قصص قرآنی منبع ویژه مسائل و گزاره‌های مدیریت اسلامی است

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر ولی‌الله نقی‌پورفر، استاد دانشگاه قم در نخستین هم اندیشی منتخبی از اساتید برجسته علوم انسانی اسلامی که در مشهد برگزار شد، گزارشی گزینش گونه تحلیلی از نقشه جامع مدیریت اسلامی ارائه کرد.

این گزارش گزینشی تحلیلی ناظر به کتاب «پیش نویس نقشه جامع مدیریت اسلامی به همراه نقد و بررسی استادان مدیریت و علوم انسانی»، محصول کارگروه بنیادین مدیریت اسلامی، در پژوهشکده مدیریت اسلامی است که ذیل دبیرخانه شورای تخصصی تحول علوم انسانی است.

مبانی مدیریت اسلامی شامل اصول متعارفه و اصول موضوعه عام علوم انسانی و مبانی خاص و اخص علم مدیریت اسلامی است

وی در این نشست با بیان اینکه مدیریت اسلامی در سه سطح مدیریت خداوند و کارگزاران الهی، مدیریت معصومین(ع) و مدیریت غیرمعصومین، جریان دارد، افزود: مدیریت در سطح غیر معصومین این چنین تعریف شده است که «مدیریت اسلامی، تدبیر ولایی امور مجموعه های منسجم سلسله مراتبی، برای رسیدن به اهداف، مبتنی بر ارزش های اسلامی» است.

موضوع علم مدیریت، سازمان است

این استاد دانشگاه تصریح کرد: موضوع علم مدیریت، سازمان است؛ «سازمان» بنا بر تحلیل ماهیت اعتباری اش، مجموعه های منسجم سلسه مراتبی است؛ بنا براین، موضوع مدیریت اسلامی، مجموعه منسجم سلسله مراتبی است از آن حیث که تحت تدبیر واقع شوند. این تعریف در سطح غیر معصومین ناظر به نفس، خانواده، جامعه که اعم از سازمان ها و نهادهای اجتماعی و نظام حاکم  بر جامعه، روابط بین الملل است که معمولا، این مجموعه ها مخلوقات جمادی، نباتی و حیوانی که با زندگی انسان ارتباط دارد را نیز، شامل می شود.

نقی‌پورفر با بیان اینکه مبانی، گزاره هایی است که اصول متعارفه و موضوعه علم را تشکیل می دهد و مبنای حل و فصل مسائل علم قرار می گیرد، افزود: مبانی مدیریت اسلامی شامل اصول متعارفه و اصول موضوعه عام علوم انسانی و مبانی خاص و اخص علم مدیریت اسلامی است.

وی گفت: معمولا مبانی علم، در منابع مطرح در جامعه علمی حوزوی و دانشگاهی در ۵ محور مطرح می شود که عبارت از مبانی معرفت شناختی، هستی شناختی، انسان شناختی، ارزش شناختی و روش شناختی است. در تقسیم بندی جدیدی که بعضی از محققین ارائه می دهند، مبانی دین شناختی و الاهیاتی و یا غایت شناختی را نیز اضافه می کنند تا نقص موضوعات این مبانی از منظر اسلامی تکمیل شود.

نقی‌پورفر گفت: درعناوین مطرح شده، منطقا، انسان شناسی ذیل هستی شناسی، است و مبانی الهیاتی ودین شناختی اگر ناظر به اصول اعتقادات اسلامی است خود به عنوان بخشی از ارزش های قلبی اسلامی ذیل ارزش شناسی اسلامی قرار می گیرد؛ علاوه برآن در فرهنگ اسلامی همه معرفت ها، گرایشها و رفتارهای برحق از مصادیق حکمت دینی است و ارزش مند است . (در روایات گمشده مومن تلقی شده است که در نزد هرکسی باشد انسان مومن آن را طلب می کند اگر چه در نزد مناق و کافر باشد: «الحکمه ضاله المومن اینما وجدها اخذها»، «خذ الحکمه و لو من اهل النفاق»، «خذ الحکمه و لو من فم الکافر» و …) چرا که هر یک به نوبه خود سهمی در وصول انسان در رسیدن به کمال مطلوب و قرب الهی را بر عهده دارند و نیز، روش شناسی و راه های کشف حقائق نظری و عملی اسلامی، مطلوبیت و ارزش اسلامی را داراست لذا، اختصاص ارزشها به ارزشهای اخلاقی در فرهنگ اسلامی وجهی ندارد.

