اخلاق‌پژوهان باید برای آینده چه کنند؟/ آینده‌پژوهی اخلاقی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از مباحثات، سیزدهمین نوبت از میزهای گفت‌وگوی گروه اخلاق کاربردی پژوهشگاه قرآن و حدیث، با موضوع «آینده‌پژوهی اخلاقی» و با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین حسین‌علی رحمتی، سه‌شنبه ۲۶ تیر ماه، در سالن جلسات این پژوهشگاه، برگزار شد.

دبیر این جلسه، حجت‌الاسلام عبدالله عمادی بود.

گزارشی از این نشست را در ادامه می‌خوانید.

 رحمتی در ابتدا با بیان این‌که موضوع اصلی بحث این است که «اخلاق‌پژوهان باید برای آینده چه کنند»، اهداف نشست را ارائه تعریف آینده‌پژوهی اخلاق و بیان اهمیت آن، برجسته‌سازی ضرورت توجه به آن در جامعه ما و مشخص‌کردن مراحل آینده‌پژوهی اخلاق برشمرد و در تعریف آینده‌پژوهی‌ گفت: آینده‌پژوهی (Futures studies/Futurology) یا آینده‌نگری (Foresight) تأملات علمی، روش‌مند، منضبط و ناظر به شواهد و قرائن قابل اعتنا درباره تحولاتی است که در آینده دور یا نزدیک ممکن در یک حوزه مشخص از زندگی انسان یا یک رشته علمی اتفاق بیافتد که با غیب‌گویی (که در ید قدرت خداوند است)‌ «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبلا یَعْلَمُها إِلاَّ هُوَ » (انعام/۵۹) و پیش‌گویی و رمالی و مانند آن فرق می‌کند.

این محقق، آینده‌پژوهی اخلاق یا آینده‌پژوهی اخلاقی را به «پیش‌بینی و امکان‌سنجی مسائل، معضلات و موضوعات اخلاقی که ممکن است در آینده در یک حوزه زندگی یا یکی از علوم پیش بیاید، همراه با چاره‌اندیشی و تدبیر برنامه‌های لازم برای حل آن‌ها» تعریف کرد و سپس به مواردی از سوابق آینده‌پژوهی در ایران اشاره کرد و گفت مواردی هم‌چون «تأسیس مرکز آینده‌پژوهی و مطالعات حوزه آینده‌نگری توسط  فرهنگستان علوم در سال ۱۳۷۹»، «تأسیس مؤسساتی مثل (افق آینده‌پژوهی راهبردی)، (آینده‌پژوهی جهان اسلامی)» و «انتشار مجله (ماهنامه آینده‌پژوهی)»، «راه‌اندازی دکترای آینده‌پژوهی در دانشگاه تهران و دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین»، «برگزاری همایش‌های علمی»، «تألیف  ترجمه کتاب و مقاله» و «راه‌اندازی سایت‌ها و کانال‌های تخصصی در فضای مجازی» از تجربه‌های ایرانی در مورد آینده‌پژوهی است.

رحمتی در ادامه با اشاره به این‌که چه‌بسا بتوان آینده‌پژوهی در اسلام را از آیات و روایات مربوط به حزم، تدبیر، زمان‌شناسی، تأدیب اولاد متناسب با زمانه او و مسأله مهدویت استنتاج کرد، گفت: می‌توان برای داشتنمطالعات بیش‌تر به مقالاتی هم‌چون «جایگاه آینده‌پژوهی در آیات و روایات» نوشته محمود واعظی و زینب‌سادات قوام، «درآمدی بر اسلام و آینده‌پژوهی»، نوشته محسن منطقی، «بازاندیشی کدام اسلام» نوشته ضیاءالدین سردار (از چهره‌های شاخص آینده‌پژوهی اسلامی و اهل پاکستان) و «اهداف و مفروضات آینده‌پژوهی اسلامی» نوشته محمدرحیم عیوضی و عبدالرحیم پدرام مراجعه کرد.

