تقسیم‌بندی علوم براساس موضوع هدف و انگیزه جداسازی علوم را بهتر تامین می‌کند

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، علوم را بر اساس چه معیار و ملاکی باید دسته بندی و مرزبندی کرد؟ علوم را می‌توان با معیارهای مختلفی دسته بندی کرد که مهم‌ترین آنها از این قرار است:

۱- بر اساس اسلوب و روش تحقیق: همه مسائل را نمی‌توان با روش واحدی مورد تحقیق و بررسی قرار داد. همه علوم را با توجه به روشهای کلی تحقیق می توان به سه دسته تقسیم کرد:

الف – علوم عقلی که فقط با براهین عقلی و استنتاجات ذهنی قابل بررسی است، مانند منطق و فلسفه الهی.

ب – علوم تجربی که با روشهای تجربی قابل اثبات است مانند فیزیک شیمی و زیست‌شناسی.

ج – علوم نقلی که بر اساس اسناد و مدارک منقول و تاریخی بررسی می‌شود مانند تاریخ علم رجال و علم فقه.

۲- براساس هدف و غایت: ملاک دیگری که می‌توان بر اساس آن علوم را دسته بندی کرد فایده و نتیجه ای است که بر آنها مترتب می‌شود و هدف و غایتی است که فراگیر از آموختن آنها در نظر می‌گیرد مانند هدف‌های مادی و معنوی و هدف‌های فردی و اجتماعی.

بدیهی است کسی که می خواهد راه تکامل معنوی خود را بشناسد به مسائلی احتیاج دارد که شخص علاقه مند به تحصیل ثروت از راه کشاورزی یا صنعت به آنها احتیاج ندارد، چنان که رهبر اجتماعی نیازمند به داشتن معلومات دیگری است پس می توان علوم را طبق این اهداف گوناگون دسته بندی کرد .

۳- بر اساس موضوع: سومین ملاکی که می تواند معیار انفکاک و تمایز علوم واقع شود موضوعات آنهاست یعنی با توجه به اینکه هر مساله موضوعی دارد و تعدادی از موضوعات در یک عنوان جامعی مندرج می شود آن عنوان جامع را محور قرار می دهند و همه مسائل مربوط به آن را زیر چتر یک علم گردآوری می کنند چنان که عدد موضوع علم حساب و مقدار کمیت متصل موضوع علم هندسه و بدن انسان موضوع علم پزشکی قرار می گیرد.

تقسیم بندی علوم براساس موضوع بهتر از معیارهای دیگر هدف و انگیزه جداسازی علوم را تامین می‌کند چنانکه با رعایت آن ارتباط و هماهنگی درونی مسائل و نظم و ترتیب آنها بهتر حفظ می‌شود و از این روی از دیرباز مورد توجه فلاسفه و دانشمندان بزرگ قرار گرفته است ولی می توان در دسته بندی های فرعی معیارهای دیگری را نیز در نظر گرفت.

مثلا می توان علمی را بنام خداشناسی ترتیب داد و محور مسائل آن را خدای متعال قرار داد و سپس آن را به شاخه های فلسفی و عرفانی و دینی منشعب ساخت که هر کدام با روش ویژهای مسائل مربوط را مورد بررسی قرار دهد و در واقع معیار این انقسام جزئی را روش تحقیق تشکیل دهد. همچنین ریاضیات را می توان به شاخه های گونه گونی منشعب کرد که هر شاخه بر اساس هدف خاصی مشخص شود مانند ریاضیات فیزیک و ریاضیات اقتصاد و بدین ترتیب تلفیقی بین معیارهای مختلف به وجود می آید.

عنوان جامعی که بین موضوعات مسائل در نظر گرفته می شود و بر اساس آن علم به معنای مجموعه مسائل مرتبط پدید می آید گاهی عنوان کلی و دارای افراد و مصادیق فراوان و گاهی به صورت کل و دارای اجزاء متعدد است مثال نوع اول عنوان عدد یا مقدار است که انواع و اصناف گونه گونی دارد و هر یک موضوع مساله خاصی را تشکیل می دهد و مثال نوع دوم بدن انسان است که جهازات و اعضاء و اجزاء متعددی دارد و هر کدام از آنها موضوع بخشی از علم پزشکی است.

