وضعیت موجود «روش» جوابگوی نیازهای ما در علوم انسانی نیست

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمدحسین شریفی، استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در نخستین هم اندیشی منتخبی از اساتید برجسته علوم انسانی اسلامی که در مشهد برگزار شد، با محوریت موضوع روش نظریه پردازی در علوم انسانی اسلامی به ارائه مطلب پرداخت.

وی  با بیان اینکه روش به معنای ریل‌گذاری حرکت علمی است، عنوان کرد: بدون روش، حرکت علمی ما ممکن است به بیراهه رود و به تعبیر امام صادق(ع):الْعَامِلُ عَلَى غَیرِ بَصِیرَه کَالسَّائِرِ عَلَى غَیرِ الطَّرِیقِ لَا یزِیدُهُ سُرْعَه السَّیرِ إِلَّا بُعْداً. (کافی، ۱/ ۴۳)

استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تبیین کرد: مبانی فکر اسلامی زمانی نقش‌آفرینی خود را در علوم انسانی نشان می‌دهند که روش تحقیق نیز اسلامی باشد و در غیر این صورت به مثابه کشاورزی در زمین دیگران خواهد بود.

وی در ادامه افزود: تقریباً همه روش‌های موجود و رایج در فضای علمی، (اعم از تکنیک‌ها، استراتژی‌ها و پارادایم‌ها) بر اساس نگاه‌های اومانیستی و مادی‌ طراحی شده‌اند. این به معنی ریل‌گذاری حرکت علمی جهان اسلام توسط کتاب‌ها یا افکار ترجمه‌ای، است.

حجت الاسلام شریفی با اشاره به اینکه تعاریف متعدد و بعضاً متعارضی از نظریه شده است، افزود: «نظریه جامع» یا «کلان» همان گزاره یا گزاره‌هایی کلی که متأثر از مبانی فلسفی، منابع معرفت و مقاصد زیست انسانی، به دنبال تبیین، تفسیر، پیش‌بینی یا کنترل کنشی از کنش‌های انسانی و همچنین مشخص کردن درستی یا نادرستی آن است.

نویسنده کتاب مبانی علوم انسانی اسلامی در ادامه یادآور شد: نظریه‌پردازی به معنای فعالیتی علمی برای ایجاد یا کشف نظریه است.

استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در تببین روش‌شناسی اسلامی تحقیق در مؤلفه‌های علوم انسانی گفت: داشته‌های بالفعل ما در حوزه روش، مطالبی است که در دانش منطق، اصول فقه و تفسیر بیان شده است که دانش منطق متکفل بحث از روش تعریف و روش استدلال است و دانش تفسیر، متکفل بحث از روش فهم قرآن است.

حجت الاسلام شریفی در ادامه تصریح کرد: دانش اصول فقه، نیز متکفل بیان روش کشف و استنباط فقه احکام فردی (فقه الاحکام) است.

وی با بیان اینکه مدل‌های مختلفی برای نظریه‌پردازی اکتشافی بر اساس آموزه‌های اسلامی ارائه شده است، افزود: مدل اجتهادی مرسوم در حوزه فقه فردی یا فقه الاحکام تنها به دنبال فهم دلالت‌های لفظی و لغوی نصوص است؛ به ندرت دغدغه دلالت‌های اجتماعی، ساختاری و حاکمیتی آنها را دارد و مدل موضوعی یا واقع‌گرای شهید صدردر حوزه فقه اجتماعی یا فقه النظریات است.

استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: مدل پیشنهادی بنده که ناظر به بُعد هنجاری همه علوم انسانی، اعم از علوم ناظر به کنش‌های فردی یا کنش‌های اجتماعی و براساس آن نظریه اسلامی را استخراج می شود.

حجت الاسلام شریفی تاکید کرد: مدل پیشنهادی بنده، دربرگیرنده کششهای فردی، فقه الاحکام و کششهای اجتماعی است.

نویسنده کتاب روش شناسی علوم انسانی اسلامی در ادامه سخنانش گفت: وضعیت موجود روش در تراث اسلامی جوابگوی نیازهای ما در علوم انسانی نیست. ما در حوزه‌های تعریف، توصیف، تبیین، تفسیر، پیش بینی، ارزشیابی و کنترل نیاز به تولید فکر در حوزه روش داریم.

این محقق و نویسنده کشورمان تصریح کرد: با توجه به دو بعد اساسی علوم انسانی؛ بعد توصیفی و بعد هنجاری یا تجویزی، ما می توانیم براساس مبانی فکر اسلامی هم نظریه پردازی تولیدی داشته باشیم و هم نظریه پردازی تجویزی.

مراحل هفت گانه نظریه پردازی تجویزی اسلامی عبارتند از:

۱- تعیین موضوع یا مسأله مورد بحث

۲- جستجو در متون دینی (قرآن و روایات)

۳- عرضه پاسخهای احتمالی به ضوابط اسلامی حاکم بر آن حوزه خاص

۴- عرضه پاسخ به قواعد اسلامی حاکم بر زیست انسان

۵- توجه به مقاصد زیست انسانی از نگاه اسلام

۶- سازگاری پاسخ ها با بنیانهای فکر اسلامی

۷- بیان هنجار و تجویز اسلامی

انتهای پیام/