گلشنی معتقد است محدود کردن علم اسلامی به معارف خاص دینی بسیار تنگ نظرانه است

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه؛ دکتر مهدی گلشنی استاد برجسته فیزیک کشور و از نظریه پردازان حوزه علم دینی است. گستره فکری و مطالعاتی وی هیچ‌گاه محدود به تحصیلات دانشگاهی‌اش نبوده و از همین رو، طی سالیان گذشته فعالیت‌ها و خدمات فراوانی به جامعه علمی کشور ارزانی داشته است.  

مهدی گلشنی، بهمن ماه ۱۳۱۷ در شهر اصفهان دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه فرهنگ اصفهان و دبیرستان ادب به انجام رساند و همزمان با تحصیل در دبیرستان به یادگیری دروس حوزوی، علوم ادبی، منطق و حکمت پرداخت. پس از اخذ دیپلم ریاضی با موفقیت در آزمون ورودی رشته فیزیک دانشگاه تهران، تحصیلات عالی را آغاز کرد. در سال ۱۳۳۹ موفق به دریافت مدرک لیسانس در رشته فیزیک از این دانشگاه با کسب رتبه اول رشته فیزیک و رتبه اول دانشکده علوم شد و در همین سال دوره آموزشی الکترونیک و فیزیک هسته ای را در مراکز اتمی دانشگاه تهران گذراند. سپس برای ادامه تحصیل رهسپار ایالات متحده آمریکا شد و تحصیلات تکمیلی تا دریافت مدرک دکترای فیزیک در دانشگاه برکلی ایالت کالیفرنیا، ادامه داد.

دکتر گلشنی در سال ۱۳۴۹ به مهین بازگشت و فعالیت خود را با سمت استادیار فیزیک در دانشگاه صنعتی شریف، آغاز و با طی مدارج علمی در سال ۱۳۶۴ به رتبه استادی این دانشگاه ارتقا یافت. وی در سال ۱۳۶۹ به عنوان یکی از اعضای پیوسته اولیه فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد.

دکتر گلشنی گرچه به صورت تخصصی در حوزه فیزیک کار کرده است، اما آثارش نشان از مطالعات خوبی در حوزه‌های قرآنی و دینی دارد. کتب و مقالات متعددی از وی در ارتباط با بحث رابطه علم با دین و یا حتی معنویت به چاپ رسیده‌‌‌‌‌ است. معروف‌ترین آنها کتاب «‌از علم سکولار تا علم دینی» است. چاپ اول این کتاب سال ۱۳۷۷ بود و اخیراً چاپ چهارم آن توسط پژوهشگاه علوم انسانی منتشر شد.

از نظر دکتر گلشنی محدود کردن علم اسلامی به معارف خاص دینی بسیار تنگ نظرانه است و با قرآن و سنت اسلامی مطابقت ندارد.

ضمن این که سایر تعابیر نیز مفهوم علم دینی را به درستی بیان نمی‌کنند؛ علم دینی از دو نظر قابل بررسی است:

۱- پیش فرض های متافیزیکی علم می تواند متأثر از جهان بینی دینی باشد.
۲- بینش دینی در جهت گیری های کاربردی علم موثر است.

آقای گلشنی در مواضع متعددی اشاره و تصریح دارند که تاثیرگذاری جهان بینی و مفروضات متافیزیکی در حوزه نظریات عام و جهان شمول است:
– «البته می توان علم بی طرف ساخت، امّا متشکل از داده های جزیی خواهد بود و بیشتر به درد کاربردهای عملی علم خواهد خورد ولی هرگز به نظریه های جهان شمول منتهی نخواهد شد و لذا عالمان برجسته کمتر به این سطح قانع شده اند، بلکه آنها غالباً در پی این بوده اند که نظریه های وحدت بخش در مورد کل جهان ارائه دهند. البته در سطح روزمره با علمی سروکار داریم که در سطح نظری نسبت به بینش های دینی خنثی است. در این سطح تجاربی که علماء در جاهای مختلف انجام می دهند می تواند یکسان باشد وحتی توصیف پدیدار شناسانه واحدی نیز داشته باشد و این در مورد بخش عمده ای از علم تجربی صادق است. اما وقتی سراغ نظریه های جهان شمول می رویم وضعیت تغییر می کند. در آنجا استفاده از مفروضات فوق علمی ضروری می شود».

