کثرت‌گرایی در تبیین علل؛ روش قرآن در درمان‌های اجتماعی

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین احمدحسین شریفی، عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژهشی امام خمینی(ره) در دومین نشست از مجموعه نشست‌های علمی معناشناسی آیات سبک زندگی با عنوان معناشناسی و روش‌شناسی آیات سبک زندگی در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن گفت: برداشت بنده از سبک زندگی این است که سبک زندگی در حقیقت کنش‌های نهادینه شده انسانی است که هر واکنش و فعل و حتی هر نوع ترک فعل و حیثیت‌های چهارگانه انسان را در برمی‌گیرد که این تعریف مویداتی هم دارد و ساخته ذهن بنده نیست.

وی با بیان اینکه اگر فردی یکبار یک عملی مانند کراوات بستن را انجام دهد مشمول سبک زندگی او نیست، چون این رفتاردر وجود وی نهادینه نیست بیان کرد: از این رو تعبیر نهادینه شده در تعریفی به کار می‌رود که جزء رفتارهای عمیق و مستمر باشد.

شریفی با بیان اینکه این تعریف را بعد از تشکیل چندین جلسه چندساعته با حضور افراد صاحب‌نظر در این عرصه ارائه کرده است اظهار کرد: مدلی از زندگی در همه ابعاد که مورد توصیه مستقیم و غیرمستقیم اسلام باشد، سبک زندگی اسلامی است که ارتباطات و پوشش و ابعاد دیگر نیازهای انسانی اعم از معنوی و مادی را شامل می‌شود.

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) عنوان کرد: هر نوع مطالعه در سبک زندگی نیازمند هفت مرحله است و نبود یکی از این مجموعه هم سبب ناقص شدن مطالعه ما خواهد شد؛ مثلا اگر بخواهیم در مورد خواب، پوشش، تغذیه و … از نگاه اسلام بررسی داشته باشیم ابتدا باید آن مقوله را تعریف کنیم، دوم توصیف مقوله، سوم، تبیین مقوله، چهارم، تفسیر مقوله، پنجم، پیش‌بینی وضعیت آینده یک کنش، ششم، ارزشیابی کنش و اینکه بد است یا خوب و چرایی خوب یا بدبودن و هفتم، کنترل است؛ یعنی اگر یک کنش، رذیله است راه‌های تغییر آن باید بررسی شود و اگر فضیلت است باید  راهکارهای تقویت آن بیان شود.

شریفی اظهار کرد: همه یا اغلب قریب به اتفاق مردم می‌دانند که غیبت بد است ولی مرتکب و مبتلا به آن هستند و بسیاری دنبال راه رفع آن هستند، بنابراین علت‌یابی برای درمان است و طی کردن شش مرحله مقدماتی نیز با هدف رسیدن به مرحله هفتم یعنی کنترل صورت می‌گیرد.

وی با تقسیم‌بندی این هفت مقوله به دسته‌های کلی توصیفی و توصیه‌ای و تجویزی به اهمیت روش‌شناسی اشاره کرد و ادامه داد: ما در بسیاری از مطالعات از اهمیت روش غافل هستیم به همین دلیل گاهی می‌بینیم مطالعاتی از سوی افراد معتقد و متدین انجام می‌شود ولی نتیجه‌ای خلاف نظر اسلام می‌گیرد که ریشه در ناقص بودن روش مطالعه دارد از این رو باید بازبینی جدی در مطالعات روش‌شناسی متون دینی ناظر به تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی داشته باشیم.

استاد موسسه امام خمینی(ره) تصریح کرد: بیش از ۹۵ درصد کتب موجود در حوزه روش‌شناسی مطالعات اجتماعی، مدیریت، سبک زندگی و … غربی است و براساس فکر و روش ترجمه‌ای عمل کرده‌ایم و صرفا در تفسیر و فقه، مطالعه به روش اسلامی داریم و این را هم به‌درستی منتقل نکرده‌ایم.

شریفی بیان کرد: کسانی را داریم که ۲۰ سال در حوزه درس خارج می‌خوانند ولی به روش استنباط استاد خود آگاه نمی شوند و خود استادان نیز چندان نیازی به بیان این روش نمی‌بینند و شاید یکی از معدود افراد، محقق کرکی بوده که جزوه‌ای برای روش شناسی خود تدوین کرده که آن هم به درخواست یکی از شاگردان ایشان است.

وی با بیان اینکه هیچ یکی از مقولات سبک زندگی، ماهوی نیست لذا باید سراغ تعاریف مفهومی مانند آنچه شیخ اشراق بیان کرده است برویم تصریح کرد: بسیاری از ما در کشف علل برخی اشکالات، صرفا مبتلا به یک علت می‌شویم در حالی که کثرت‌گرایی در تبیین، مانند علل اجتماعی، اقتصادی و اعتقادی و …مورد تایید و پسند قرآن کریم است، زیرا تبیین یک پدیده در درمان آن نقش بسیار مهمی دارد.

