| امروز جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳ |
سرخط خبرها:

اقتصاد مقاومتی در عصر قاجاریه؛


ملا علی کنی عمل شاه وقت را خلاف شرع دانست

در گرماگرم مخالفت با امتياز رويتر، ملاعلي كني که در رأس علماي مخالف قرار داشت، نامه بسيار مفصل و عميقي به ناصرالدين شاه در ذم قرارداد نوشت. در اين نامه ملاعلي كني به يك نكته فقهي اشاره دارد، همان نكته اي كه عموم علماي سلف در نظريات فقهي خود بر آن اتفاق داشتند كه سلاطين و حكام، مال كالرقاب مردم نيستند؛ بلكه مأذون و منصوب از ناحيه فقيه الامامند. لذا در اين قسمت ملاعلي كني، ناصرالدين شاه را از باب اين كه بدون اذن فقيه به فروش املاك مملكتي و شخصي مردم اقدام كرده است سخت نكوهش مي كند و عمل او را خلاف شرع مي داند.

پایگاه خبری-تحلیلی طلیعه، زهرا آرمند، ایران در عصر قاجار یکی از سخت ترین مراحل حیات خود را پشت سرگذاشته است. ایرانی که زمانی مهد تمدن بود و ایرانیانی که در دوره طلایی شکوفایی تمدن اسلامی از نقش آفرینان اصلی این تمدن بودند در این زمان گرفتار رکود و عقب ماندگی بسیاری در عرصه های مختلف بودند.

در اواخر عصر ناصرالدین شاه، نفوذ اقتصادی کشورهای اروپایی در کشور بسیار گسترده و رواج کالاهای غربی در ایران فراتر از انتظار بود. این امر در عهد مظفرالدین شاه شدت بیشتری یافت. این مسائل و به خطر افتادن منافع مسلمین و دول اسلامی در برابر دول استعمارگر، سرآغازی بود بر نقش آفرینی علمای شیعه در حوزه اقتصادی و مقاومت ایشان در برابر سرسپردگی اقتصادی دولت مردان ایرانی و امتیازگیری های دول استعمارگر؛ دو عاملی که با تمام توان اقتصاد ایران را به سمت نابودی و اضمحلال پیش می بردند. این دو مساله همچنان که بیان خواهد شد، از عناصر شکل گیری اقتصاد مقاومتی در آن دوران برای کنار زدن دول استعمارگر بوده است.

 

نقش علمای شیعه در شکل گیری اقتصاد مقاومتی

علمای شیعه که از دوره صفویه به تدریج چه در میان مردم و چه در میان درباریان بر نفوذ خویش افزوده و در عصر قاجار نیز بسیار مقتدرتر از پیش گشته بودند، در زمان حکومت ناصری از اقتداری تقریبا هم سنگ دولت برخوردار گشته و در بسیاری موارد به دفاع از حقوق ملت در برابر  مظالم حکومتیان می پرداختند. اینان هرچند که نامی بر این فعالیت های خویش ننهادند؛ اما تصمیمات و رفتار علما در این برهه تاریخی کاملا منطبق با آن مفهومی است که ما امروزه از آن با عنوان اقتصاد مقاومتی یاد می کنیم.

پس از اولین سفر ناصرالدین شاه به اروپا، امتیازی به یک انگلیسی به نام بارون جولیوس دورویتر داده شد. این نخستین امتیاز بزرگی بود که دولت ایران به خارجیان می داد. به موجب این قرارداد، حق احداث راه آهن در سراسر ایران، استخراج معادن و ایجاد بانک شاهنشاهی و احداث راه ها به بارون رویتر واگذار شد. برخی در این خصوص گفته اند ناصرالدین شاه به واسطه خسارتی که روسها از ایران می خواستند و خالی بودن خزانه به سمت انعقاد قراداد رویتر سوق داده شد تا پرداخت غرامت را از محل اعطای امتیاز به یک شرکت انگلیسی تأمین کند. بدین ترتیب منابع حیاتی و استراتژیک کشور در اختیار روس و انگلیس قرار گرفت و حلقه تجاوزات اجنبی به داخل کشور، پس از انتزاع سرزمین های ایران در جنگ های گذشته، کامل گشت.

در گرماگرم مخالفت با امتیاز رویتر، ملاعلی کنی که در رأس علمای مخالف قرار داشت، نامه بسیار مفصل و عمیقی به ناصرالدین شاه در ذم قرارداد نوشت. در این نامه ملاعلی کنی به یک نکته فقهی اشاره دارد، همان نکته ای که عموم علمای سلف در نظریات فقهی خود بر آن اتفاق داشتند که سلاطین و حکام، مال کالرقاب مردم نیستند؛ بلکه مأذون و منصوب از ناحیه فقیه الامامند. لذا در این قسمت ملاعلی کنی، ناصرالدین شاه را از باب این که بدون اذن فقیه به فروش املاک مملکتی و شخصی مردم اقدام کرده است سخت نکوهش می کند و عمل او را خلاف شرع می داند.

