«عدالت اقتصادی از دیدگاه اسلام»

به گزارش طلیعه؛ کتاب«عدالت اقتصادی از دیدگاه اسلام» نوشته حجت الاسلام سیدحسین میرمعزی از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.

مقدمه

تأکید ویژه اسلام بر عدالت اجتماعی به دلیل آثار مهم آن است. حضرت امیر(ع) در این باره تعابیر کوتاه و دلنشین بسیار دارد. ترجمه‌ بخشى از آن‌ها چنین است: عدل موجب حیات جوامع و دوام قدرت و نفوذ حُکم حاکم و حفاظت از دولت‌ها و ثبات آن‌ها و قوى‌ترین اساس و زیربنا است. عدالت‌ورزى موجب عظمت یافتن منزلت انسان و پیروزى بر دشمنان و چند برابر شدن برکات و ریزش رحمت خداوند و عمران و آبادانی و اصلاح امر مردم است. ایجاد دولت عادل از واجبات است و برپا ساختن عدل در شهرها بهترین چیزى است که موجب روشنى چشم حاکمان و (شادى دل آنان) مى‌گردد. عدل موجب جمال و حشمت والیان و ملاک سیاست و موجب واداشتن مردم به اطاعت است.

از این رو است که حضرت امام خمینی عدالت را متن اسلام، ویژگی حکومتهای اسلامی و معنا و مفهوم جمهوری اسلامی معرفی میکنند و مقام معظم رهبری عدالت را معیار حق و باطل حکومتها و ملاک تشخیص پیشرفت اسلامی از غیر اسلامی میدانند.

عدالت اجتماعی در زمان ما از اهمیتی دو چندان برخوردار است. زیرا به تعبیر مقام معظم رهبری، کشور در مسیر پیشرفتهای جهشی در عرصه های مختلف است و در چنین موقعیتی نیاز به تصمیم گیریهای بزرگ است و چنانچه در این تصمیم گیریها عنصر عدالت مغفول باقی بماند آثار و ضایعاتش غیر قابل محاسبه خواهد بود.

تصمیم گیریهای بزرگ دارای آثار مهمی بر زندگی مردم و به ویژه توزیع ثروتها و درآمدها در جامعه خواهد بود و اگر عنصر عدالت در این تصمیمات مغفول بماند به سرعت از اهداف اصلی حکومت اسلامی دور شده و به تدریج جمهوری اسلامی ایران ماهیت اسلامی خود را از دست خواهد داد. برای آنکه این اتفاق نیافتد و عدالت مغفول نماند، مقام معظم رهبری این دهه را به عنوان دهه پیشرفت و عدالت نامیدند و تلاش مینمایند با تأکید بر عدالت و برگزاری نشست اندیشه های راهبردی در این باره ذهن نخبگان علمی، سیاستمداران و همه مردم را متوجه این هدف مهم نموده و بحث در این باره را به یک گفتمان جدی و زنده در جامعه تبدیل نمایند.

بی تردید نخبگان علمی در موضوع عدالت وظیفه سنگینی را بر عهده دارند. وظیفه آنها دستیابی به نظریه اسلامی ناب در باب عدالت اجتماعی است. نظریه ای که از سویی مبتنی بر مبانی بینشی و ارزشی اسلام و در چارچوب اخلاق و حقوق اسلامی است و از سوی دیگر برای امروز ما قابل اجرا و راهگشا است.

عدالت اجتماعی به معناى «دادن حق به صاحبانش» به تناسب حوزه‌هاى مختلف حقوق مشتمل بر عدالت سیاسى، عدالت قانونى، عدالت اقتصادى و … است. از این رو، موضوعی بین رشته ای با گستره ای وسیع و دارای اضلاع متکثر و بهم پیچیده است. به همین جهت، برای نظریه پردازی در آن و دستیابی به نظریه جامع عدالت اجتماعی لازم است با روشی معین در یک برنامه علمی میان مدت و بلند مدت از نخبگان علمی در رشته های مختلف استفاده شود. با این وجود نظریه پردازی در هر یک از شعب و شاخه های آن نیز مهم و لازم است، زیرا افزون بر این که هر نظریه ای در حوزه موضوعی خودش قابل اجرا است، زمینه ساز دستیابی به نظریه جامع عدالت اجتماعی نیز هست.

یکی از شعب اصلی و مهم عدالت اجتماعی، عدالت اقتصادی است. عدالت اقتصادی به معنای «دادن حق هر کس از درآمدها و ثروتهای جامعه» به عنوان یک هدف و یک راهبرد کلان در نظام اقتصادی اسلام قابل طرح است. عدالت اقتصادی به عنوان یک هدف سمت و سوی نظام اقتصادی اسلام را بیان میکند و به عنوان یک راهبرد کلان چارچوبی برای سیاستها و برنامه هایی است که برای رسیدن به اهداف نظام ترسیم میگردد.

