زندگی پیامبر(ص) با نگاه تمدنی و فرهنگی واکاوی شود

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، بعثت پیامبر اکرم(ص) و ظهور اسلام ناب، همراه با برکات و دستاوردهای شگفت انگیزی برای بشریت بوده است که از جمله می توان به ظهور و ساخت تمدن اسلامی در این باره اشاره کرد. به همین منظور با سعید طاووسی، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی و عضو شورای مرکز پژوهشهای پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفتگویی درباره ویژگیهای تمدن سازی پیامبر(ص) انجام داده ایم که در ادامه آن را می خوانید:

هر تمدن برای اعتلای خود نیازمند مولفه ها و ویژگی هایی است. به نظر شما عوامل موثر در ایجاد و اعتلای تمدن اسلامی چیست؟

تمدن حاصل فرهنگ است و هنگامی که فرهنگی مانند اسلام در جامعه ای شکل می گیرد باعث ایجاد تحول در جامعه می شود. این فرهنگ زمان قابل توجهی لازم دارد تا در جامعه نهادینه شود. اگر این فرهنگ زایا و پویا باشد تمدن پایدار هم ایجاد می کند اما اگر فرهنگ بسته و شکننده باشد شاید منجر به تمدن سازی نشود، زیرا هر فرهنگی لزوما تمدن ایجاد نمی کند.

پیامبر(ص) موسس تمدن اسلامی و ایجادکننده فرهنگ و جامعه اسلامی بود اما به این به معنا نیست که در دوره پیامبر(ص) تمدن اسلامی بوجود آمد بلکه تمدن حاصل فرهنگ نهادینه شده است

یکی از مهمترین عوامل موثر در پیشرفت تمدنها علم و توجه به دانش است. تمدن اسلامی در این زمینه بسیار موفق و درخشان بود. قرآن و اسلام توجه زیادی به علم داشت بطوری که این توجه در ادیان دیگر دیده نمی شود. از دیگر عوامل پیشرفت تمدن می توان به وجود سؤالهای اساسی اشاره کرد، زیرا به دنبال سوال رفتن از راه علم به تمدن سازی بسیار کمک می کند. مثلا سؤالات اساسی که در تمدن اسلامی مطرح شده نسبت به تمدن یونان چندین برابر بوده است.

از دیگر عوامل پیشرفت و اعتلای در تمدنها می توان به خردگرایی، ساختار مناسب اجتماعی، ساختار فعال اقتصادی، رفاه، عدالت، اخلاق و وجود وحدت و اتحاد در جامعه، نظم، قانون گرایی، پرهیز از استبداد و خودکامگی و ظلم و … اشاره کرد.

با توجه به تعاریفی که از پیشرفت در تمدن ها ذکر کردید به نظر شما نقش پیامبر اسلام در تمدن سازی اسلامی چگونه بوده است؟

پیامبر موسس تمدن اسلامی و ایجاد کننده فرهنگ و جامعه اسلامی بود اما به این به معنا نیست که در دوره پیامبر تمدن اسلامی به وجود آمد بلکه تمدن حاصل فرهنگ نهادینه شده است و فرهنگی که پیامبر(ص) در این جامعه ایجاد می کند ارزش ها و معیارها را تغییر می دهد. سنن جاهلی با سنن اسلامی عوض می شوند و در حدود دویست سال زمان می گذرد تا تمدن از آن متولد شود. بعد از اینکه صفات و خصلتها در جامعه نهادینه شد و رشد پیدا کرد ثمرات آن دیده می شود. پیامبر(ص) مؤسس فرهنگ و تمدن اسلامی است و اصول و شالوده ها را ایجاد کرد.

از اولین اقدامات مهمی که پیامبر بعد از تاسیس جامعه اسلامی در دوران جاهلیت اعراب برای ایجاد مدنیت انجام دادند، چه کارهایی بود؟

پیامبر اسلام(ص) بعد از هجرت به یثرب نام مدینه النبی(ص) را برای این شهر انتخاب کردند. این فقط یک تغییر اسم ساده نیست. کلمه مدینه معانی زیادی دارد. مدینه بر خلاف تصور که از ریشه مدَنَ است در واقع از ریشه دَیَنَ است و جایی است که قانون و قاضی دارد. در حجاز قبل از پیغمبر(ص) چنین شهری وجود نداشته است. مکه و یثرب و طائف شهر نیستند بلکه محل یکجانشینی هستند. در آن زمان چند قبیله در مکه زندگی می کردند و هیچ قانون مشترکی نداشتند و حتی بت هایشان هم جدا بود و نظام شهری وجود نداشت.

مدینه النبی(ص) شهری دارای حاکم می شود. قانون اساسی مدینه در بدو ورود پیامبر(ص) نوشته شد که به آن دُستور المدینه گفته می شود که در آن روابط مسلمان با مسلمان، مسلمان با یهود و مسلمان و مشرک مشخص شده است و همگی دارای حقوق هستند و مدینه برای آنها حرم قرار می گیرد و همه امت واحده شناخته می شوند. این متن به قدری دارای اهمیت بوده است که حضرت علی(ع) بعد از پیامبر(ص) آن را به شمشیر می بستند تا همراه ایشان باشد. پیامبر(ص) برای مدینه قانون اساسی و نظام شهروندی تدوین کرد که از الزامات ایجاد تمدن محسوب می شود. پیامبر(ص) دولت اسلامی را تشکیل داد که از ثمرات آن تشکیل تمدن اسلامی است.