– «حجم عمده علم، یافته های تجربی است و این غربی و شرقی نمی شناسد؛ در مقام تفسیر قضایا و دادن تصویر کلی از طبیعت و جهت گیری های علمی است که جهان بینی ها و ایدئولوژی ها داده می شود».

به هر صورت آنچه در اندیشه دکتر گلشنی از اهمیت والایی برخوردار است همین تعبیر و تفسیر قضایای جهان شمول و مرتبط با مبدأ و منتهای عالم است. در این موارد است که ذهنیات ما در انتخاب نظریات و توجیه آنها موثر است. آن کسی که دارای جهان بینی الهی است یک طور قضایا را توجیه می کند و آن کس که منکر خداست به نحو دیگر مساله را می بیند

به نظر دکتر گلشنی، علم در مقام ثبوت دینی است ولی در مقام اثبات قابل تفکیک به دینی و غیر دینی می‌باشد و این در حالی است که عملا سر و کار ما با علم در مقام اثبات است نه در مقام ثبوت. بنابراین تفکیک این دو حوزه برای تبیین علم دینی لازم و ضروری است.

نکته قابل ذکر درباره گلشنی آن است که برخلاف اغلب کارورزان علم تجربی در کشورمان گرفتار اصطلاح پوپر ساخته «علم و معرفت» قرار نگرفته و شخصا در زمینه «علم دینی» دارای دیدگاه و نظرات ویژه‌ای هستند، یکی از کارهای مهم دکتر گلشنی نقدی است که به نظریه علم دینی آیت الله جوادی آملی دارند و بحث در این باره را با توجه به مخاطب و ارتباط پذیری او آغاز می‌کند. دکتر گلشنی در مقاله ای با عنوان «تاملاتی پیرامون نظریه علم دینی آیت الله جوادی آملی¹» ضمن تاکید بر این مسئله که با جهت گیری و اصل نظریه آیت الله جوادی آملی موافق بوده و این نظریه را نزدیک‌ترین نظریه به دیدگاه خود می‌داند؛ ملاک صدق و کذب گزاره‌های علمی را نه تطابق، بلکه ارتباط با واقع می‌داند و بر تاثیر پیش‌فرض‌های عالِم در علم و تفکیک ناپذیری علم از عالِم در مقام اثبات، تاکید می‌کند. اما باید در نظر داشت همه مخاطبان ایشان کسانی نیستند که حکمت متعالیه خوانده باشند، از این رو بخش قابل توجهی از جامعه دانشگاهی ما اصلا با این حوزه بیگانه هستند؛ بنابراین اگر بخواهیم با آن ها به  زبان حکمت متعالیه یا به زبان عارفان سخن بگوییم، از نظر من آن چنان ثمربخش نخواهد بود.

از طرف دیگر، آیت الله جوادی آملی معتقد است که تفکیک علوم، به تفکیک موضوعات است؛ روش و دینی یا غیر دینی بودن علم را موضوع مشخص می‌کند و لذا علم به آن‌ها در صورتی که مطابق با واقع باشد، معرفت و علم دینی خواهد بود و چون در عالم چیزی جز فعل الله نداریم، از این رو علم به آن ها در صورتی که مطابق واقع باشد، معرفت و علم دینی خواهد بود و در غیر این صورت، اساسا  که جهل است. در حالی که دکتر گلشنی معتقد است ما چون همواره دسترسی مستقیم و کامل به واقع نداریم، نمی‌توان ملاک صدق و کذب بودن گزاره علمی را تطابق با واقع دانست. بلکه این ارتباط با واقع است که صدق یا کذب بودن یک گزاره علمی را باید با آن سنجید. به علاوه نمی‌توان علم را از از عالِم منفک دانست چرا که جمع‌بندی یک مسئله علمی به طور قطع تحت تاثیر پیش‌فرض‌های مؤمنانه و یا ملحدانه آن دانشمندان قرار خواهد گرفت و مهم آن که این جمع‌بندی نه به نام آن دانشمند، که به نام "علم" تمام می‌شود. …

دکتر مهدی گلشنی در طول خدمت، مسئولیت های علمی دانشگاهی زیادی به عهده داشته است از جمله:
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف (از ۱۳۴۹ تا کنون)

استاد دانشگاه صنعتی شریف (از ۱۳۶۴ تا کنون)

عضو پیوسته فرهنگستان علوم (از ابتدای آن)و رئیس گروه علوم پایه آن (از ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۹)

