابخوانی رضوی در سال جاری انتخاب شده است.

این نویسنده همزمان با سالروز ولادت باسعادت امام رضا(ع)، ضمن معرفی کوتاهی از این سه اثر، عوامل موثر در کمیت و کیفیت آثار منتشر شده با موضوع امام رضا(ع) را بیان کرد.

وی گفت: سه کتابی که با موضوع امام رضا(ع) نوشتم، با استقبال خوبی از سوی مخاطبان روبه‌رو شده است. در این کتاب‌ها، متن هر سرفصل کوتاه و خلاصه انتخاب و تدوین شده که مخاطب از این‌کار استقبال می‌کند. در کتاب «امام رضا(ع) و زندگی»، ۱۰۰ مورد از داستان‌های زندگی امام که برای ما قابلیت الگوبرداری دارند، انتخاب و ارائه شده است. در هشت بخش این کتاب، گزیده‌هایی از رفتار، برخورد، عملکرد و مواجهه امام با گروه‌های مختلف جامعه از شهروندان تا حاکمان به تصویر کشیده شده است. در این کتاب هیچ معجزه و کرامتی از آن حضرت بیان نشده و محتوای آن براساس سبک زندگی حضرت تنظیم شده است.

غلامعلی در معرفی کتاب «در جستجوی خورشید» نیز با اشاره به اینکه این کتاب با نثر معیار و قابل‌فهم برای عموم و به‌صورت داستانی تدوین شده، افزود: در این اثر زندگینامه و داستان برخی افرادی که برای دیدن امام رضا(ع) از شهرهای مختلف آمده و یا در زمان حیات حضرت ایشان را زیارت کرده‌اند، نقل شده است. با پژوهشی که انجام دادم توانستم ۶۰ فرد شاخص را پیدا کنم که پس از چاپ کتاب نیز چند فرد دیگر را یافتم که در ویرایش و چاپ‌های بعدی به محتوای کتاب افزوده خواهد شد.

این نویسنده تصریح کرد: ازجمله این افراد، یک خادم اهل‌سنت اهل اصفهان بوده که از مدینه تا مرو به‌عنوان مرکب‌دار امام را همراهی کرده است. روزی که می‌خواهد از امام جدا شود از ایشان درخواست نصیحتی می‌کند و حضرت به او می‌فرمایند که همیشه و همه‌جا دوستدار آل محمد و خاندان پیامبر (ص) باش. داستان دیدار و مواجهه شاعرانی همچون دعبل نیز در این کتاب آمده است.

عضو هیات علمی دانشگاه قرآن و حدیث، همچنین درباره کتاب «ماه هشتم» گفت: این کتاب، زندگینامه امام رضا(ع) است که به تعداد سال‌های عمر آن حضرت، در ۵۵ فصل از تولد تا شهادت آن حضرت را روایت می‌کند.

غلامعلی در ادامه با اشاره به وضعیت کمی و کیفی پژوهش‌هایی که درباره امام رضا(ع) انجام شده، اظهار کرد: کثرت یا قلت انجام پژوهش درباره اهل‌بیت (ع) ازجمله امام رضا (ع)، به عوامل مختلف بستگی دارد که یکی از آنها در اختیار داشتن مواد و اطلاعات اولیه است. به‌طور کلی درباره چهار معصوم، اطلاعات و پیشینه پژوهشی خوب و زیادی وجود دارد؛ پیامبر(ص)، امام علی(ع)، امام صادق(ع) و امام رضا(ع). درباره این چهار بزرگوار، کتاب‌ها و احادیث زیادی برای انجام پژوهش وجود دارد. یکی از قدیمی‌ترین آثار درباره امام رضا(ع)، کتاب «وفات‌الرضا» بوده که در قرن سوم نوشته شده و اباصلت از نزدیکان امام، در این کتاب شهادت امام را روایت می‌کند.

این پژوهشگر حوزه دین، افزود: اما درباره برخی ائمه اطلاعات کمتری برای پژوهش وجود دارد. مثلا درباره امام حسین(ع)، بیشتر احادیث و روایات و کتاب‌ها و اطلاعات، مربوط به ۶ ماهه آخر عمر آن حضرت و بیشتر مصیبت‌نامه و یا حول محور واقعه کربلا است. اما اینکه مثلا امام در دوره ۱۰ ساله امامت خود چه رویکردی دارد، اطلاعات اندک است.

وی ادامه داد: یکی دیگر از عوامل موثر در شناخت جامعه نسبت به ائمه و اهل‌بیت(ع)، نحوه ارائه و عرضه اطلاعات و برگزاری کنگره‌ها و همایش‌های علمی در این زمینه‌هاست. مثلا درباره زندگانی، سیره و علم امام صادق(ع)، اطلاعات زیاد است، ولی کتاب‌های چندانی نوشته نشده است. اگر در این زمینه همایش‌های علمی برگزار شود، نویسندگان با انگیزه بیشتر دست به قلم برده و آثاری خلق می‌کنند. در واقع این عامل، به نوعی یک عامل انگیزشی و حمایتی برای اهالی قلم و پژوهشگران است. نویسندگان برای انجام کارهای پژوهشی و فاخر نیاز به حمایت دارند.

