به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از فارس، مسأله اقتصاد، به عنوان یکی از مهمترین مسایل زندگی بشری، مطرح است و اسلام نیز نگرش خاصی به آن دارد. به طور کلی نظام اقتصاد اسلامی، عبارت است از مجموعه قواعد کلی ارائه شده در اسلام در زمینه روش تنظیم حیات اقتصادی و حل مشکلات اقتصادی، در راستای تأمین عدالت اجتماعی. در سیره اقتصادی امام رضا(ع) مشاهده میشود، ایشان در زندگی فردی و خانوادگی همواره راه میانهروی را میپیمودند، ایشان مسئولیت مدیریت اقتصاد خانواده را بر عهده سرپرست خانواده دانسته و بر توسعه دادن در هزینههای خانواده تشویق مینمودند. آموزههای به جای مانده از حضرت رضا(ع) همچون منشوری با زوایای گوناگون است که اخلاق، عرفان، اقتصاد، اجتماع و آنچه مورد نیاز انسان است و زمینه خوشبختی آنها را در دنیا و آخرت فراهم میآورد، در آن میدرخشد. از این رو ماهنامه بینالمللی زائر در گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین جواد ایروانی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد و دانشیار گروه علوم قرآنی و حدیث به بررسی اقتصاد در سیره رضوی پرداخته است که از نظرتان میگذرد.
*اگر بخواهیم در سیره اقتصادی امام رضا(ع) تأملی داشته باشیم، به نظر شما تأکیدات اقتصادی خاص ایشان در معاش فردی و اجتماعی چه بوده است؟
–از آنجا که ائمه اطهار(ع) در دوران زندگی پر بار و حیات سرشار از آموزندگیشان راههای سعادت ساز را به بشریت نشان دادهاند، بازگو نمودن یکایک این آموزهها نیازمند مباحث مفصلی است که در این فرصت نمیگنجد، اما آنچه در این گفتوگو میتوان به صورت مختصر بدان اشاره کرد، مباحث اقتصادی با توجه به سیره و سخنان حضرت رضا(ع) است که در جای خود حاوی نکات آموزندهای است. این نکات به قدری قابل تأمل است که در بررسی آن با سیاستهای اقتصاد مقاومتی مقام معظم رهبری، متوجه نزدیکی سیاستهای یاد شده در اقتصاد مقاومتی با سیره اقتصادی امام رضا(ع) میشویم، از جمله ویژگیهای سیاستهای اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری توجه خاصی است که به الگوی مصرف صورت گرفته است. بند هشتم سیاستهای اقتصاد مقاومتی که ناظر بر الگوی کلی مصرف است، در آموزههای رضوی از جایگاه ویژهای برخوردار است، به نحوی که در سیره و توصیههای رسیده از امام هشتم شیعیان این موضوع همواره مورد تأکید قرار گرفته است. امام رضا(ع) با توجه به آیه ۶۷ از سوره مبارکه فرقان فرمودهاند: عبادالرحمان کسانی هستند که در هزینهکردهای زندگی نه اهل زیادهروی هستند و نه بر خانه و خانواده خود سختگیریهای بیجای اقتصادی میکنند، بلکه بهترین بندگان خدا کسانی هستند که همواره حد میانه و وسط را اجرا میکنند.
در تاریخ آمده است، با توجه به تأکید دین مبین اسلام بر توجه به الگوی صحیح مصرف روزی یکی از شیعیان از حضرت رضا(ع) در خصوص هزینه کرد زندگی سؤال کرد، ایشان با اشاره به آیات قرآن فرمودند: الگوی مصرف مسأله بین المکروهین است، یعنی موضوع در بین دو بستر قرار دارد که تخلف یا بیتوجهی و غفلت از آن میتواند انسان را در مسیر انجام یک کار ناپسند قرار دهد که عبارتند از اسراف و سختگیری، این دو مکروه از دیدگاه حضرت رضا(ع) بر زیادهروی در مصرف ناظر است که به لحاظ اسلامی عمل مکروهی است به نام اسراف و زیادهروی در امکانات که در نهایت موجب هدر دادن امکانات ملی و زندگی شخصی افراد میشود. بیشک استفاده نامطلوب از کالاها و خدمات موجب هدر رفت منابع میشود که از منظر رضوی عملی مکروه و ناپسند است که از نظر اقتصادی زیانهای جبران ناپذیری را بر جامعه و متعاقب آن برخانواده و افراد تحمیل میکند. به هر حال، با توجه به اینکه سخنان معصومین(ع) را باید در مکان و زمان مخصوص دورههای مختلف تفسیر کرد از جمله مصادیق این زیادهروی را در حال حاضر میتوان به اتلاف منابع انرژی ارتباط داد. بیتردید هدر دادن منابع انرژی که برگشت ناپذیر هستند، افزون بر اینکه جنبه فردی و خانوادگی دارد و هزینههایی را بر خانواده تحمیل میکند، به نابودی منابع ملی و محروم شدن آیندگان از آن خواهد انجامید. عمل دوم که از منظر امام رضا(ع) ناپسند است، سختگیری بر خانواده و استفاده کمتر از حد نیاز واقعی است، به نحوی که چنین صفتی را با عناوین خست و بخل نامگذاری و آن را صفت مذموم اخلاقی میشناسیم.