سر پرست گروه علوم پایه شورای عالی برنامه ریزی (از ۱۳۶۹ تا ۱۳۸۰)

 عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی (از ۱۳۷۵ تا کنون)

 رئیس دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف ( از ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۴ و از ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۸)

 معاون آموزشی و دانشجویی دانشگاه صنعتی شریف ( از ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹)

رئیس( و بنیانگذار ) گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف ( از ۱۳۷۴ تاکنون )

 رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (از ۱۳۷۲ تا ۱۳۸۷)

دکتر گلشنی همچنین خدمات فراوانی در حوزه‌های گوناگون به جامعه علمی کشور داشته اند که از این میان به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

پایه‌گذاری گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف (اولین نهادی که در ایران عهده‌دار تربیت دانشجو در رشته فلسفه علم است)

فعالیت موثر در راه‌اندازی دوره دکترای فیزیک در دانشگاه صنعتی شریف (اولین دوره دکترای فیزیک در ایران)
پایه‌گذاری تحقیقات در زمینه «فیزیک بنیادی» در ایران
فعال کردن تحقیقات در زمینه‌های «علم و دین» و «فیزیک و فلسفه» در ایران
مشارکت در برنامه‌ریزی و تأسیس مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات
عضو مؤسس انجمن بین‌المللی علم و دین (کمبریح، انگلستان)
مشاوره و مشارکت در پروژه کنفرانس علم و جستحوی معنویت (۱۹۹۸- برکلی، آمریکا) که نقطه عطفی در تاریخ مناسبات علم و دین در غرب محسوب می‌شود
راه‌اندازی نشریات نامه علم و دین، آفاق الحضاره الاسلامیه و نامه علوم انسانی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
راه‌اندازی مرکز تحقیقات امام علی (ع)، پژوهشکده اقتصاد، گروه اندیشه سیاسی اسلام، گروه غرب‌شناسی،گروه مطالعات زنان ، گروه علم و دین،گروه فلسفه برای کودکان، و دوره های دکترای تاریخ علم در تمدن اسلامی و دکترای فلسفه علم در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دکترای فلسفه علم در دانشگاه صنعتی شریف.

مسئولیت برگزاری کنفرانسها

سمینار فلسفه و روش‌شناسی علوم تجربی (۱۳۶۹)
کنگره بین‌المللی امام علی (ع) و عدالت، وحدت و امنیت (۱۳۷۹)
کنفرانس توسعه دانش و فناوری (۱۳۸۳)
کنگره ملی علوم انسانی: وضعیت امروز ، چالشهای فردا ( ۱۳۸۵)

عضویت در جوامع علمی – فرهنگی

عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران

 عضو وابسته ارشد مرکز بین المللی فیزیک نظری در تریست ایتالیا (از ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۴)

 عضو آکادمی علوم جهان اسلام (از ۱۳۸۱ تا کنون)

 عضو انجمن اروپائی علم و الهیات

 عضو انجمن استادان فیزیک آمریکا

عضو مرکز الهیات و علوم طبیعی (برکلی، آمریکا)

عضو مو سس انجمن بین المللی علم و دین (کمبریج ، انگلیس)

انجمن فیزیک ایران
انجمن فیزیک آمریکا
انجمن مدرسان فیزیک آمریکا
انجمن بین‌المللی علم و دین (کمبریج، انگلستان)
انجمن فلسفه علم (میشیگان، آمریکا)
انجمن اروپایی علم و الهیات
انجمن مطالعه علمیِ دین (نیویورک، آمریکا)
مرکز الهیات و علوم طبیعی (برکلی، آمریکا)
مرکز بین‌المللی فیزیک نظری (تریست، ایتالیا)
مرکز اسلام و علم (کانادا)
مؤسسه تعامل الهیّات با علم و تکنولوژی (میسوری، آمریکا)
مؤسسه علم و دین مِتانِکسوس (فیلادلفیا، آمریکا)، و …

جوایز و عناوین افتخاری

استاد نمونه دانشگاه صنعتی شریف
استاد نمونه آموزش عالی کشور
استاد ممتاز فیزیک دانشگاه صنعتی شریف
استاد ممتاز دانشگاه صنعتی شریف
جایزه تمپلتون برای درس علم و دین
داور بین المللی جایزه علم و دین تمپلتون (بزرگترین جایزهء مالی در جهان در زمینه علم و دین)
برنده دو دوره جایزه کتاب سال ایران
چهره ماندگار فیزیک ، سال ۱۳۸۱
دریافت نشان درجه یک دانش در مراسم بزرگداشت مشترک فرهنگستانها،به عنوان برگزیده فرهنگستان علوم، ۱۳۸۸

