علم بدون اخلاق مسیر درستی را نخواهد پیمود/سود غایت علم شده است

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، یکی از دلایلی که باعث شد علم از اخلاق فاصله بگیرد حاکم شدن رویکرد پوزیتیویستی بوده است. حاکمیت این رویکرد باعث شد تا ارزشها و اخلاق در علم بر اساس روش مبتنی بر پوزیتیویسم رد شود.

اثبات‌گرایی (Positivism) هر گونه فلسفه علم بر اساس این دیدگاه است که در علوم طبیعی و اجتماعی، داده‌های برگرفته شده از «تجربه حسّی » و تلقی منطقی و ریاضی از این داده‌ها، تنها منبع همه معرفت‌های معتبر است. داده‌هایی که می‌توان از راه حس‌ها به دست آورد را «شواهد تجربی» گویند.

این اصطلاح در قرنِ هجدهم توسطِ فیلسوف و جامعه‌شناسِ فرانسوی «اگوست کنت» ساخته شده و به کار رفت. کنت بر این باور بود که جبری تاریخی بشریت را به سمتی خواهد برد که نگرشِ دینی و فلسفی از بین رفته و تنها شکل از اندیشه که باقی می‌ماند متعلق به اندیشهٔ قطعی (positive) و تجربی علم است. در این عصرِ جدیدِ تاریخ، نهادهایِ اجتماعیِ مربوط به دین و فلسفه از بین خواهد رفت.

در گفتگو با پروفسور «کلایتون کراکت» رئیس و استاد مرکز مطالعات دینی دانشگاه آرکانزاس آمریکا به بررسی نسبت اخلاق و علم پرداخته ایم که در ادامه آمده است. «الهیات سیاسی رادیکال: دین و سیاست بعد از لیبرالیسم» از جمله آثار وی به شمار می رود.

 *اهمیت اخلاق در مطالعات علمی چیست؟

علم بدون اخلاق مسیر درستی را نخواهد پیمود. تجربه بشر نشان داده که علم بدون در نظر گرفتن اخلاقیات مسیر اشتباهی را دنبال خواهد کرد و باعث تباهی و نابودی انسان می شود.

البته در برخی موارد ممکن است علم مورد سوء استفاده اخلاقی قرار گرفته باشد و منظور و هدف دانشمند از یک کشف علمی و اختراع آنچیزی نباشد که بعدها مورد سوء استفاده قرار گرفته است.

*برخی فاصله گرفتن علم از اخلاقیات را حاصل رویکرد پوزیتیویستی می دانند. نظر شما چیست؟

بله! این استدلال درست است. در پوزیتیویسم جایی برای اخلاقیات و گزاره های ارزشی باقی نمی ماند. همه چیز از رهگذر آزمایش و تجریه اصالت پیدا می کند.

در این رویکرد «سوژه»(فاعل شناسا) از «ابژه»(موضوع مورد شناسایی) جداست و بر این اساس سوژه مختار به انقیاد ابژه است. شما تأثیر این نگاه بر سیطره بر طبیعت را بر اساس این رویکرد و تخریب طبیعت و محیط زیست می توانید ببینید.

اما باید توجه داشت برخی از دانشمندان علم حتی به مباحث اخلاقی مطرح در حوزه مطالعاتی خود نیز بی توجه هستند.

پرسشهایی در هر حوزه مطالعاتی وجود دارد که وظیفه دانشمندان همان حوزه هاست تا بدانها بپردازند و آنها را مورد مطالعه قرار دهند و پاسخی به آنها بدهند. این در حالی است که برخی از دانشمندان علم به این مباحث بی توجه هستند.

*شما تخصص گرایی در حوزه های علمی را تا چه اندازه با این بی توجهی ها مرتبط می دانید؟

تخصصی شدن باعث می شود که در حوزه های علمی تفکیک زیادی صورت گیرد که البته دارای آثار مثبت و منفی است. بر این اساس افراد در حوزه های جزئی تری متخصص می شوند و دانش کسب می کنند.

اما از سوی دیگر میان حوزه های علمی جدایی می افتد. در گذشته و قبل از دوران مدرن به ویژه، علوم ارتباط زیادی با هم داشتند و دانشمند علم در حوزه های مختلفی از جمله فلسفه، نجوم، معرفت شناسی، متافیزیک و … مطالعه و دانش داشتند.

اما در حال حاضر و با بحث تخصص گرایی شاهد هستیم حوزه های مطالعاتی از یکدیگر دور شده اند و برای نمونه نظریه های سیاسی و اجتماعی ارتباط کمتری با حوزه اخلاقیات و یا معرفت شناسی و … دارند.

البته تخصص گرایی دارای آثار مثبت هم بوده است ولی آنچه باید در آن مد نظر داشت این است که به بهانه تخصص گرایی مسائل دیگر قربانی و نادیده گرفته نشود.

*نتایج و آثار جدایی علم از اخلاق را برای بشر چه می دانید؟

تلاش و پروژه مدرنیسم برای جدایی علم از ارزش نتایج نامطلوبی در هر حوزه مطالعاتی داشته است و نتایج و آثار آن قابل مشاهده و احصاء است.

علم در حال حاضر وسیله ای برای سود و منفعت است که در کارهایی سرمایه گذاری می شود که این موضوع را تضمین کنند.

پرسش این است که آیا این تحقیقات منافع عامه بشر را به دنبال دارد یا منافع برخی را صرفاً تأمین می کند.

برخی غایت و هدف علم را در تکنولوژی خلاصه کردند و از این طریق سود و منفعت مادی زیادی هم کسب کردند. اما آیا علم را باید به تکنولوژی تقلیل داد؟ آیا غایت و هدف علم تکنولوژی افسار گسیخته ای است که انسان را به دنبال خود به هر کجا که دوست دارد می کشاند؟

در حال حاضر بسیاری از مسائل و مشکلات جهانی هستند که امنیت کنونی و نسل آینده انسانها را تهدید می کنند ولی دانشمندان توجهی به آنها ندارند. مسائل زیست محیطی، گرم شدن زمین، تغییرات آب و هوایی، بیماری های مسری و فراگیر و … از جمله مسائلی هستند که امنیت انسانها را در سطح بین المللی تهدید می کنند ولی توجه لازم به آنها صورت نمی گیرد.

البته این برای همه دانشمندان علم یکسان نیست و تلاشهایی هم برای حل این معضلات جهانی صورت می گیرد ولی این تلاشها تمام و کمال و مورد حمایت همگان نیست.

گفتگو از: جلال حیران نیا

انتهای پیام/