به نظر شما تمدن اسلامی که پیامبر(ص) بعد از بعثت خود پایه ریزی کردند دارای چه ویژگی و شاخصه هایی بود؟

یکی از مهمترین ویژگی های این تمدن علم است. در تاریخ بشر کمتر دیده شده که فردی را از شهرش بیرون کنند و سپس با نیرویی کمتر بر دشمن خود پیروز شود و کسانی که اسیر شدند در صورت سوادآموزی به ۱۰ نفر آزاد می شوند. پیامبر(ص) بعد از جنگ بدر چنین رفتاری را در پیش گرفتند. چنین برخوردی نشان دهنده اهمیت علم آموزی و سوادآموزی نزد پیامبر(ص) بوده است.

بعد از رحلت پیامبر(ص) مسائلی بوجود آمد که مورد ایراد و اشکال است مانند فتوحات و گسترش اسلام که با شمشیر و زور بود

پیامبر(ص) برای سوادآموزی میان مرد و زن هیج تفاوتی قائل نمی شود. روایت است که مردم سه دسته اند: عالم، کسانی که طالب علم هستند و کسانی که نه می دانند و نه دنبال دانستن می روند. این روایات تأکید بر علم آموزی دارد. همچنین پیامبر(ص) بر یادگیری دیگر زبانها هم توجه داشت و حتی مترجم هم تربیت می کرد. چنین نگاهی فقط به علم الشریعه نبوده بلکه تاکید بر آنچه که نیاز جامعه اسلامی را رفع کند و باعث سرافرازی مسلمان در عالم شود، می شده است.

یکی دیگر از ویژگی های تمدن پیامبر(ص) به روز بودن و پیشگامی بود. در روایات آمده که برای پیامبر(ص) از وسایل جنگی که در دیگر نقاط وجود داشت تعریف کرده بودند سپس ایشان افرادی را برای آموزش وسایل فرستادند. همچنین دین اسلام نگاهی همه جانبه داشت. این طور نبود که فقط اسلام به ابعاد اخروی توجه داشته باشد و در دنیا به یک سری وسایل خاص توجه کند. با مراجعه به اخبار و کتب سیره می بینیم که پیامبر(ص) به جنبه های ورزش و تربیت بدنی هم توجه داشت و در این راستا مسابقات سوارکاری هم برگزار کرد که چنین اقداماتی معمولا به حاشیه رفته و به آن توجهی نشده است در حالی که پیامبر(ص) به جنبه های دنیایی زندگی مردم هم توجه داشت.  

به نظر شما تمدنی که ساخته پیامبر(ص) بود و با سختی های فراوان و دشمنی های بسیار به ثمر رسید بعد از رحلت ایشان به چه سمت و سویی رفت؟

بعد از رحلت پیامبر(ص) مسائلی بوجود آمد که مورد ایراد و اشکال است مانند فتوحات و گسترش اسلام که با شمشیر و زور بود. به تعبیر استاد مطهری، پیامبر(ص) بسیار وصیت کرد اما توصیه ای مبنی بر اینکه بعد از او منطقه ای فتح شود، نکرده بود. گسترش سریع بدون انتقال معارف اسلام لطماتی را برای جهان اسلام داشت و آسیب هایی را ایجاد کرد از جمله نومسلمانانی که فهم دقیقی از اسلام نداشتند.

در مواجهه مسلمانان با دیگر ملل نقاط مثبت از سایر اقوام گرفته شد و از تجربه های بشری استفاده گردید و با آنها متعصبانه برخورد نشد بلکه از دستاوردهای دیگر ملتها بهره برداری گردید و از میراث ایران و هند و یونان و حبشه استفاده شد. اسلام دارای ظرفیتهای گوناگونی از حیث معارف و آموزه های دینی بود و این باعث شد که مسلمانان در آموزه های ملل دیگر حل نشوند بلکه از آنچه که لازم می دیدند استفاده کردند. مسلمانان در ابتدا رو به ترجمه آوردند و به پشتوانه اسلام در علوم متوقف نماندند و خودشان مولد و تولیدکننده علم شدند. اینکه گفته می شود مسلمانان فقط علم را از یونان به جهان اسلام انتقال دادند، بی اساس و باطل است.

و اما حرف آخر!

ما باید زندگی پیامبر را بازخوانی کنیم و نکات و اصول را استخراج کرده و مبنا قرار دهیم اما متاسفانه زیاد در این زمینه کار نشده و این آسیب هم تاریخی است. در کتابها بیشتر به جنگهای پیامبر(ص) توجه شده است به طوری که انگار پیامبر(ص) همیشه در جنگ بوده و کاری به جز جنگیدن نداشته است. در حالی که این جنگها دفاعی بوده و جنگ همه زندگی پیامبر(ص) نبوده است. متاسفانه خلفای بعدی به ویژه در دوره بنی امیه رویکرد خود را فتوحات قرار دادند و به جنگ آوری بیشتر توجه داشتند.

پیامبر(ص) اسوه حسنه و در همه ساحتها دارای سیره است. اگر با نگاه تمدنی و فرهنگی به زندگی پیامبر(ص) توجه شود متوجه می شویم که نکات مغفول مانده زیادی از زندگی پیامبر(ص) وجود دارد که امیدواریم به آنها نگاه ویژه ای شود.

انتهای پیام/