در ارتباط با عدالت اقتصادی از دیدگاه اسلام موضوعاتی از قبیل مفهوم، مبانی، معیارها و شاخص ها، علل و موانع تحقق قابل بحث و بررسی است. در هر یک از این محورها نیز اندیشمندان اسلامی مقالات و کتاب هایی نوشته اند ولی هیچ یک از آنها به نظریه متقن و منسجم و شامل و کاملی دست نیافته اند. با این وجود تراکم مطالعات در این زمینه نشانگر آن است که جامعه علمی آماده نظریه پردازی در این زمینه است. در چنین وضعیتی یکی از اقدامات مفید جمع آوری و طبقه بندی مطالعات پیشین است.

گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از بدو تأسیس، عدالت اقتصادی را کانون مطالعات خود قرار داده و در تحقیقات متعددی که در طول بیش از ۱۵ سال انجام داده یا مدیریت کرده است، عدالت را به عنوان یک هدف یا راهبرد وارد سرفصلهای تحقیق نموده و محقق را وا داشته که در این باره به مطالعه بپردازد و نقش و جایگاه عدالت را در موضوع تحقیق خود تعیین کند. از این رو کمتر اثری از آثار اقتصادی پژوهشگاه یافت میشود که به موضوع عدالت نپرداخته باشد. افزون بر این فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی نیز در مقالات متعددی به این موضوع پرداخته است. این فصلنامه که به همت گروه اقتصاد اسلامی در سال ۱۳۸۰ تأسیس شد اولین مجله ای است که به زبان فارسی در باره اقتصاد اسلامی در ایران منتشر گشت و تا کنون ۳۶ شماره از آن منتشر شده است.

در این کتاب به عنوان اولین قدم سعی شده است مقالات این فصلنامه در باره عدالت به ضمیمه چند مقاله دیگر از کتاب ارزشمند دانشنامه امام علی(ع) و اعضای هیئت علمی گروه اقتصاد جمع آوری گشته و در یک ساختار منطقی از مباحث در پنج بخش به جامعه علمی عرضه شود. بخش اول مشتمل بر مقالاتی است که به مفهوم و مبانی بینشی و فلسفی عدالت اجتماعی پرداخته اند. بخش دوم در بر گیرنده مقالاتی است که به معیارهای عدالت اجتماعی، راهکارها، علل و موانع تحقق آن میپردازند. در بخش سوم مقالاتی آمده است که شاخصهای اندازه گیری عدالت و عناصر آن را مورد بحث قرار داده اند. در بخش چهارم مقالات مربوط به رابطه عدالت و توسعه آمده است. و بخش پنجم مشتمل برمقالاتی است که به مطالعات موردی به روش تجربی در باره موضوعات مرتبط با عدالت اجتماعی پرداخته اند.

مقالاتی که در بخش دوم تا چهارم آمده است به عنوان مقدمه بحث خود به مفهوم و مبانی عدالت نیز پرداخته اند ولی در بخش متناسب با موضوع اصلیشان قرار داده شده اند و این کار موجب تکرار مباحث مربوط به مفهوم و مبانی در این سه بخش در مقالات متعدد شده است. برای حفظ تمامیت مقالات، به تکرار تن دادم و این مباحث را از مقالات حذف نکردم.

در پایان از همه نویسندگان مقالات تشکر نموده و امید وارم این کتاب برای کسانی که می خواهند در باب عدالت اقتصادی از دیدگاه اسلام به تحقیق بپردازند منبع خوبی باشد و این تلاش ناچیز مورد قبول امام زمان (عج) قرار گیرد.

معرفی پشت جلد

اگر (عدالت اجتماعی) را به معنی (حق دادن حق به صاحبان آن به تناسب حوزه‌های مختلف حقوق، شامل: حقوق سیاسی، حقوق قانونی، حقوق اقتصادی، و غیره) بگیریم آن گاه عدالت اقتصادی موضوعی بین رشته‌ای خواهد بود با گستره‌ای وسیع و اضلاعی متکثر، که برای دستیابی به نظریه‌ای جامع در باب آن لازم است عالمان رشته‌های مختلف با روشی معین در برنامه علمی میان مدت و بلند مدتی دست به کار شوند.

در نظامی اسلامی، (عدالت اقتصادی) به معنای (دادن حق هر فرد از ثروت و درآمدهای جامعه‌ای که فرد در آن زندگی می‌کند)، هم هدفی است که سمت و سوی نظام را بیان می‌کند، هم راهبرد کلانی است برای دیگر سیاست‌ها و برنامه‌های آن.

در باب (عدالت اقتصادی) هنوز نظریه‌ای جامع تدوین نشده است، اما اندیشمندان اسلامی مقالات و کتاب‌هایی در باب مبانی و زمینه‌ها و موانع تحقق آن نوشته‌اند، که برای نیل به چنان نظریه‌ای اطلاع از مجموع چنین نوشته‌هایی مفید است. کتاب حاضر این گام نخست را برداشته و مقالات چندی در این باب را در ساختاری منطقی در پنج بخش عرضه کرده است.

این کتاب با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و قیمت ۴۰۰۰۰ تومان منتشر شده است.