*بیتوجهی به مصرف بهینه و در حد اعتدال چه پیامدهایی برای اقتصاد کلان دارد؟ آیا اصول مورد توجه امام رضا(ع) در الگوی مصرف و مؤلفههای اقتصاد مقاومتی سنخیتی دارند؟
– از جمله مواردی که امام رضا(ع) درباره الگوی مصرف بدان توجه دارند، بار منفی اقتصادی در مصرف کمتر از حد نیاز افراد و جامعه است، به نحوی که با عمومیت پیدا کردن این موضوع شاهد کاهش تقاضا و در نتیجه کاهش تولید خواهیم بود. اگر نیازهای افراد و خانوارها برآورده نشد و افراد تلاش کنند با سختگیری غیر صحیح به دنبال مصرف اندک باشند، تقاضا برای کالا کم میشود، از این رو نخستین کسانی که متضرر میشوند، تولیدکنندهها و پیامد آن توزیعکنندهها خواهند بود. در علم اقتصاد به این نکته تأکید شده از جمله دلایل ایجاد رکود در جامعه کمبود تقاضا برای خرید کالاست، اگر کالایی تولید شود، اما خریداری نداشته باشد، اقتصاد در رکود فرو خواهد رفت، بنابراین تحریک تقاضا از عوامل تاثیر گذار بر رونق اقتصادی کشور است. بیتردید اگر رهنمودهای امام رضا(ع) در خصوص الگوی مصرف در ابعاد ملی، دولتی و خانوار اجرا شود، میتوان گفت بند هشتم سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی محقق خواهد شد.
*از جمله موارد مورد توجه معصومین و به ویژه امام رضا(ع)، تأکید بر علمآموزی است. آیا با گذشت نزدیک به چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی به این پایه از استقلال علمی در توسعه علمی اقتصاد رسیدهایم؟
–از موارد مهمی که در تعالی اقتصادی مورد توجه معصومین(ع) قرار داشته، توجه به علمآموزی است که در تولید علم و دانش اقتصادی بسیار قابل توجه است. متأسفانه به نظر میرسد، در سدههای اخیر از جمله صد سال اخیر، کشور ما از تولیدات و محصولات غربی استفاده کرده است و در زمینه تولید علم و دانش بر مبنای اقتصادی و رهنمودهای دینی کمتر بهره برده است. هر چند اقتصاد ما وامدار غرب است، اما نمیتوان گفت از تمامی دستاوردهای اقتصادی جهانی بهرهمند شدهایم، بنابراین در جهاتی که علم روز میتواند به تعالی اقتصادی ما کمک کند دور ماندهایم و عقب ماندگی هایی در این حوزه داشتهایم. متأسفانه نمی توان به طور کامل گفت ما به طور چشمگیری خود تولید کننده دانش اقتصادی هستیم. استفاده از دانش غرب هر چند در برخی جهات میتواند مفید باشد، اما در کل به عنوان یک اصل رد میشود، زیرا فرمولهای اقتصادی غرب در خود آن کشورها و بنا بر نیازهای جامعه و تفکر سرمایه داری حاکم برآن کشورها اندیشیده شده است، از این رو در ایران اسلامی جوابگو نخواهد بود.
بومی سازی علم و تطبیق آن با نیازهای ایرانی – اسلامی از جمله مسایل مهمی است که نباید به سادگی از کنار آن گذشت. بیشک ایجاد فرهنگ بومی سازی نیازمند سالها فعالیت و تلاش شبانه روزی نهادها و ارگانهای مختلف است . مجموعههای آموزشی و پژوهشی در این بین سهم قابل توجهی دارند تا با ایجاد انگیزه در بین دانش پژوهان بتوانند برای دورههای مختلف زمانی چند ده ساله تولید علم و دانش اقتصاد را بومی سازی کرده و آن را مطابق فرهنگ عالی ایرانی – اسلامی تغییر دهند. متأسفانه فعالیتهای صورت گرفته پس از پیروزی انقلاب در این حوزه بسیار اندک بوده و قابل تکیه و اعتنا نیست. بیشک تسهیل شرایط و بسترسازی برای بومی کردن دانش اقتصاد با تکیه بر ارزشهای متعالی اسلامی نیازمند قانونگذاری است تا صاحبنظران و دست اندرکاران اقتصادی بتوانند مبتنی بر قوانین کشور که با آموزههای دینی اصلاح شده به فعالیت و رونق اقتصادی اقدام کنند.