وی افزود: با این توجه، الزامات فقهی و حقوقی و الزامات عرفانی اسلامی نیز، مصادیقی از ارزش اسلامی هستند که معمولا در مباحث مبانی اسلامی، محل غفلت واقع می شود.  به جهات نواقص و تداخلات موضوعی مقسم ها با قسیم ها و قسیم ها با یکدیگر، در تقسیم بندی فوق ، در نقشه جامع مدیریت اسلامی پیشنهاد شد که موضوعات کلی مبانی علوم انسانی اسلامی، در ۵ محور معرفت شناختی، هستی شناختی، الزام شناختی، و روش شناختی ارائه گردد.

نقی پورفر اضافه کرد:با این توجه، تقسیمات ذیل مبانی هستی شناختی و الزام شناختی در نقشه جامع مدیریت اسلامی به این شرح هستند. هستی‌شناسی شامل: خالق و مخلوق. ۲-۱ آفاق (جهان):  الف. طبیعت، ب. جن، و ج. ملک؛ ۲-۲٫ انفس: الف. انسان:  ب. خانواده، ج. جامعه ، د. تاریخ، ۲-۳٫ سنن آفاقی و انفسی: سنت‌‌‌های الهی در زندگی بشر: سنت‌‌های «مطلق و مقید»، «عام و خاص»، «فردی، اجتماعی و تاریخی» و مانند آن؛ ۲-۴٫ عوالم هستی: ملک و ملکوت؛ دنیا و آخرت و …

وی در ادامه افزود: الزام­ شناسی شامل  1. قلبی: سطح مسلمین (فقهی ـ حقوقی)، مومنین (اخلاقی) و موقنین (عرفانی) و ۲٫ رفتاری: سطح مسلمین (فقهی ـ حقوقی)، مومنین (اخلاقی) و موقنین (عرفانی).

این استاد دانشگاه تذکر داد: با توجه به الزامات رفتاری ناظر فوق، سه سطح از مدیریت اسلامی تعریف می شود که؛ این سه سطح عبارتند از: مدیریت در سطح فقه و حقوق، مدیریت در سطح اخلاق و مدیریت در سطح عرفان.

رئیس پژوهشکده مدیریت اسلامی دانشگاه قم در ادامه سخنانش گفت: این سه سطح از مدیریت باهم ارتباط طولی دارند و معارض هم نیستند، و لیکن مدیریت مطلوب اسلامی علاوه بر الزامات فقهی ـ حقوقی به حداقلی از الزامات اخلاقی نیز نیاز دارد؛ بنابراین در مدیریت مطلوب اسلامی، الزامات فقهی ـ حقوقی لازم است اما کفایت نمی کند.

وی در ادامه گفت: در مخلوقات آفاقی که شامل طبیعت، جن و ملک می شود، گزاره های کلی ناظر به این موارد را باید مورد بحث قرار دهیم؛ خصوصا که از منظر اسلامی هم جن و هم ملک، نقش مهمی در اندیشه سازی و تصمیم سازی انسان دارند و نمی توان صرفا به انسان بپردازیم و این موجودات دخیل در تصمیمات و اندیشه ها را نادیده بگیریم.

استاد دانشگاه قم تبیین کرد: ایمان به ملائکه در قرآن کریم، جزو اصول اعتقادات است و چنان که  درآخر سوره بقره تاکید شده است: «آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَ مَلآئِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ» ایمان به ملائکه در کنار ایمان به خدا، کتب آسمانی و انبیا (ع) مطرح شده است بدین معنی که معرفت به ملک و توجه به کارکرد ملک که تدبیر امور هستی را به اذن الله، به عهده دارد، نقش کلیدی در زندگی ما دارد و ما باید در اعتقاد اسلامی، نسبت خود را با ملک و مسائل مرتبط بشناسیم و امور زندگی را با این توجه و توجهات دیگر تنظیم نماییم این در حالی است که در این مبانی هستی شناسی رایج در محافل علمی، یا درباره ملائکه ذکری نمی شود و یا کم رنگ است.