بدین ترتیب می توان گفت ملاعلی کنی از علمای متقدم در باب حمایت از سرمایه ملی است. او با اعتراض به واگذاری منابع ملی کشور به یک شرکت بیگانه، در جهت حفظ سرمایه های ملی گام برداشته است؛ منابعی که اگر توسط حکام به درستی به آنها پرداخته می شد، می توانست رکن اصلی چرخ اقتصادی مملکت باشد.

 

قرارداد رژی و فتوای تحریم تنباکو

در سال ۱۳۰۹ ق یک کمپانی انگلیسی امتیاز دخانیات ایران را به مدت ۵۰ سال از ناصرالدین شاه قاجار گرفت که خرید و فروش تنباکو و توتون ایران مطلقا در انحصار کمپانی خارجی مذکور باشد و در عوض سالانه ۱۵ هزار لیره انگلیسی به خزانه اعلی حضرت پرداخت نماید.

این کمپانی پس از کسب امتیاز، نمایندگان خود را وارد ایران نمود و به تمام شهرها حتی روستاهای کشور اعزام و با تأسیس ادارات دخانیات که مستقیما به وسیله خود آنها اداره می شد، از هر جهت زمینه را بر مردم تنگ گرفت.

علمای بیدار ایران با آینده نگری این مساله که فردا ممکن است معدن طلا و نقره و ذغال و چوب و نمک ایران و غیره هم به همین سرنوشت مبتلا شود و دیری نخواهد پایید که انگلیسی ها تمام اقتصاد مملکت را که شریان حیاتی مسلمانان ایران است به دست گرفته و به مرور ایام، نفوذ و اقتدار خود را در سراسر کشور گسترش خواهند داد، به مبارزه با این مساله پرداختند.

بدین لحاظ علمای ایران با اخد فتوا از آیت الله میرزا محمدحسن شیرازی (ره) و جواب ایشان مبنی بر حرمت استفاده از توتون و تنباکو یک قدم اساسی در خصوص استقلال کشور در زمینه اقتصادی برداشتند.

بدین گونه غائله ی امتیاز انحصار دخانیات ایران به یک کمپانی خارجی انگلیسی که تا پنجاه سال نفوذ سیاسی خود را به دولت و ملت ایران تحمیل می کرد و حتی به قیمت از دست رفتن استقلال مملکت تمام می شد، با اقدامات روحانیون شیعه و مراجع بیدار دینی پایان گرفت.

 

نتیجه گیری

دوران قاجار، یکی از مهم ترین دوران های سیاسی تاریخی ایران بوده است که اعطای امتیازات سیاسی و اقتصادی به کشورهای استعماری از جمله بی تدبیری های شاهان قاجار می باشد. این امتیازات که نمود بارز وابستگی کشور به دول بیگانه شمار می آمد، علمای شیعه را برآن داشت تا در ابتدا به دفاع از کیان کشور اسلامی در برابر نفوذ بیگانگان بپردازند و سپس با حمایت های خود از حرکت های ملی و اسلامی در جهت پیشرفت مملکت اسلامی در حوزه اقتصاد گام بردارند.

در واقع می توان گفت چیزی که امروزه از آن به عنوان اقتصاد مقاومتی یاد می شود، پدیده ای نوظهور در تاریخ ایران نمی باشد؛ بلکه ایرانیان و علمای شیعه در طول تاریخ بارها از این شیوه برای استقلال و بالا بودن توان پیشرفت کشور در تمام حوزه ها علی الخصوص اقتصاد سود جسته اند. آن ها با ارجح شمردن کالای ملی، از کالای غربی فاصله می گرفتند و از این طریق راه را برای شکوفایی اقتصادی فراهم می آوردند.

در اقتصاد مقاومتی، مقاومت برای رد کردن فشارها و عبور از سختی ها برای رسیدن به نقاط مثبت ملی نیاز است. واژه اقتصاد مقاومتی بر این موضوع دلالت می کند که فشارها و ضربه های اقتصادی از سوی نیروهای متخاصم سد راه پیشرفت جامعه است که باید بر آن غلبه کرد، مانند آنچه در دوران های تاریخی کشور توسط علمای مسلمان انجام شده و از وابستگی بیش از حد کشور به بیگانگان جلوگیری شده است.

کد خبر : 6184
تاريخ ثبت خبر : 16 خرداد 1394
ساعت بارگزاری خبر : 19:42

دیدگاه شما

( الزامي ) (الزامي)