شریفی با بیان اینکه آینده‌پژوهی در دنیا، علم است و گاهی تا ۱۵۰ سال آینده را پیش‌بینی می‌کنند و کمترین گام آن، ۲۵ ساله آن هم با هدف آینده‌سازی است عنوان کرد: مثلا کسی که پوشش اسلامی را رعایت نمی‌کند باید ببینیم که چه قصدی دارد و چه پیامی را می‌خواهد به ما بدهد؛ لذا باید برای بسیاری از موضوعات مورد مطالعه باید وضعیت آینده را از منظر آیه و روایت بیان کنیم؛ مثلا کسی که زندگی گناهکارانه دارد از منظر قرآن به جایی می‌رسد که مصداق آیه «ثُمَّ کَانَ عَاقِبَهَ الَّذِینَ أَسَاءُوا السُّوأَى أَنْ کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَکَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُونَ» می‌شوند و یا بر اساس برخی روایات سبب تسلط اشرار می‌شود.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: خوب و بد مطلق، در میان متکلمین و فلاسفه، اختلافی است؛ لذا کنش‌ها با برخی قیود بد و خوب می شود که بیان این قیود نیازمند ارزشیابی و کار کارشناسی است.

وی تاکید کرد: شش گام برای توصیف بدی یا خوبی یک رفتار از منظر دین لازم است؛ اول، بررسی قانع‌کننده و اطمینان‌بخش در متون اسلامی، اعتبارسنجی مستندات گردآوری شده از لحاظ محتوایی و سندی، دقت لازم در کشف مراد و محتوای مستندات گردآوری شده و به تعبیر دیگر فهم دقیق متونی دینی، زیرا گاهی با نگاه سطحی مسائلی را به اسلام نسبت می‌دهیم؛ به عنوان مثال برخی پیاده‌روی را به عنوان ورزش مورد نظر اسلام بیان کرده‌اند در حالی که این مسئله ناشی از فهم نادرست یک واژه در یک روایت است.

وی افزود: گام بعدی این است که نتیجه به دست آمده از مراحل قبلی را لزوما نباید به اسلام نسبت بدهیم، ضمن اینکه نتایج باید با قرب و سعادت و اهداف اسلام سازگار باشد لذا نتایج را باید بر مقاصد نهایی عرضه کنیم تا سازگار باشند.

شریفی تاکید کرد: در بحث کنترل یعنی تربیت اخلاقی و اجتماعی از نظر مطالعات ضعیف هستیم؛ عموما دو راه علاج علمی و عملی در این کتب برای درمان یک بیماری معنوی بیان می‌شود در حالی که دستورالعمل‌های ریزتری وجود دارد که آیات و روایات نیز روش‌های کنترلی جزئی به ما می‌دهند ولی ما کمتر به آن توجه کرده‌ایم.

در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین سعید بهمنی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و نویسنده آثار قرآنی نیز در سخنانی با بیان اینکه این هفت عنصر بیان شده برگرفته از الگوی تجربی بدون رفع نواقص است بیان کرد: چون این الگو از علوم تجربی است نیازمند بازنگری و تکمیل است و نمی‌تواند در مورد انسان با افعال اختیاری عینا مورد کاربرد باشد.

بهمنی با بیان اینکه هدف از سبک زندگی اسلامی شکوفایی انسان است، تصریح کرد: ارائه‌دهنده بر روش‌های جداگانه تحقیق در رسالت‌های هفت‌گانه مصر هستند در حالی که همه این موارد مبتنی بر اسناد دلالی و منبع اصلی یعنی متن است.  

وی افزود: بسیاری از چشم‌اندازها، جعل و قرارداد است و مدل پیش‌‌بینی نیست و بیش از برنامه‌ریزی بر نحوه مدیریت و رهبری باز می‌گردد.

بهمنی با بیان اینکه قول لغوی در تعاریف زیاد مورد استفاده است ولی به خصوص نظر لغویون فارسی در فهم متون دینی لزوما معتبر نیست و باید با دقت وارد این مقوله شویم عنوان کرد: باید لغوی را در دریافت دین منضبط کنیم؛ زیرا مطالعات لغوی سهم زیادی در اغتشاشات فهم متن داشته و ما از اعتماد به لغویون ضربات زیادی خورده‌ایم.

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن عنوان کرد: محقق باید هیمنه و دقت‌ها و مغناطیس وحیانی را در تحقیق خود نشان دهد و این زمانی است که دلالت‌های قرآنی مورد تمرکز باشد و جان مطلب بر متن قرآن متمرکز باشد.

همچنین حجت‎الاسلام والمسلمین شریفی در سخنانی مجدد با بیان اینکه این عناصر هفتگانه از نظر من مونتاژ نیست و دقیقا معتقدم همین مدل هفتگانه علوم تجربی باید در روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی و سبک زندگی نیز بیان شود تصریح کرد: جامعه‌شناسی، اخلاق، مدیریت و روان‌شناسی و … وقتی این علوم است که این عناصر هفتگانه در آن انجام شود.

این محقق بیان کرد: در مدل پیش‌بینی معتقدم حتما باید حرف اسلامی بزنیم و قضا و قدر و بدای الهی را باید ببینیم و در دامان غرب گرفتار نشویم.

وی با تاکید بر اینکه روش‌شناسی ما در علوم انسانی هم باید اسلامی باشد افزود: بنده مصر هستم که هر کدام از علل هفتگانه باید با روش مناسب و متناسب با آن بررسی شود زیرا درست است که منبع مطالعه واحد است ولی تعریف سخن از چیستی و تبیین سخن از چرایی است.

یادآور می‌شود، این نشست دومین نشست از سلسله نشست‌های آیات سبک زندگی است که در راستای تالیف فرهنگنامه سبک زندگی توسط پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم در حال انجام است که دبیری این نشست نیز برعهده حجت‌الاسلام عیسی عسیی‌زاده، قرآن‌پژوه و عضو هیت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است.

انتهای یپام/