شهید صدر بر روش اجتهادی در کشف و استخراج حقایق از متون دینی تأکید می‌کرد

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، شهید آیت الله سید محمدباقر صدر (۱۳۵۸-۱۳۱۳) ازجمله فیلسوفان و اندیشمندانی بود که نه ‌تنها دغدغه اسلامی سازی علوم انسانی را داشت که در اندیشه اسلامی سازی حیات و جامعه بشری بود.

وی معتقد بود که مکتب اسلام در همه حوزه‌های حیات بشری معقول‌تر، منطقی‌تر و راهگشاتر از مکاتب رقیبی چون کمونیسم و لیبرالیسم است.

شهید صدر ضمن تبیین مبانی و مقدمات فلسفی و نظری چنین اندیشه‌ای تلاش کرد الگویی از علوم انسانی اسلامی در حوزه اقتصادی ارائه دهد. وی با تدوین کتاب اقتصادنا الگوی اسلامی موردنظر خود درباره اقتصاد را در عرض الگوهای مارکسیستی و لیبرالیستی، ارائه داد. وی در زمینهٔ جامعه‌شناسی اسلامی نیز کتاب‌های متعددی را به رشته تحریر درآورد. کتاب‌هایی همچون المدارسه القرآنیه و السنن التاریخیه فی القرآن.

وی درباره سیاست از نگاه اسلام نیز قلم‌زده و کتاب‌های الاسلام یقودالحیاه المدرسه الاسلامیه: رسالتنا و بحث حول الولایه را نوشت.

شهید صدر معتقد بود پیش از هر چیز باید نیازها و واقعیت‌های حیات بشری را به‌ درستی و با دقت شناسایی کرد. انسان معاصر غربی، انسانی مسلوب الاختیار و محکوم‌ به حرکت در مسیری خاص است. افزون بر این انسان معاصر در پرتو پیشرفت‌های مادی و تکنولوژیکی نیازهای جدیدی پیدا کرده است و در جستجوی پاسخ به آن نیازها و پرسش‌های حیاتی است. در این میان، به اعتقاد شهید صدر، تنها مکتبی که توانایی تأمین صحیح نیازهای واقعی انسان را دارد، مکتب اسلام است.

وی دراین‌باره می‌گوید: جز مکتب عالی اسلام که اساس آن تسلیم مطلق در برابر خدا و قوانین خدائی بودن است دیگر مکتبی وجود ندارد، مکتبی که از انسان نیرویی خلاق و عنصری شکست‌ناپذیر و موجودی فعال که در کامیابی و بهره‌گیری حکمیت داشته و لذت بهره را در راه رسیدن به یک حیات توأم با سعادت به‌سوی آینده به کار می‌گمارد، می‌سازد.

اسلام در پرتو جامعیت و جاودانگی خود و به دلیل تطابق احکام و آموزه‌های آن با فطرت الهی، می‌تواند پاسخ گوی همه نیازهای فردی و اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و نظامی بشر در هر عصر و مصری باشد. البته می‌دانیم که ظواهر زندگی بشر دائماً نو شونده و متغیرند؛ اما تغییر پدیده‌های ظاهری و فیزیکی زندگی هرگز به معنای پایان عصر دین نیست؛ زیرا رسالت دین، کشف پدیده‌های خارجی که پیوسته در حال تغییر و دگرگونی‌اند، نبوده و نیست؛ بلکه وظیفه دین، تبیین و تعیین ارزش‌های حاکم بر زندگی است. به تغییر دیگر، دین را باید به ‌مثابه «مکتب» دین و نه به مثابه «علم» دانست.

مکتب همچون قطب نمایی است که راه می‌نمایاند. نوع نگرش فرد و جهت می‌دهد و مقیاسی عام برای تنظیم زندگی است؛ اما علم هرگز نمی‌تواند راهبرد باشد؛ تابع تفسیر ما از عالم و آدم است و هرگز نمی‌تواند به‌عنوان شاخص عام برای تنظیم روابط امور زندگی تلقی گردد. بر این اساس به عقیده شهید صدر به یک معنا نمی‌توان از چیزی به نام «علم اقتصاد اسلامی»، «علم جامعه‌شناسی اسلامی»، «علم روانشناسی اسلامی» و امثال آن سخن گفت، زیرا رسالت علم کشف واقعیات حقایق خارجی و تفسیر بی‌طرفانه آن‌هاست و به همین دلیل نمی‌تواند اسلامی و غیراسلامی داشته باشد؛ آنچه می‌تواند اسلامی و غیراسلامی داشته باشد و البته اساس علم و قطب نمای علم نیز به شمار می‌رود «مکتب» است.

ما می‌توانیم از «مکتب روان‌شناختی اسلام»، «مکتب سیاسی اسلام»، «مکتب مدیریتی اسلام» و امثال آن سخن بگوییم البته همان‌طور که اشاره شد، مکتب مقدم بر علم است و علم تابع زاییده مکتب است؛ به همین دلیل، به معنا می‌توان از علم اقتصاد اسلامی و علم‌الاجتماع اسلامی و امثال آن نیز سخن به میان آورد.

شهید صدر بر روش اجتهادی در کشف و استخراج حقایق اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و نظامی و مدیریتی و امثال آن از متون دینی تأکید می‌کند. هرگز با آموزه‌های کلی و تفسیرنشده دینی نمی‌توان نظامات گوناگون اقتصادی و مدیریتی و اجتماعی و سیاسی و حقوقی را بیان کرد. افزون بر آگاهی از نیازهای اساسی انسان جدید، لازم است با توسعه روش اجتهادی در همه عرصه‌های مطالعات دینی، مکاتب و نظامات اسلامی را در حوزه‌های مختلف استخراج کرده و عرضه نمود.

بخش قبلی این سلسله یادداشتها را اینجا بخوانید!

انتهای پیام/