پرسش از چرایی تعارضی موهوم در دنیای معاصر/ تعارض عقل و وحی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، حجت الاسلام والمسلمین داوود مهدوی زادگان درباره چرایی تعارضی موهوم در دنیای معاصر یادداشتی نوشته است که در پی می آید؛

وقوع «تعارض عقل و وحی»  در برخی اذهان، طبیعی به نظر می رسد. به هر حال ممکن است برخی از آموزه های وحیانی برای افراد خاصی نامعقول به نظر آید. از این رو، یکی از تلاش های علمی بزرگان دین، زدودن همین تعارض در اذهان بوده است؛ و معمولاً  این امر اتفاق افتاده است؛ اما از سه چهار سده به این سو، از سوی فیلسوفان عصر روشنگری در اروپا، بر طبل این تعارض ظاهری زده شده است تا به امروز. آنان بی اعتنا به پاسخ های برهانی عالمان دینی، این مساله را لاینحل جلوه داده اند. گویی حالا حالا هم قصد کنار گذاشتن آن را ندارند و هر از چند گاهی، پرونده تعارض عقل و وحی را باز می کنند. لیکن، نکته ای در این بین هست که تاکید بر حفظ این تعارض به عنوان مساله ای لا ینحل را پرسش برانگیز ساخته است. نکته این است که حیات امروز بشر به واسطه سیطره جهانی فکر مدرن به شدت سکولار شده است.

دین در اواخر قرن نوزده در اروپا کاملاً خانه نشین شده بود؛ یعنی تمام راه ها برای حضور مذهب در عرصه های عمومی و سیاسی مسدود شد. این اتفاق در قرن بیستم، به ویژه بعد دو جنگ عالم گیر مدرن، جهانی شد. یکی از اهداف آشکار و پنهان سازمان ها و نهادهای بین المللی، به حاشیه راندن دین بوده است و در این کار هم موفق عمل کرده اند. یک نمونه آن اعلامیه جهانی حقوق بشر است که فارغ از دغد غه های دینی نگارش یافته است و در محتوای آن هم بر تفکیک دین از سیاست تاکید شده است.

اغلب مردم جهان، دین را به عنوان امر شخصی پذیرفته ند. الگوی حکومتی ایران که مخالف ایده جدایی دین از سیاست است، در دنیای امروز، یک استثناء تلقی می شود. حال که دنیای امروز غیر دینی می اندیشد و غیر دینی عمل می کند؛ چه ضرورتی دارد که موضوع تعارض عقل و وحی همچنان از سوی متفکرین سکولار، به خصوص از سوی فیلسوفان دین، طرح شود. این رفتار آنان، طبیعی به نظر نمی آید. چرا  هنوز بر طبل این تعارض می زنند؟!

آیا می توان گفت که چون اندیشه مدرن، احیای مجدد دیانت اجتماعی و سیاسی را احساس کرده است؛ به طرح مجدد تعارض عقل و وحی، پرداخته است. از گوشه و کنار جهان، تقاضا برای ورود دین در عرصه جامعه و سیاست به گوش می رسد. اکنون، ایران در این خواسته به حق تنها نیست. این امر، زنگ خطری برای حاکمان و پیروان سر سخت سکولاریسم جهانی است. آنان مایل به احیای مجدد دین در عرصه جامعه و سیاست نیستند. من، این احتمال را دور از واقع نمی دانم و نفی نمی کنم. این احتمال، ثابت می کند که فلسفه روشنگری در طرد دین موفق نبوده است یا نا توان از مجاب کردن اذهان کنجکاو  است. لذا می کوشد هر بار با طرح مجدد آن، به پاسخ جدیدی برسد. ولی گمان می کنم احتمال دیگری در کار است که مهم تر از احتمال اول به نظر می آید؛ و آن عبارت از وجود تعرضات ذاتی در مجموعه معرفتی و عینی مدرنیته است.

اصلاح مبانی فکر و عملی در همه منظومه های معرفتی بوده است. هر اندیشمندی، تفکر پیش از خود را مختصر اصلاحی کرده سپس به تکمیل بنای معرفتی پیشینیان پرداخته است. حتی اگر مکتب جدیدی تاسیس می کرد، چنین نبود که میراث معرفتی را کنار گذارد. بسیاری از مباحث ملاصدرا با مباحث فیلسوفان مشایی تفاوت نمی کند. لیکن، در اندیشه مدرن این چنین نبوده است. بخش عمده ای از کار فکری مدرن ها، یافتن راه حل برای تعارضات درونی اندیشه مدرن بوده است.

کانت از پی حل ایراد هیوم می آید. هگل در صدد اصلاح مکتب کانتی است و مارکس در مقام واژگون کردن فلسفه هگل است و پوپر، هگل و مارکس را دشمنان جامعه باز می داند. بر این تعارضات نظری، باید تعارضات عینی دنیای مدرن را هم افزود. هر چقدر اندیشه مدرن، عینیت بیشتری پیدا می کند؛ تعارض ذاتی مدرنیته خود را  بیشتر نشان می دهد. این شکل از اصلاح میراث فکری در منظومه های معرفتی غیر سکولار سابقه نداشته است. لا ینحل بودن این تعارضات موجب شده خواسته یا نا خواسته، تعارضات تاریخی برجسته شود. بدین ترتیب، تعاضات ذاتی مدرنیته، لا اقل برای مدتی، سرپوش گذاشته می شود و اذهان کنجکاو کمتر به آن توجه می کنند. از جمله این موضوعات تاریخی که می تواند چنین غفلتی را پدید آورد، طرح  مساله تعارض عقل و وحی است.

انتهای پیام/