این محقق سپس در بیانضرورت‌های توجه به آینده‌پژوهی اخلاق، به موارد زیر اشاره داشت:

    آمادگی برای مواجهه صحیح با بحران‌های اخلاقیآینده، مدیریت آن‌ها و پرهیز از غافل‌گیر شدن. (امام صادق(ع): «اَلْعَالِمُ بِزَمَانِهلاَ تَهْجُمُ عَلَیْهاَللَّوَابِسُ وَ اَلْحَزْمُ مِشْکَاهُ اَلظَّنِّ» (تحف العقول، ج۱، ۳۵۶) (عاقل آن است که اندیشه کند پایان را)؛

    ادای مسئولیت نسبت به نسل‌های آینده، با توجه به اصل مسئولیت همگانی (پیامبر اکرم(ص): «کُلُّکُمْ رَاعٍ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ») نسبت به حق برخورداری آن‌ها از تربیت اخلاقی، و حق بر توسعه و مانند آن؛

غنابخشیدن به ادبیات موضوع.

 رحمتی سپس مراحل و فرآیند آینده‌پژوهی اخلاق را چنین برشمرد: «رصد وضعیت موجود از منظر اخلاقی»، «ترسیم وضعیت آینده و شناسایی عوامل و مؤلفه‌های مؤثر بر آن»، «بررسی تأثیرات نااخلاقی بازیگری عوامل فوق»، «تحلیل و پیش‌بینی مسائل و موضوعات اخلاقی ناشی از تأثیرات پیش‌گفته» و «طراحی سناریوها و برنامه‌های لازم برای حل مسائل فوق.«

وی سپس به بررسی موردی آینده‌پژوهی اخلاق در فضای مجازی پرداخت و گفت «شبکه‌های اجتماعی»، «ماشین‌های هوش‌مند»، «فناوری‌های نوظهور»، «هوش مصنوعی»، «بلاک‌چین»، «نانوربات‌ها»، «اَبـَرایانه‌های محاسبه‌گر در مقیاس اِگزا» و «اینترنت اشیاء» از جمله مواردی است که در آینده با آن‌ها مواجه خواهیم شد و لازم است ابعاد مختلف آن را بسنجیم تا از آسیب‌های احتمالی آن، به‌دور باشیم.  
رحمتی در  مورد پیامدهای نااخلاقی این تکنولوژی‌ها به «فراگیرتر شدن فاوا»، «منسوخ شدن برخی فناوری‌های فعلی»، «افزایش سرعت و حجم تبادل اطلاعات» و در مورد پیامدهای اخلاقی آن به مواردی همچون «گسترش نقض حریم خصوصی»، «افزایش ناعادلانه شکاف دیجیتالی» و «افزایش بی‌کاری» اشاره کرد و گفت زمینه اصلی تمامراهکارهای احتمالی را باید در «افزایش سواد مصرف رسانه»، «تقویت نگرش انتقادی»، «مواجهه فعالانه» و «تربیت و رشد اخلاقی کاربران» اشاره کرد.

این استاد حوزوی در بیان بایسته‌های آینده‌پژوهی اخلاق به «اجتهاد اخلاقی»، «ترسیم نظام اخلاقی اسلامی درباره آینده‌پژوهی»، «مراعات اخلاقآینده‌پژوهی، از جمله انصاف در شناخت وضع موجود، صداقت  در بیان وضعیت آینده، ایجاد روحیه امید برای رفع کاستی‌ها و پرهیز از ناامیدکردن جامعه هدف»، «گذر از کلیات و ورود به بررسی‌های موردی (مثلاً شبکه‌های اجتماعی) نه کلی (مثل اخلاق فناوری اطلاعات)» و «مطالعات میان‌رشته‌ای و بهره‌گیری از متخصصان علوم دیگر» اشاره کرد و گفت: چالش‌های پیشِ‌روی ما در این راه، عبارت خواهد بود از «نسبت آینده‌پژوهی با علم و قضا و قدر الهی» و « وقوع حوادث و ورود عوامل پیش‌بینی‌نشده».

در پایان نشست، حاضرین جلسه به بیان نظرات و پیشنهادات خود در مورد مطالب رحمتی پرداختند.

انتهای پیام/