دریافت جایزه علامه طباطبائی، ۱۳۹۱

تالیفات

1. قرآن و علوم طبیعت،(تهران: انتشارات امیرکبیر، 1364)؛ چاپ سوم: نشر مطهر، 1380
2. از علم سکولار تا علم دینی،(تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1377)؛ چاپ چهارم: ۱۳۹۰-۲
3. علم و دین و معنویت در آستانه قرن بیست و یکم،(تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،۱۳۷۹)؛
4. تحلیلی از دیدگاههای فلسفی فیزیکدانان معاصر،(تهران:انتشارات امیرکبیر، 1369)؛ چاپ پنجم ( تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، 1390، با پیشگفتاری از مرحوم استاد محمدتقی جعفری (ره))؛ برنده جایزه کتاب سال 1370
5. گزارش پژوهش ملی ایران و جهانی شدن ، با همکاری حجه الاسلام والمسلمین رضا غلامی(تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،۱۳۸۷)
6. علم ، دین و فلسفه – انتشارات کانون اندیشه جوان –1393

ترجمه‌ها

دیوید هالیدی و رابرت رزنیک، فیزیک، ترجمه با همکاری آقای ناصر مقبلی، ج 1، (تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1363)؛ چاپ دوازدهم (چاپ سوم نشر اشاره): ۱۳۷۹؛ (برنده جایزه کتاب سال 1364)

 هانس اوهانیان، درآمدی بر فیزیک امروز، ترجمه با همکاری آقای ناصر مقبلی، (تهران: انتشارات خوارزمی،۱۳۷۸)

مقالات:

ضرورت توجه بیشتر به انقلاب فرهنگی، جمهوری اسلامی ، ۱۱ردیبهشت ۱۳۶۲
نقدی بر برنامه لیسانس فیزیک در نظام جدید، مجله فیزیک، ج ۱، شماره ۳، ۱۳۶۲
نقد و بررسی برنامه جدید فوق لیسانس فیزیک، مجله فیزیک، ج ۲، شماره ۲، ۱۳۶۳
 نقش علم و صنعت در جامعه اسلامی، نور علم ، شماره هفتم،۱۳۶۳

طبیعت شناسی از دیدگاه اینشتین، مجله فیزیک، ج ۳، شماره ۱، ۱۳۶۴
دیدگاه های معرفت شناختی بور، مجله فیزیک، ج ۳، شماره ۴، ۱۳۶۴
تأثر بور از فلاسفه و علمای قرن نوزدهم، مجله فیزیک، ج ۵، شماره ۴، ۱۳۶۶
شصت سال با روابط عدم قطعیت، مجله فیزیک، ج ۷، شماره های ۱ و ۲، ۱۳۶۸
احیاء تفکر فلسفی در میان دانشمندان علوم تجربی، فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی، سال اول، شماره پائیز و زمستان، ۱۳۷۰
 فیزیک و متافیزیک، کیهان فرهنگی ، شماره ۷۶ ، مهر ۱۳۷۰
تبادل یا تهاجم فرهنگی؟ اولویت های ما در عصر حاضر، کیهان فرهنگی، سال هشتم، شماره ۷، دیماه ۱۳۷۰
 به گرداگرد خود چندان که بینم، کیهان فرهنگی ، شماره ۹، آذر ۱۳۷۱
آیا معضل موج- ذرّه حل شده است؟ مجله فیزیک، ج۱۰، شماره ۱، ۱۳۷۱
راههای همکاری حوزه و دانشگاه، کیهان فرهنگی، سال ۹، شماره ۹، آذر ۱۳۷۱
علم و دین، کیهان فرهنگی، سال ۱۰، شماره ۱۰، دیماه ۱۳۷۲
 دو مشکل عمده، فرهنگ و دانش ، سال اول ، شماره اول، پاییز ۱۳۷۳

