علوم انسانی اسلامی جریانی است برای نیل به تمدن اسلامی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، در مرکز فرهنگی تربیتی یاوران مهدی(عج) واقع در نزدیکی مسجد مقدس جمکران دوره‌ای تحت عنوان طرح نخبه‌پروری علوم انسانی اسلامی مدرسه صدرا در حال برگزاری است، روز یکشنبه سوم مردادماه جلسه کارگاه با حضور حجت الاسلام والمسلمین رضا غلامی رئیس مرکز پژوهشهای علوم انسانی اسلامی صدرا برگزار شد و به بحث پیرامون علوم انسانی اسلامی پرداخته شد.

وی با اشاره به تعریفی که از این علم داشتند، بیان کردند: علوم انسانی اسلامی به علومی اطلاق می‌شود که با اتکا بر هستی شناسی و معرفت شناسی اسلامی ضمن فهم مبنایی و روشمند پدیده‌های ذهنی و عینی و همچنین ثابت و متغیر و همچنین شناخت علت محدثه و مبقیه آنها مبادرت به تجویز و تولید هنجارهای مشخص برای مواجهه موثر با هریک از پدیده ها می‌کند. اتکا بر هستی شناسی و معرفت شناسی یکی از اجزای این تعریف ماست، تفاوت علوم انسانی اسلامی با علوم انسانی سکولار در همین تکیه است، شاید مهم‌ترین وجه تمایز همین باشد، بعد که می رویم جلوتر بحث فهم مبنایی مطرح می‌شود و ما در شرایطی که امروز در علوم انسانی متعارف به نوعی مبناستیزی رواج پیدا کرده است، ما بحث فهم مبنایی را اینجا مورد تاکید قرار دادیم، یا برویم جلوتر راجع به پدیده‌های عینی و ذهنی صحبت می‌کنیم، ما بسنده نکردیم به پدیده‌های صرفا عینی، پدیده‌های ذهنی هم برایش یک سهم مشخص قائل شدیم، یا پدیده هایی ثابت و متغیر، باز پدیده های ثابت جزء تعریف ما قرار گرفته است در حالی که بعضی از شاخه‌های علوم انسانی سکولار اصولا وقعی به پدیده‌های ثابت نمی‌دهند و عمدتا بحث‌شان حول پدیده‌های متغیر است، اصولا پدیده ثابتی وجود ندارد تا بخواهیم آن را مورد تاکید قرار بدهیم.

وی به بحث علم سکولار پرداخت و ادامه داد: کسانی که جامعیت و کمال اسلام و نظام‌مندی آن را باور ندارند، به طریق اولی به علوم انسانی اسلامی نیز باور ندارند، من یک بار گفته‌ام که کریم مجتهدی برای ما تاریخ علم می‌گفت و تاکید می‌کرد که تاسیس دانشگاه‌ها در غرب با این هدف صورت گرفت که در خصوص آموزش و پرورش یک دست سازی را بتوان ایجاد کرد. در غرب مدرن دانشگاه‌ها برای مقابله با تکثر علمی ایجاد شد که این مدل در مقابل نگاه دینی و مباحثات علمی قرار می‌گرفت و لذا دیگر توان جدال و رد نظریات علمی اتفاق نمی‌افتاد. در حوزه پزشکی بعضی از چیزهایی که جزء مسائل مشهور و معروف است امروز فیلسوفان معتقدند که خدشه های فراوانی می توان وارد کرد و نقیضش وجود دارد. باید ابتدا بحثی کنیم که آنها به اسلام مثل ما نگاهی توام با باور به جامعیت وکمال وتوام با باوری نظام مند سیستماتیک بودن معارفی اسلامی است یانه. اگر اینگونه نیست طبیعی است که آنها علوم انسانی اسلامی را نفی می کنند و بگویند که چنین چیزی نداریم. این بحث در میان متفکران علوم انسانی اسلامی مطرح است. یکی اینکه معتقدند اسلام رسالتی برای خودش که زمینه تولید علم می باشد قائل نیست، که محل بحث و بررسی است و یکی اینکه اصولا علم باید خالص باشد و به دور ازهرگونه جانبداری، سوگیری و میل مورد مداقه قرار گیرد.

