نظام حقوقی اسلام؛ الگوی نظریه‌پردازی در علوم بر پایه قرآن

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از ایکنا، حجت‌الاسلام‌ و‌المسلمین محمدحسین بیاتی، رئیس دانشگاه عدالت گفت: می‌دانیم که خلأ اساسی و عمده برای دهه‌ها فضای دانشگاهی ما را تحت تاثیر قرار داده که این مسئله در ساحت علوم انسانی عبارت از ترجمه‌هایی است که از علوم انسانی غربی صورت گرفته است. علوم انسانی ترجمه شده‌ای که در مقطع و برهه‌ای افکار ظاهری مادی‌گرایی را حاکم کرده، به همراه بخشی از افکار چپ‌گرایانه در ادبیات و فرهنگ و دانشگاه ما بخش عمده‌ای از نخبگان را تحت تاثیر قرار داده بود.

وی گفت: لذا نقطه مشترک علوم انسانی وارداتی، بیگانگی با آموزه‌های دینی ملت ما و عدم تجانس با نیازهای علمی و عملی ما بوده است. این‌که علوم انسانی در کشور ما مهجور مانده و به عنوان یکی از مجموعه دروس دسته سوم بدان نگریسته می‌شود، یکی از عللش ابن است که از وقتی علوم انسانی آکادمیک شد، کارایی و کاربرد لازم برای حل مشکلات بالغعل را نداشت. علوم انسانی برخاسته از نظریه‌پردازی واقع‌گرایانه نبوده است. لذا علوم انسانی از دوره نوزایی به بعد اگرچه علمیت داشت، اما کاربردی هم بود.

وی با انتقاد از ترجمه صرف علوم انسانی افزود: زمانی که حرف‌هایی در فضای فکری خاص زده شده و همان سخنان ترجمه می‌شود و به عنوان علوم انسانی به مخاطب معرفی می‌شود، طبیعتا مخاطب ثمره اصلی و عملی این امر را احساس نمی‌کند و به این نکته پی می‌برد که این ترجمه‌ها هیچ سنخیتی با فضای فکری و فرهنگی ما ندارد. لذا در سال‌های اخیر نیز دغدغه مقام معظم رهبری(مدظله العالی) هم بر اصلاح علوم انسانی استوار بوده است که به خصوص پس از انقلاب اسلامی ایران پررنگ‌تر شده است.

رئیس دانشگاه عدالت گفت: همین انقلاب فرهنگی نیز هدفش بازنگری در علوم انسانی بود. منتهی اکنون، فاصله ما تا نقطه مطلوب بسیار زیاد است. از همین‌رو، بایستی با اتکا به قرآن کریم و سنت به نظریه‌پردازی بپردازیم. به عنوان نمونه علومی داریم که به عنوان علوم اصیل مطرح هستند؛ مثل فقه که در بعد غیر عبادی نظام حقوقی اسلام است. لذا امروزه همه نظام‌های حقوقی تصریح می‌کنند که یکی از نظام‌های بزرگ حقوقی، نظام اسلام است و این نظام به واقع از دل آیات و روایات استخراج شده تا به این نقطه رسیده است. لذا این امر فقط منوط به نظام حقوقی نیست چراکه در باقی ساحت‌های علوم نیز ما به همین سنخ کار نیازمند هستیم.

آسیب‌شناسی علوم انسانی اسلامی

بیاتی در ادامه افزود: یکی از آفات علوم انسانی این است که یک نظریه را اصل موضوع می‌گیرند و گمان می‌کنند که زمانی که موید قرآنی برای آن پیدا شد به علوم انسانی اسلامی نائل شده‌ایم. در حالی که قضیه از این قرار نیست. بلکه باید بدون پیش فرض و بیرون از کتاب و سنت برویم و ببینیم مثلا در خصوص اصالت فرد و جامعه قرآن کریم چگونه داد سخن سر می‌دهد. لذا تولید علم به این معنا است که به منابع خود برگردیم و نظریه‌پردازی کنیم و این کار به حق از عهده کسانی بر می‌آید که اشراف تام بر کتاب و سنت داشته باشد، یعنی فقیه جامع ‌الشرایطی باشند. لذا دانشگاه عدالت هم توانسته است در این مدت کوتاه گام‌های قابل ملاحظه‌ای را بردارد.

محمدحسین بیاتی گفت: دانشگاه عدالت علاوه بر این که به جذب دانشجو در داخل کشور می‌پردازد، فعلا در خصوص رسالت بین‌المللی خود در حال انجام برنامه‌ریزی و رایزنی است. چرا که تحول علوم انسانی، فقط نیاز جامعه اسلامی ما نیست. ما نسبت به خیلی کشور‌های دیگر اسلامی علی‌رغم این‌که گله‌مند هستیم که نتوانستیم محتوای خوب اسلامی تولید کنیم، اما در عین حال پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای هم داشته‌ایم.