مبانی فلسفی فیزیک جدید، نامه فرهنگستان علوم، شماره ۱، زمستان ۱۳۷۳
کل نگری و موجبیت در فیزیک کوانتومی بوهم، نامه فرهنگستان علوم، شماره ۴، سال ۳، ۱۳۷۵
به یاد استاد عبدالسلام، مجله فیزیک، ج ۱۴، شماره های ۳ و ۴، ۱۳۷۵
فیزیک دانان غربی و مسأله خداباوری، قبسات، سال دوم، شماره اول، ۱۳۷۶
لزوم توجه به رابطه علم و دین، نامه علم و دین، سال۱، شماره ۱، ۱۳۷۶
آیا علم دینی معنا دارد؟ حوزه و دانشگاه، سال پنجم، شماره شانزدهم و هفدهم، ۱۳۷۷
علم و جستجوی معنویت: نگرش یک مسلمان، نامه علم و دین، ترجمه فرشاد فرشته صنیعی، سال ۴، شماره های ۷ و ۸ ، ۱۳۷۹
گفتگوی علم و دین، باز تاب اندیشه ، شماره ۸ ، آبان ۱۳۷۹
 علم و فلسفه، علاّمه، سال اول، شماره دوم، اردیبهشت ۱۳۷۹/اسفند ۱۳۸۰
 برخورد عمیق و فیلسوفانه استاد مطهری با علم جدید، نامه علم و دین ، سال ۶ و ۷ ، شماره های۱۴-۱۱ ، پاییز ۸۱ تا تابستان ۸۲
 نقش متافیزیک در ربط دادن علم به دین، نامه علم و دین ، سال ۷ و ۸ ، شماره های ۲۴-۱۱ ،
پاییز ۸۲ تا تابستان ۸۳
 جریان زیر زمینی ذهن، بازتاب اندیشه ، شماره ۶۵، شهریور ۱۳۸۴
 وسعت و عمق تفکر فیزیکی در قرن بیستم، بازتاب اندیشه ، شماره ۶۶ ، مهر ۱۳۸۴
مبانی فلسفی فیزیک جدید، بازتاب اندیشه ، شماره ۸۱، دی ۱۳۸۵

 چرا علوم انسانی؟ نامه فرهنگستان ، شماره ۳۲ ، زمستان ۱۳۸۵
 با عینک فرهنگی به امور نگاه کنیم، ماهنامۀ مهندسی فرهنگی ، سال اول، شمارۀ ۸ و ۹ ، اردیبهشت و خرداد ۱۳۸۶
 مقصود ما از علم دینی-۱ رشد آموزش معارف اسلامی ، شماره ۷۵ ، پاییز ۱۳۸۷
 مقصود ما از علم دینی-۲ رشد آموزش معارف اسلامی ، شماره ۷۶ ، تابستان ۱۳۸۸
 علم آینده چهار چوبی جامعتر لازم دارد، ذهن ، شماره ۴۲، تابستان ۱۳۸۹
چرا علم دینی؟، اسراء ، شماره ۶، زمستان ۱۳۸۹
اشیاء کوانتومی: تعبیر سیگما برای مساله اندازه گیری در مکانیک کوانتوم، با همکاری دکتر علیرضا منصوری و دکتر امیر احسان کرباسی زاده، متافیزیک، پائیز و زمستان ۱۳۹۰
رهیافت وحدت گرایانه و مکانیک کوانتوم استاندارد، با همکاری دکتر سید هدایت سجادی و دکتر امیر احسان کرباسی زاده ، فلسفه علم ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بهار و تابستان ۱۳۹۱
 آیا علم و دین به دو فرهنگ متفاوت تعلق دارند؟ اسراء ، شماره ۱۰، زمستان ۱۳۹۰
پیش بینی نا پذیری سر نوشت جهان تند شونده، با همکاری دکتر ممود مختار و دکتر صمد حاکشونیا ، فلسفه علم ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پائیز و زمستان ۱۳۹۱
 نقد دو الگوی شریف و پیت از فناوری، با همکاری دکتر مصطفی تقوی، بهبود مدیریت ، تابستان ۱۳۹۱

معیار نظریه های علمی، با همکاری دکتر سعید معصومی ، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، پائیز ۱۳۹۲

جهانی سازی و فرهنگ در اندیشه متفکران عرب، با همکاری دکتر کامیار صداقت حسینی و آیت الله شیخ مجمد علی تسخیری ، راهبرد فرهنگ ، پائیز ۱۳۹۲

استاد مطهری و نقش بنیادی فلسفه در ربط علم به دین ، تماشاگه راز ، سال اول شماره چهارم ، زمستان ۱۳۹۳

 انتهای پیام/