پژوهشگر و مدرس در عرصه فلسفه سیاسی و مطالعات فرهنگی عنوان کرد: تا قبل از یک دست سازی علوم توسط دانشگاه ها، مدارس علمیه مختلفی وجود داشت که اینها با هم اختلاف نظر داشتند، باهم چالش داشتند و بحث می کردند و گفتگو می کردند اما وقتی دانشگاه ایجاد شد دیگر دانشگاه دارای یک اصول خاص و دارای یک قواعد خاص است، سرفصل می نویسند، ابلاغ می کنند، کتاب مشخص تعیین می کنند، روی کار اساتید نظارت می کنند که آیا آن چیزی که دانشگاه می خواهد را بیان می کنند یا چیزهای دیگر را بیان می کنند. دانشگاه اصولا در غرب مدرن تأسیس شد برای اینکه به نوعی جلوی این تکثر و تنوع علمی گرفته شود و این تنوع و تکثر علمی از نظر رهبران غرب مدرن برای نظام سرمایه داری مضر بود. نظام سرمایه داری نیازمند یک پشتوانه بود و نمی توانست با یک پشتوانه ای که دائم در نوسان است و در شرایط مختلف تغییر می کند کار خودش را پیش ببرد، از طرف دیگر علم باید با فناوری و با صنعت پیوند می خورد و یک خط مستقیم به وجود می آورد که با تنوع، تکثر و اختلاف نظرهای زیاد منافات داشت، با شکل گیری این خط مستقیم دانشگاه را به وجود آوردند برای اینکه بتوانند شرایطی را ایجاد کنند که نظام سرمایه داری بتواند از علم حداکثر استفاده را بکند، از جهت اینکه نظام سرمایه داری به علم نیاز داشت، از این هم به شکل حداکثری تا الان حمایت کرده است. بسیاری از پیشرفت های علمی بالاخره مرهون نظام سرمایه داری است با سرمایه های بزرگ خیلی از این پیشرفت ها اتفاق افتاده است که در شرایط عادی شاید این پیشرفت ها حاصل نمی شد.

رئیس شورای سیاست گذاری کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی اظهار داشت: آیا این در واقع یک نظری هست که هیچ مخالفی ندارد و هیچ ردیه ای تا حالا بر آن داده نشده است؟ چرا داده شد و کسانی هستند که مثلا در باب نشانه های مرگ یک بیمار می گویند این علامت ها کافی نیست، تعریف دیگری از مرگ می دهند اما اینها هیچ جایگاه و منزلتی ندارند و اگر قرار باشد این گونه دیدگاه ها و نظرات مطرح شود آن فرد از بین می رود و ما مواجه هستیم با یک خط مارپیچ خیلی عجیب و غریب که این با اهداف نظام سرمایه داری منافات دارد. من نمی خواهم خیلی وارد این مسئله شوم ولی اینکه گفته  می شود که از علم به دور است که هر گونه سمت و سو گیری و جهت گیری ها را حذف کنیم، چگونه می توانیم از این حرف دفاع کنیم، وقتی که تاریخ به ویژه علم جدید ما این همه استبداد و دیکتاتوری علمی را شاهد هستیم به نفع سرمایه داران بزرگ و نظام سرمایه داری به نفع نظرات مشهور و خیلی چیزهای دیگر است. ما با شاکله معرفت شناختی علوم انسانی اسلامی وقتی آشنا می شویم, می بینیم که ورود اسلام به بحث علوم انسانی به نحوی است که اساسا نمی شود  آن را متهم به سمت و سو گیری و جهت گیری مغایر با آزاد اندیشی کرد. یعنی ما می توانیم از اسلام مدد بگیریم و اتفاقا این مدد گیری موجب تقویت علوم انسانی می شود و موجب افزایش کارآمدی و قدرت علوم انسانی می گردد و بعد هم متهم به جهت گیری و سمت و سوگیری نشویم و بتوانیم از آزاد اندیشی دفاع کنیم و پای آن محکم بایستیم تا به جلو برویم؛ شما در شاکله چه بسا متدولوژی علوم انسانی اسلامی به خوبی حس و درک کنید .

وی افزود: اصولاً فلسفه تاریخ کارش کشف قوانین تاریخی است منتها در فلسفه تاریخ سنتی بحث بیشتر بر سر نگاه کلی به جزئی است یعنی با ابزار فلسفه به سمت ایجاد فلسفه تاریخ می روند، در فلسفه تاریخی مدرن نگاه از جزئی و کلی است و با روشهای پوزیتیویستی تاریخ را مورد بررسی قرار می دهند البته جفتشان هم به دنبال قانون گذاری هستند برای تاریخ، اما یکی از کلی به جزئی می رود و دیگری از جزئی به کلی می رود. ما در فلسفه الهی تاریخ تجربه، فلسفه و دین را داریم، یعنی هر سه تا با هم جمع می شوند و نهایتا قوانین تاریخ را به ما ارائه می دهند که ما بر اساس قوانین تاریخ بتوانیم راجع به آینده مان تصمیم بگیریم البته فلسفه الهی تاریخ یک شاید حوزه معرفتی جدید به حساب بیاید خیلی حولش نظریه پردازی نشده است.