وی گفت: قوانین بسیاری از کشورهای اسلامی صرفا ترجمه قوانین کشورهای غربی است. لذا دانشگاه عدالت یکی از اهدافش این است که با تأسیس شعب در خارج از کشور و جذب دانشجوی خارجی فکر مقدس تحول علوم انسانی را که تضمین‌کننده استقلال علمی و عملی کشورهای اسلامی است، صادر کند. و از وجهی اثبات نماید که معنای وحدت حوزه و دانشگاه آن چیزی نیست که در بسیاری از موارد تفسیر شده است، به این صورت که دانشجویان در کنار درس‌های دانشگاهی واحدهایی حوزوی هم بخوانند. این در حالی است که دانشگاه عدالت متونی تولید می‌کند که این متون واحد، برگرفته از کتاب و سنت است و قابلیت این را دارند که هم در حوزه و هم در دانشگاه تدریس شوند.

رئیس دانشگاه عدالت پس از تشریح ساختار و اهداف دانشگاه گفت: نمایشگاهی که از روز یکشنبه ۱۴ آذر ماه ۹۵ برپا شده  و هم اکنون نیز دایر است، مجموعه دست‌آوردهای علمی آثار آیت‌الله‌العظمی هاشمی شاهرودی را به نمایش گذاشته است و مجموعه دیدارها و سخنرانی‌های این مرجع عالیقدر را در قالب کتابی به اسم صحیفه عدالت منتشر کرده است که در هفت مجلد به چاپ رسید و چون بیانات و نشست‌های سال‌های پایانی پیاده نشده بود پس از تنقیح و پیاده شدن مطالب سعی بر این است که در ۱۰ جلد به چاپ برسد. لذا در صحیفه عدالت به جهت این‌که مجموعه سخنرانی‌ها در ۱۰ سال از یک فقیه روشنفکر و نواندیش منتشر می‌شود، بر مقتضیات روز اشراف دارد. لذا این ذخیره ارزشمندی است که باید قدر آن را بدانیم.

وی گفت: چون صحیفه عدالت به عنوان یک کتاب مرجع ممکن است برای مخاطب جذابیت نداشته باشد، لذا قرار بر این شد که کتاب تجزیه شود و مثلا کتاب هزار نکته اقتصادی از مجموعه ۱۰ جلد استخراج و خودش به صورت کتاب درآید. در واقع این نمایشگاه، نمایشگاهی است که آثار موضوعی را که از صحیفه عدالت استخراج شده، در معرض دید قرار می‌دهد و مزیتش این است که نسبت به هرکدام از موضوعات، مهندسی علمی اعمال شده است و با استناد به آیات قرآن و روایات، ادله اسلام را نسبت مسائل گوناگون بیان کرده است.

بیاتی اظهار کرد: آیت‌الله‌العظمی هاشمی شاهرودی موضوعات زبده علوم انسانی را بررسی و کاربردی نموده‌اند که از اهداف دانشگاه عدالت است و می‌تواند راه‌گشای دغدغه‌ها و مسائل و مشکلات جهان اسلام هم باشد. در نتیجه در این کتابها بحث‌ها هم به صورت علمی و هم به صورت کاربردی مطرح شده است. از این‌روی هدف نهایی و اصلی برپایی این نمایشگاه این است که کتاب‌ها به جامعه دانشگاهی عرضه شود و پژوهشگران این مسایل را تعمیق کنند و بتوانند آنها را به کار بگیرند.

محمد حسینی بیاتی در پایان گفت: به جهت بار علمی آیت‌الله‌العظمی هاشمی شاهرودی، جا افتادن آثار ایشان در دانشگاه‌ها زمان نمی‌برد و بحث کاربردی بودن آثار باعث می‌شود که کامل جا بیفتد. لذا دانشگاه عدالت به حدود ۳۰۰۰ دستگاه مرتبط با مسائل اجرایی دعوت‌نامه ارسال کرد و کتاب‌های آیت‌الله شاهرودی هم به دستگاه‌های اجرایی ذیربط ارسال شده و استقبال بسیار خوبی هم صورت گرفته است. هم چنین طبق رصد‌های صورت گرفته، کتابها مبنا شده است و از همین جهت کتابها می‌تواند و باید در امر قانون گذاری مبنای اصیلی باشد.

انتهای پیام/