تفاوت اصلی بین این دو نوع موضوع آن است که در نوع اول عنوان موضوع علم بر تک تک موضوعات مسائل که افراد و جزئیات آن هستند صدق می کند به خلاف نوع دوم که عنوان موضوع بر تک تک موضوعات مسائل صدق نمی کند بلکه بر مجموع اجزاء حمل می شود.

تقسیم بندی علوم برای سهولت آموزش و تأمین هرچه بیشتر اهداف تعلیم و تربیت انجام می گیرد در آغاز که معلومات بشر محدود بود امکان داشت که همه آنها را به چند دسته تقسیم کرد و مثلا حیوان شناسی را به عنوان علم واحدی در نظر گرفت و حتی مسائل مربوط به انسان را نیز در آن گنجانید ولی رفته رفته که دایره مسائل وسعت یافت و مخصوصا بعد از آنکه ابزارهای علمی مختلفی برای تحقیق در مسائل تجربی ساخته شد بیش از همه علوم تجربی به شعبه های گوناگونی تقسیم شد و هر علمی به علوم جزئی تری منشعب گردید چنان که این جریان هنوز هم به شکل فزاینده ای ادامه دارد.

به طور کلی انشعاب علوم به چند صورت انجام می پذیرد:

به این صورت که اجزاء کوچکتری از کل موضوع در نظر گرفته شود و هر جزء موضوع شاخه جدیدی از علم مادر قرار گیرد مانند غده شناسی و ژن شناسی روشن است که این نوع انشعاب مخصوص علومی است که رابطه بین موضوع علم و موضوعات مسائل رابطه کل و جزء است .

به این صورت که انواع جزئی تر و اصناف محدودتری از عنوان کلی در نظر گرفته شود مانند حشره شناسی و میکرب شناسی این انشعاب در علومی پدید می آید که رابطه بین موضوع علم و موضوعات مسائل رابطه کلی و جزئی است نه کل و جزء .

به این صورت که روشهای مختلف تحقیق به عنوان معیار ثانوی در نظر گرفته شود و با حفظ وحدت موضوع شاخه های جدید پدید آید و این در موردی است که مسائل علم با روشهای مختلف قابل بررسی و اثبات مانند باشد مانند خداشناسی فلسفی و خداشناسی عرفانی و خداشناسی دینی .

به این صورت که اهداف متعدد به عنوان معیار فرعی در نظر گرفته شود و مسائل متناسب با هر هدف بنام شاخه خاصی از علم مادر معرفی گردد چنانکه در ریاضیات گفته شد.

خلاصه

فلسفه به صورت مضاف گاهی در مورد معلومات غیرتجربی به کار می رود و اضافه آن صرفا برای نشان دادن نوع مسائل مورد بحث است مانند فلسفه خداشناسی چنانکه اضافه علم در مورد معلومات تجربی همین نقش را ایفا می کند مانند علم زیست شناسی.

کلمه فلسفه گاهی به علم خاصی اضافه می شود و منظور از آن تبیین اصول و مبانی آن علم است که بعضا تاریخ چه و هدف و روش تحقیق و سیر تحول و مطالبی مانند آنها را نیز دربرمی گیرد.

متافیزیک نام مجموعه ای از مسائل عقلی است که با روش تجربی قابل اثبات نیست.

نسبت بین علم و فلسفه و متافیزیک به حسب معانی مختلف آنها تفاوت دارد و طبق بعضی از اصطلاحات علم اعم از فلسفه و فلسفه اعم از متافیزیک است .

هدف از دسته بندی و طبقه بندی دانشها این است که هر کسی بتواند مجموعه مسائل مورد نظر خود را جداگانه بیاموزد و آموزش علوم به صورت آسان تر و سودمندتری انجام گیرد.

مرزبندی علوم بر اساس معیارهای مختلفی از جمله روش هدف و موضوع انجام می گیرد و تقسیمات معروف معمولا بر اساس اختلاف موضوعات انجام گرفته است .

نسبت بین موضوع علم و موضوعات مسائل گاهی نسبت بین کل و جزء است و گاهی نسبت بین کلی و جزئی.

انشعاب علوم گاهی با ریز کردن موضوع و گاهی با محدود کردن دایره آن و گاهی بر اساس اختلاف روشها و زمانی بر طبق تفاوت اهداف حاصل می شود.

بخش قبلی این سلسله یادداشتها را اینجا بخوانید!

انتهای پیام/