غلامی در ادامه سخنانش تصریح کرد: دکتر موسی نجفی در کتاب جدیدشان به نام فلسفه تحول تاریخ حول این موضوع صحبت کردند، ایشان معتقدند که شهید مطهری موسس فلسفه الهی تاریخ است البته به این عنوان شهید مطهری بحث نکرده اما ایشان استدلال می کنند که آقای مطهری اولین بار این بحث را به این شکل مطرح کرده است و بعد ایشان به کمک بررسی دیدگاه ابن خلدون که البته طبیعتا فاصله دارد با شهید مطهری اما یک روش متفاوتی را ابن خلدون برای بررسی تاریخ انتخاب می کند و ادغام مزیتهای روش ابن خلدون با روش شهید مطهری نهایتا یک فلسفه جدیدی را پرده برداری می کند که ما اسمش را فلسفه الهی تاریخ می گذاریم. اینکه برتری یک دانش و منزلت یک دانش به چه چیزی است، علما راجع بدان زیاد صحبت کردند، به ویژه در مباحث مرتبط با طبقه بندی علوم و اینها خیلی مورد توجه است و روی آن کار می شود. مثلا آیا ارزش علم به موضوع آن علم است، به روش آن علم است، به منبع آن علم است، به غایت آن علم است، به چه چیز آن علم است؟ ما معتقد هستیم شاید موضوع هر علمی مهمترین مولفه ارزشمند و مرتبه یک علم به حساب بیاید و چون موضوع دانش شرع، روابط خداوند و انسان، خداوند و هستی و خداوند و سایر مولفه های جهان هستی است از همه علوم منزلت و ارزش اش بالاتر باشد.

این محقق و استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: البته بعضی ها فلسفه را هم دارای همین ارزش می دانند به جهت اینکه راجع به وجود صحبت می کند، عرفان را حتی بالاتر از فلسفه در نظر می‌گیرند منتها اجازه بدهید وارد این بحث ها نشویم، همین چهار منبع شرع، فلسفه، تاریخ و تجربه را که ذکر کردیم، اگر بخواهیم ارزش‌گذاری کنیم، باید شرع را که مبتنی بر علوم وحیانی است در رتبه اول قرار بدهیم بعد فلسفه، بعد تاریخ را و آخر از همه تجربه را در این طبقه بندی می توانیم در اینجا در نظر بگیریم و چون شرع در مرتبه اول قرار گرفته است ارزش برتر برایش لحاظ کرده ایم و طبیعی است که نقش بسیار موثری در بحث اسلامیت می تواند همین طبقه بندی و رتبه بندی ما داشته باشد اما کفایت نمی کند. یک پرسش اینجا مطرح می شود که آیا علوم انسانی اسلامی وحی منزل است یعنی هر آنچه که ما بدست می آوریم از علوم انسانی اسلامی، این را ما در عرض علوم وحیانی می بینیم یا در عرض اجتهادات فقهی، حتی فراتر از اجتهاد در حوزه اصول دین و در مباحث کلامی و اعتقادی می بینیم. ببینید برای پاسخ دادن به این سوال باید وارد لایه های مختلف علوم انسانی شد در بعضی از لایه ها به ویژه لایه های سخت و لایه های مرکزی ممکن است که ما بگوییم بسیار علوم انسانی اسلامی نزدیک شده به حریم علوم وحیانی و می تواند هم عرض آنها محسوب شود. فاصله چندانی بین علوم انسانی اسلامی و آنها وجود ندارد.

رئیس مرکز پژوهشهای علوم انسانی اسلامی صدا تأکید کرد: در بعضی از لایه ها می شود این حرف را به این شکل نگفت چون فاصله زیاد است چنین ادعایی مطرح نکرد اما سر جمع چه نزدیک باشد چه دورباشد چه ما به مغز علوم انسانی نزدیک شویم چه از آن دور بشویم یک مسئله وجود دارد و آن استنباطات بشری از تعالیم اسلامی میتواند محل اشکال و خطا باشد و ما لزوما نمی توانیم برداشت های خودمان را از اسلام در علوم انسانی اسلامی وحی منزل پنداریم و آن را خدشه ناپذیر معرفی کنیم.

حجت الاسلام دکتر رضا غلامی در پایان بیان کرد: حتی اگر جایی نص دینی را به میدان آوردیم، نه ظاهر را، حال جایی که ظاهر باشد طبیعی است که خدشه پذیر است و می خواهم بگویم جاهایی که نص را به میدان می آوریم در آنجا هم احتمال خدشه همیشه هست مگر در فقه این خدشه ها وارد نمی شود؟ حتی در مباحث اعتقادی خدشه ها وارد می شود طبیعی هم هست  ما راجع به بعضی موضوعات دیدگاه های مختلفی داریم حالا اگر بخواهم مثال بزنم ما در نماز جمعه بعضی فقها در غیبت امام زمان(عج) واجب می دانند بعضی ها مستحب می دانند و بعضی ها حرام می دانند از واجب تا حرام استنباط کرده اند. در مباحث اعتقادی در مباحثی که در لایه های دوم مطرح می شود اختلاف نظرهایی وجود دارد لذا کسی فکر نکند ما وقتی می گوییم علوم انسانی اسلامی آن را هم عرض قرآن و سنت قطعی قرار داده ایم و می خواهیم یک حاله قدسی دور آن به وجود بیاوریم و اجازه ندهیم که کسی درباره آن صحبت کنند یا به آن نقد کند و حرفی بزند و یا بگوییم که این ها ثابت و لایتغیر هستند.  حالا من بحث ثابت و لایتغیر در علوم انسانی اسلامی را باز می کنم اما ما چنین ادعایی نداریم.

انتهای پیام/