غلامعلی تصریح کرد: حدود ۱۰ سال پیش که سالی به نام امام علی(ع) نامگذاری شد، به یکباره با حجم زیادی از آثار و کتاب‌هایی که از جنبه‌های مختلف با زندگی، شخصیت، سیره و رویکرد آن حضرت پرداخته بودند، روبه‌رو شدیم که بعد از آن سال، آن تب‌وتاب کمتر شد. یا درباره پیامبر(ص) از کودکی تا بعثت و پایان عمر ایشان، اطلاعات بسیار زیادی وجود دارد، ولی کارهای پژوهشی آنقدر که باید صورت نگرفته است.

این استاد دانشگاه در پایان گفت: کتاب‌های فاخری نیز در طول تاریخ به زندگی امام هشتم پرداخته‌اند که از آن‌جمله می‌توان به جلد مربوط به امام رضا(ع) در «بحار‌الانوار» و یا «مسند الامام الرضا» اثر مرحوم عزیزالله عُطاردی اشاره کرد. ولی به اعتقاد من، بهترین منبع پژوهشی درباره امام رضا(ع)، کتاب دو جلدی «عیون اخبار الرضا» اثر ارزشمند شیخ صدوق است. این منبع حدیثی، درباره زندگی، آثار و روایات علی بن موسی الرضا(ع) است که در ۶۹ باب تنظیم شده است. بخشی از احادیث،  گفته‌های خود امام رضا(ع) و بخشی دیگر نیز احادیثی بوده که آن حضرت از امامان پیش از خود، روایت کرده‌ است.

یازدهم ذی‌القعده سال ۱۴۸ هجری قمری در مدینه و در خانه موسی بن جعفر(ع)، هفتمین امام شیعیان، پسری به دنیا آمد که در سال ۱۸۳ قمری بعد از رحلت پدرش عهده‌دار مقام امامت شد. نامش علی بود و بعدها ملقب به رضا شد. در منابع شیعی از او به نام ابوالحسن ثانی یاد می‌کنند، به این منظور که با پدرش موسی کاظم که ابوالحسن اول خوانده می‌شد، اشتباه نشود. امام رضا(ع)، یک ماه پس از رحلت پدربزرگش امام جعفر صادق(ع) به دنیا آمد.  مادرش نجمه خاتون برده‌ای از مغرب یا شمال آفریقا بود. مدت امامت آن حضرت ۲۰ سال (۱۸۳-۲۰۳ قمری) بود که با خلافت هارون‌الرشید (۱۰ سال)، محمد امین (حدود ۵ سال) و مأمون (۵ سال) همزمان شد.

اِقرار علمای ادیان بر علم لدنی امام رضا(ع(

مأمون پس از آوردن امام رضا (ع) به مرو، جلسات علمی متعددی با حضور علمای اسلام و دیگر ادیان و مذاهب تشکیل داد. در این جلسات، مذکراتی زیادی میان امام و دیگران صورت می‌گرفت که به‌طور عمده درباره مسائل اعتقادی و فقهی بود. بخشی از این مذاکرات را طبرسی در کتاب «احتجاج» آورده است. مأمون درنظر داشت با این‌کار، تصوری را که عامه مردم درباره اهل‌بیت(ع) داشتند و آنان را صاحب علم خاص مثلا «‌علم لدنی‌» می‌دانستند، از بین ببرد. شیخ صدوق در این‌باره می‌گوید: «مأمون اندیشمندان سطح بالای هر فرقه را در مقابل امام قرار می‌داد تا حجت آن حضرت را به وسیله آنان از اعتبار بیندازد و این به جهت حسد او نسبت به امام و منزلت علمی و اجتماعی او بود. اما هیچ کس با آن حضرت روبه رو نمی‌شد جز آن‌که به فضل او اقرار کرده و به حجتی که از طرف امام علیه او اقامه می‌شود، ملتزم می‌گردید. (عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۱۵۲، به نقل از جعفریان، ص۴۴۲)

رساله ذهبیه

«رساله ذهبیه» یا «طب الرضا» رساله‌ای در زمینه طب است که منسوب به علی بن موسی‌الرضا(ع) است. گفته شده که امام این رساله را در حدود سال ۲۰۱ قمری برای مأمون فرستاد و مأمون برای نشان دادن اهمیت آن دستور می‌دهد که با طلا نوشته و پس از آن در خزانه دارالحکمه نگهداری شود و به همین مناسبت آن‌را «رساله ذهبیه» نامیده‌اند. بسیاری از علما بر این رساله شرح نوشته‌اند. (فضل الله، تحلیلی از زندگانی امام رضا(ع)، ۱۳۷۷ش، ص۱۹۱-۱۹۶). از سخنان امام در این رساله این است که: «گمان می‌کنید جثه کوچکی هستید؟ در حالی که جهان عظیم خودش را در شما پنهان کرده‌است.»

انتهای پیام/