نقی‌پورفر با بیان اینکه در کنار بحث ملائکه، صدها گزاره در قران و روایات، درباره جن داریم که در اندیشه سازی  و تصمیم سازی زندگی انسان نقش بسزایی دارد، افزود: نمی توان تنها به انسان شناسی بپردازیم و ویژگی ها و سازو کارهای ناظر به فعالیت جنی ها و بالاخص شیاطین جنی را نادیده بگیریم از این رو، بخش هستی شنسی و انسان شناسی اسلامی بدون توجه به این دو مورد، ناقص می باشد.

از منظر نقشه جامع مدیریت اسلامی، خانواده، تنها سازمان اصیل و پایدار اجتماعی است و اساسا از منظر اسلامی،علت وجودی شکل گیری تمام سازمان ها و نظامات اجتماعی، پاسخ دهی به نیازها و اقتضائات خانواده است

وی گفت: انسان، نمود فردی، خانوادگی، سازمانی و اجتماعی و تاریخی دارد و  ما معمولا در انسان شناسی از به بحث از فرد و جامعه، و اصالت فرد یا جامعه می پردازیم و لیکن از خانواده و اصالت ان سخنی به عمل نمی آید در حالی که از منظر اسلام، خانواده مورد تاکید است چرا که، از منظر عالم تکوین خانواده علت وجودی انسان(علت اعدادی) و از منظر عالم تشریع، نقش محوری در ویژگیها و اقتضائات رشد و کمال دینی انسان ها را داراست.

رئیس پژوهشکده مدیریت اسلامی دانشگاه قم افزود: آثار وراثتی و تربیتی در وجود انسان ها نقش بی بدیلی را بر عهده دارد؛ و اساسا، اسلام، انسان بدون هویت رسمی خانوادگی(فرد محصول فحشا) را به رسمیت نمی شناسد و از منظر حد اقل امکانات رشد انسانی الهی دچار صدمه جبران ناپذیر تکوینی می داند و بدین جهت با زن و مردی که عامل تولید چنین نسلی شده اند، سخت با احکام غلاظ و شداد برخورد می کند.

وی یادآور شد: در این راستا، از منظر نقشه جامع مدیریت اسلامی، خانواده، تنها سازمان اصیل و پایدار اجتماعی است و اساسا از منظر اسلامی،علت وجودی شکل گیری تمام سازمان ها و نظامات اجتماعی، پاسخ دهی به نیازها و اقتضائات خانواده است؛ لذا، صحت و سقم سیاست ها و برنامه اجرایی نظام اسلامی بایستی به میزان نقش آفرینی شان در پاسخ به اقتضائات تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده و مصونیت از گسست خانواده محک خورد و ارزیابی شود.

نقی‌پورفر ابراز کرد: سیاست های کلی خانواده توسط مقام معظم رهبری و در شهریور ۹۵ مصادف با ازدواج حضرت فاطمه(س) و حضرت علی (ع)، ابلاغ شد؛ این سیاستها ۱۶ ماده دارد که اجمالا، همین بینش محوری در نقشه جامع، در این سیاستهای کلی  مطرح شده است.  

نقی‌پورفر در ادامه به تبیین مبانی روش شناختی نقشه جامع مدیریت اسلامی پرداخته، گفت: روش پیشنهادی در نقشه، اجتهاد جامع است که، همه روش های تحقیق در منابع معرفتی علوم را در بر می گیرد به این شرح که «اجتهاد جامع، روش جامع نقلی وحیانی، عقلی، تجربی و شهودی است که با مراجعه به منابع تکوینی و تشریعی و با تکیه بر مبانی مدیریت اسلامی، پاسخ های معتبر، برای مسائل مدیریت اسلامی ارائه می کند».

اجتهاد جامع در مدیریت اسلامی، در مقام اثبات از مراتب تشکیکی برخوردار است

استاد دانشگاه قم با اشاره به اینکه اجتهاد جامع در مدیریت اسلامی، در مقام اثبات از مراتب تشکیکی برخوردار است گفت: از جمله محور های اجتهاد جامع، چارچوب های اساسی حاکم بر امر اجتهاد جامع است که به بیان بعضی، پارادایم های مبانی روش شناختی است که همان اصول بنیادین و فراگیر حاکم بر پژوهش های اجتهاد جامع است.

