به گزارش طلیعه؛در فضای علوم انسانیِ ایران، دودستگی بزرگی وجود دارد. در یک سو، استادان دانشگاه و دانشجویانشان قرار دارند که با توجه به اقتضائات تدریس در دانشگاه و متناسب با نیازهای آموزشی و پژوهشی آکادمی، دست به تألیف یا ترجمه میزنند؛ گروه دوم، روشنفکران و نویسندگان و مترجمانی هستند که بیرون از فضای رسمی آکادمی به تحقیق و تألیف و ترجمه مشغولند و خوانندگان آنها طیف گستردهتری را در بر میگیرند. بسیاری از کتابهایی که در فضای دانشگاه ترجمه و تولید میشوند، از طرف نویسندگان بیرون دانشگاه، نادیده گرفته میشود و در مقابل، شمار عظیمی از کتابهایی که مترجمان و نویسندگانِ بیرون دانشگاه مینویسند، در نگاه دانشگاهیان بلاموضوع و بیفایده مینماید.
پیوستن این دو گروه به هم، اتفاق مبارکی برای علوم انسانی خواهد بود. چرا که ما را به توافقی دربارۀ مسائل عمدۀ اندیشه در ایران امروز نزدیک میکند. «ترجمان» در سطح توان خود تلاش میکند تا اهمیت این موضوع را یادآوری کرده و برای رفع آن بیاندیشد.
«به قدر تشنگی» مجموعه یادداشتهایی است که طی آنها، از استادان و صاحبنظران دانشگاهی خواستهایم تا با توجه به منابع موجود و نیازهای ما در عرصۀ علوم انسانی، کتابهایی را برای ترجمه پیشنهاد کنند. برای شمارۀ دوم این سری یادداشتها، از «دکتر مهدی فدایی مهربانی» عضو هیئت علمی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، کمک گرفتهایم. از او تاکنون سه کتاب با عنوانهای «پیدایی اندیشۀ سیاسی عرفانی در ایران»، «ایستادن در آن سوی مرگ: پاسخهای کربن به هایدگر از منظر فلسفۀ شیعی» و «حکمت، معرفت و سیاست در ایران» به چاپ رسیده است. فدایی مهربانی، شش کتاب را برای ترجمه پیشنهاد کرده است:
۱- «زرتشت: مدخلی بر تاریخ تطبیقی ادیان و نظامهای فلسفی» (Zoroaster: Ein Beitrag Zur Vergleichenden Geschichte Der Religionen Und Philosophischen Systeme) نوشتۀ آدولف برادبک (Adolf Brodbeck). این کتاب، نسخۀ منتشر شدۀ دقیقی از کتابی است که پیشتر در سال ۱۸۹۳ چاپ شد. البته کتابی نیست برای خوانندگان عمومی، چرا که مملو است از کاراکترهای متنیِ ناشناخته، خطاهای تایپوگرافیک و کلمات پیچیده. نسخۀ جدید کتاب، همچنان نقصانهایی دارد: تصاویر بیکیفیت، صفحاتی مفقود شده یا نشانههایی گمراهکننده. اما این نقصانها، از اهمیت کتاب نمیکاهد. نویسنده در این کتاب معتقد است زرتشت، مهمترین شخصیت تمام دوران باستان است و دیدگاههای او تأثیر عمیقی بر فیلسوفان یونان باستان گذاشته است. این ادعا به مباحث گستردهای میان متخصصان اندیشه در دنیای باستان دامن زد. اهمیت کار برودبک در این است که نقاط اصلی تأثیرپذیری فلسفۀ یونانی از تفکر پارسیان را نشان می دهد و به سکوت فلاسفۀ غربی در مورد اقتباس گستردۀ آنها از حکمت ایرانیان انتقاد می کند. به زعم برودبک، افلاطون یک تاراجگر است که به زعم وامداری به آموزه های زردشتی، آن را پنهان میکند و به نفع خود مصادره می کند.
۲- انحطاط غرب (The Decline of the West) نوشتۀ اسوالد اشپنگلر (Oswald Spengler). اشپنگلر کتاب خود را انقلابی کپرنیکی و چرخشی پارادایمی در تاریخ میدانست که میخواهد اروپامحوری را در تاریخنویسی کنار بگذارد و این مهمترین جنبۀ کتاب اوست. این اثر عظیم دوجلدی، در سالهای ۱۹۲۲ و ۱۹۲۳ به چاپ رسید. اشپنگلر معتقد بود تقسیم تاریخ به دورهها، -مخصوصاً باستانی، قرون وسطایی، مدرن- اشتباهی بزرگ است، چرا که واحد علم تاریخ، کلیتهای فرهنگی به منزلۀ ارگانیسمهایی بزرگ است. او هشت کلیت فرهنگی را در تاریخ جهان شناسایی کرده بود: بابلی، مصری، چینی، هندی، مکزیکی، کلاسیک (یونان و روم)، عربی و غربی (اروپایی و آمریکایی). به گمان او هر فرهنگ، دورهای هزار ساله را طی میکند و در آخر، به یک «تمدن» تبدیل میشود. اشپنگلر میگفت تمدن غربی و انسان فاوستیای که این تمدن تراژیک را ساخته، به «زمستان» خود رسیده است.
