«پژوهشی در فلسفه علم دانشمندان مسلمان»

به گزارش طلوع نیوز؛ در این کتاب ابتدا رهیافت های تمدن اسلامی در علم شناسی ارائه می شود که پنج رهیافت منطقی- فلسفی، رهیافت تاریخی، رهیافت تطبیقی، رهیافت موردپژوهانه و رهیافت اخلاقی را در برمی گیرد؛ این کتاب پس از بررسی رهیافت های پنج گانه تمدن اسلامی در علم شناسی، به مسائلی از علم شناسی منطقی – فلسفی نزد دانشمندان مسلمان، و سپس به نحو مورد پژوهانه، به مسائلی از فلسفه شناسی نزد ایشان توجه می کند که بسیار قابل تامل است.

این گزارش می افزاید: کتاب “پژوهشی در فلسفه علم دانشمندان مسلمان” در هشت نگاره تنظیم شده است. در نگاره نخست به رهیافت های مختلف علم شناسی در تمدن اسلامی پرداخته شده و تصویری عام از فلسفه علم نزد دانشمندان مسلمان مطرح شده است. حکیمان مسلمان در این نگاره علم را عبارت از چیزی می دانند که در آن علم درباره عوارض ذاتی آن بحث می شود. دغدغه حکما از ارائه این تعریف انسجام بخشی به مسائل یک علم، تمایز علوم از یکدیگر و ارائه ملاکی برای طبقه بندی علوم بوده است.

همچنین، در نگاره دوم مفهوم سازی موضوع علم مورد بررسی قرار گرفته است و در آن موضوع علم از دیدگاه فارابی، چیستی موضوع دانش در آثار ابن سینا و چیستی موضوع علم از نگاه ابن رشد مورد واکاوی قرار می گیرد.

نگاره سوم کارکردهای موضوع علم را بررسی کرده و نگاره چهارم به مفهوم سازی حکیمان مسلمان درباره اعراض ذاتی اختصاص دارد. این نگاره تعریف موضوع علم، مفهوم غامض و پیچیده عرض ذاتی را به میان می آورد. همچنین مفهوم عرضی ذاتی و ملاک تشخیص عوارض ذاتی از مفاهیم مشتبه و متشابه نیز از بحث های دامنه دار حوزه علم شناسی منطقی – فلسفی و همچنین علم شناسی مورد پژوهانه است که در این نگاره به آنها توجه خاصی شده است.

بر اساس این گزارش نگاره پنجم به بررسی ساختار منطقی مسائل علم درباره موضوع علم می پردازد و این مسئله از آنجا سرچشمه می گیرد که تطبیق قاعده عوارض ذاتیه بر مسائل علوم، با دشواری رو به روست. برای حل این دشواری، مفهوم عرضی ذاتی را فارابی و ابن سینا با بیان های متفاوتی توسعه داده اند و موضوعات مسائل علاوه بر موضوع علم، مشتمل بر اموری همچون انواع موضوع علم، انواع انواع موضوع علم، اعراض ذاتیه موضوع علم و غیره شده اند.

اما در نگاره ششم از مباحث پیشین استفاده و به صورت مورد پژوهانه درباره فلسفه اجرا شده است. در این بخش گفته شده که بر اساس بحث های موضوع شناسی علم، اهمیت موضوع فلسفه روشن می شود و موضوع، رکن وحدت آفرین و تمایز بخش مسائل فلسفی از غیر فلسفی است.

مدار تحقیق در نگاره هفتم دو مسئله است، که یکی معطوف به علم شناسی کلی و دیگری ناظر به فلسفه شناسی است. مسئله اول این است که آیا بیان موضوع هر دانش، از جهت تصور و نیز تصدیق، برعهده همان دانش است یا دانشی دیگر؟

مسئله دو که مربوط به فلسفه فلسفه است، خود شامل دو مسئله است. یکی اینکه آیا موضوع فلسفه، نیازمند تعریف است؟ و دیگری آنکه آیا موضوع فلسفه، نیازمند اثبات است؟ در نگاره هشتم نیز بر فاصله میان مقام تعریف و مقام تحقیق در موضوع فلسفه تمرکز شده است. فیلسوفانی که موجود مطلق را موضوع فلسفه معرفی کرده و گفته اند فلسفه باید از عوارض ذاتی موضوع خود بحث کند، مسائل فلسفی آن ها باید منحصر در عوارض ذاتی موجود بما هو موجود باشد.

بنا بر گزارش روابط عمومی انتشارات سروش، به طور کلی در این کتاب از مجموعه علم شناسی نویسنده طی این هشت نگاره رهیافت های پنج گانه تمدن اسلامی در علم شناسی را با مرور آثار فلاسفه و دانشمندان مشهور مسلمان همچون فارابی، ابن سینا، ابن رشد، خواجه نصیر، فخر رازی، ملاصدرا، سید محمد حسین طباطبائی و دیگران ضمن طرح رویکردهای هر یک بررسی می کند و در جای خود آراء فلاسفه قدیم یونان به ویژه ارسطو را که به زعم نویسنده فلسفه اسلامی از او تاثیر پذیرفته است، در مقام تطبیق یا تکمیل بحث مطرح می کند و در نهایت رهیافتی تلفیقی ارائه می دهد. در ادامه نیز به مسائلی از علم شناسی نزد دانشمندان مسلمان می پردازد.

شایان ذکر است، چاپ نخست کتاب “پژوهشی در فلسفه علم دانشمندان مسلمان” در ۲۳۲ صفحه از سوی انتشارات سروش روانه بازار کتاب شده است.