نقی‌پورفر گفت: برخی از این چهار چوبها بدین قرار هستند: قرآن محوری، جامع نگری به قرآن، نگرش جامع به ساحت های زندگی انسان و تاکید بر محوریت جامعه و حکومت در خطابات و تکالیف الهی.

این استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد: جامع نگری به قرآن بدین معنی است که تمام قرآن، مخصوصا سیره مدیریتی انبیا و اولیای الهی در قصص قرآن، مبنای استنباط توصیفات و الزامات اعتقادی، عرفانی، اخلاقی و فقهی ـ حقوقی، است؛  است و به بیان ساده تر همه قرآن محل بحث مباحث اسلامی است که تمام حوزه های مبانی و مسائل نظری توصیفی و تجویزی علم اسلامی از جمله مدیریت را در بر می گیرد.

وی تصریح کرد: در حقیقت علوم اجتماعی اسلام به خصوص مدیریت، منبع ویژه مسائل و گزاره های دینی آن در قصص قرآنی است و این قصص قرآن را اگر بخواهیم از عرصه تحقیقات اسلامی در باب تجویزات اسلامی (که در تاریخ تحقیقات دینی، محل تردید و تشکیک برخی از مجتهدان واقع شده است) خارج کنیم قطعا صدمه سنگینی به تحقیقات علوم انسانی و مخصوصا تحقیقات علم مدیریت اسلامی خواهد خورد و به همین جهت در نقشه جامع، به عنوان یکی ازپیش فرض اساسی و راهبردی کلان تحقیقات در نقشه جامع مطرح شده است

نقی‌پورفر با بیان اینکه در نگرش جامعه به ساحت های زندگی انسانی در خطابات و تکالیف الهی، قرآن کریم الزاماتی را مطرح می کند که این الزامات تمام عرصه های زندگی انسان اعم از فردی، خانوادگی، سازمانی، حکومتی و غیره را در برمی گیرد، افزود: در این خطابات تاکید بر محوریت جامعه و حکومت در خطابات است و اگر دستوری در قرآن صادر می شود اصل اول این است که خطاب به جامعه و حکومت است؛ چنان که در باب تشکیل خانواده، در سوره نور آمده است: «وَ اَنْکِحُوا آلْاَیامی مِنْکُمْ وَ الصّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ اِمائِکُمْ» خداوند دستور می دهد که جهت ازدواج مجردان، همه بسیج شوید و امرآنها را در این باب اصلاح کنید.

استاد دانشگاه قم تاکید کرد: اصل اولیه خطاب این است که مسئولیت به عهده جامعه و حکومت توامان قرارگرفته است و می فرماید که تمام جامعه و در راس ان حکومت اسلامی، مسئول اصلاح امر ازدواج تمام مجردان جامعه است تاجایی که خدمتکاران منزل هم باید متاهل باشند و این فرمان الهی بدان معناست که از منظر اسلام، تاهل یک شرط اساسی لازم  جهت سلامت روابط اجتماعی و اداری و طبعا سلامت روانی جامعه است.

وی  در پایان سخنانش گفت: متاسفانه در جامعه ما امر ازدواج، به عنوان بسیج اجتماعی جزء تکالیف اولیه دینی جامعه و حکومت اسلامی تعریف نشده است و آثار این خلا تکلیفی، وجود بیش از ۱۵ میلیون دختر و پسر مجرد و زنان و مردان مجرد در جامعه می باشد. اصلاح این امر، دو محور اولیه فرهنگی(آموزش، مشاوره، و همسر یابی) و اقتصادی (تامین مسکن، حداقل وسائل زندگی و حداقل درآمد ماهیانه) دارد  که هنوز اقدام جدی برای تحقق آنها صورت نگرفته است.

سیر کلی و منطقی مباحث مدیریت اسلامی در پیش نویس نهایی نقشه جامع مدیریت اسلامی در اینجا ارائه شده است که علاقه مندان می توانند آن را مشاهده کنند.

انتهای پیام/