۳- شورش علیه جهان مدرن (Revolt Against the Modern World) نوشتۀ جولیوس ایولا (Julius Evola). ایولا این کتاب را اولین بار به سال ۱۹۳۴ در ایتالیا منتشر کرد. عنوان فرعی کتاب «سیاست، دین و نظم اجتماعی در کالی یوگا» است. منتقدان، شورش علیه جهان مدرن را شاهکار ایولا میدانند. او که فیلسوف و رمزشناسی مشهور در ایتالیا بود، در این کتاب به مقایسۀ پهندامنهای از جهان مدرن و جهان سنتی دست میزند و این دو جهان را در حوزۀ سیاست، نهادها و دیدگاهها دربارۀ زندگی و مرگ مقایسه میکند. در سال ۱۹۶۹، گایدو استوکو کتاب را به انگلیسی ترجمه کرد و انتشارات «اینر ترادیشنز» آن را به چاپ رساند. علاوه بر انگلیسی، کتاب را به آلمانی، اسپانیایی، فرانسوی، ترکی و پرتغالی نیز ترجمه کردهاند. ایولا در شورش علیه جهان مدرن، صورتبندی نظری قدرتمندی را علیه جنبههای گوناگونی از مدرنیته ارائه میکند.
۴- «امپراطوریهای بدون امپریالیسم: انحطاط انگلیسی-آمریکایی و سیاستهای طفره» (Empires Without Imperialism: Anglo-American Decline and the Politics of Deflection) اثر جین مورفیلد (Jeanne Morefield): بیش از دویست سال است که مدافعان لیبرالیسم در بریتانیا و آمریکا، با تناقضی دشوار روبهرویند. چگونه باید دفاع از نظریههای لیبرال در عرصۀ سیاست را با واقعیت امپرالیسم گسترده در این کشورها سازگار کرد؟ سیاستمداران انگلستان و آمریکا، مداوماً از دموکراسی و آزادی و حقوق بشر سخن گفتهاند و دولتهایی که این سیاستمداران تشکیل دادهاند مداوماً سیاستهایی غیردموکراتیک، نژادپرستانه و استعماری را در قبال دیگر کشورها پیش گرفتهاند. این امپریالیسم در خود این کشورها نیز اعتراضات و جنبشهای فراوانی را دامن زده است که مشهورترین نمونۀ آن، اعتراضات مردمی دربارۀ جنگ ویتنام در آمریکاست. مورفیلد در این کتاب، تاریخی از این تناقض و سیاستهای فریب و طفرۀ این دو کشور برای توجیه اقدامت امپریالیستیشان را بررسی کرده است.
۵- پس از سکولاریسم: بازاندیشیِ دین در سیاست جهانی (After Secularism: Rethinking Religion in Global Politics) نوشتۀ ارین ک ویلسون (Erin K. Wilson). سالهاست مفروضات سنتی دنیای مدرن دربارۀ سکولاریسم به چالشی جدی کشیده شده. امروز دین نقشی کاملاً محوری در سیاستهای جهانی ایفا میکند و نیاز به نظریهپردازیهای تازه دربارۀ دین محسوس است. ویلسون، استاد دانشکدۀ الهیات و مطالعات مذهبی در دانشگاه گرونینگ، در این کتاب شاخص، نظریۀ جدیدی دربارۀ جایگاه دین در روابط بینالملل پرورده است.
۶- فلسفۀ پساسکولار: مابین فلسفه و الهیات (Post-Secular Philosophy: Between Philosophy and Theology) اثر فیلیپ بلاند (Philip Blond). بلاند در این کتاب میکوشد تا جایگاه «خدا» و الهیات را در اندیشههای متفکران اصلی غربی نشان دهد. او معتقد است برخلاف باور رایجی که میگوید مدرنیته کاری به کار خدا نداشته است، مفهوم «خدا» کانون اندیشههای بزرگانی مانند دکارت، نیچه، فروید، ویتگنشتاین، هایدگر و دریدا بوده است. او در زمینهای تاریخی-فلسفی دلمشغولی هر کدام از این متفکران با الهیات را میکاود و تصویر کاملتری از فلسفۀ غرب به ما ارائه میدهد. این مقالات، با مقدمۀ بسیار درخشانی که با عنوان «فلسفۀ پساسکولار» بر کتاب نوشته شده است، آن را به یکی از کتابهای مهم این حوزه از تحقیقات تبدیل کرده است.