*بانکداری امروز از جمله مصادیق اقتصادی است که اسلامی شدن آن میتواند ما را به محورهای اقتصاد اسلامی نزدیک کند، در این باره چه دیدگاهی دارید؟
–مهمترین مسأله ای که میتواند نماد اقتصاد اسلامی باشد و تکیه ما را به تاکیدات معصومین(ع) نشان دهد، دوری از ربوی بودن نظام بانکی کشور است. متأسفانه نظام بانکداری و بازارهای مالی در شرایطی غیراسلامی به سر میبرند، هر چند قانون بانکداری بدون ربا از سال ۶۲ تصویب شده و قرار بود تا پنج سال لازمالاجرا شود، اما متأسفانه طی سی و چند سال گذشته این موضوع عملیاتی نشده است. امیدواریم مجلس و دولت از اشکالات اقتصادی بانکی کشور درس گرفته و هر چه سریع تر نسبت به تسریع اجرایی شدن قانون بانکداری بدون ربا اقدام نمایند. شنیدهها از آن حکایت دارد که مراجع تقلید نیز نسبت به ربوی بودن بانکها انتقادهای شدید و براسلامی شدن بانکها تأکید دارند. بیشک توجه به سیاستهای اقتصاد مقاومتی مسأله مهمی است که میتواند ما را از بانکداری ربوی به سوی بانکداری اسلامی هدایت کند. تحقیقات صورت گرفته و پایان نامههای برخی دانشگاهها از جمله دانشگاه علوم اسلامی رضوی نشان میدهد سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی مبتنی بر آموزههای اسلامی و دینی است و بسیاری از بخشهای آن به صراحت در آیات و روایات ذکر شده است، با توجه به اینکه هر کسی وظیفهای دارد، به نظر میرسد دولت در این خصوص باید به صورت جدی وارد عمل شود تا وزارتخانهها و سایر ارگانهای دولتی سیاستهایی مبتنی بر سیاستهای اسلامی اعمال نمایند. تولید دانش اقتصاد و اصلاح قوانین و اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی موضوعاتی است که عمل به آن، ما را به سیره اقتصادی رضوی نزدیک میکند.
*«جهاد اقتصادی در سیره رضوی» از چه جایگاهی برخوردار است؟ با توجه به اینکه جهاد اقتصادی مهمترین مرحله مقدماتی دستیابی به رشد و تعالی اقتصادی جامعه است، در این باره چه دیدگاهی دارید؟
– «جهاد اقتصادی» از منظر اسلامی و رضوی ارزشی برابر جهاد در برابر دشمنان دارد، زیرا جهاد اقتصادی و استقلال اقتصادی نظام اسلامی به مثابه شکست کافران و دشمنان نظام اسلامی است. از جمله اصلیترین مؤلفههای دستیابی به «جهاد اقتصادی» در تلاش مدیران دولتی و غیردولتی خلاصه میشود. بیتردید رسیدن به شاخصههای عدالت اجتماعی نیازمند جهاد اقتصادی مسؤولان و مدیران نظام اسلامی است، هر چند با آرمانهای اسلامی فاصله زیادی داریم. به هر حال فرمایشات و آموزههای رسیده از امام رضا(ع) نشان میدهد، جهاد اقتصادی به معنای عدالت در توزیع منابع و اعتدال در مصرف است، با توجه به کار و تلاشی که همواره مورد توجه معصومین(ع) قرار داشته است. وجدان کاری هم از جمله مسایلی است که در جهاد اقتصادی باید به دقت رعایت شود. در صورت رعایت وجدان کاری است که نظام اسلامی در همه عرصهها اعم از تولید و توزیع میتواند به تحول در عرصههای اقتصادی امیدوار باشد.
پر واضح است، با رعایت مؤلفههای اقتصادی میتوان به رفاه و عدالت اجتماعی که مورد نظر امام رضا(ع) که شرط بقای حاکمیت اسلامی است، دست یافت. بیتردید رعایت رفاه و عدالت اجتماعی به منزله تحول مثبت در عرصههای اجتماعی است. در صورت تحول اقتصادی میتوان انتظار داشت، جامعه از بیعدالتی و تبعیض و مفاسد اجتماعی رهایی یابد، بنابراین اگر عرصه اقتصاد به دور از تبعیض و بیعدالتی باشد و شرایط مناسب برای درآمدزایی افراد و تأمین مالی همه گروههای جامعه فراهم شود و با اشرافیگری مبارزه شود، بیشک شاهد پیشرفت در ابعاد مختلف در لایههای مختلف اجتماعی و کاهش مفاسد اجتماعی خواهیم بود.
در روایت آمده است، هنگامی که در منزل امام رضا(ع) سفرهای پهن میشد، ایشان با کرامت و رأفت همه اعضای حاضر در خانه را اعم از فرزندان و خدمتکاران بر سر سفره دعوت میکردند. حضرت دستور میدادند از غذایی که برای خانه تهیه شده در اختیار محرومان و نیازمندان گذاشته شود. از مهمترین آموزههای زندگی امام رضا(ع) در موضوع اقتصاد رعایت حد اعتدال در زندگی بود، به نحوی که ایشان خود عامل به مصرف بهینه بودند. هر چند به شدت از اسراف دوری میکردند، اما از سختگیریها هم به دور بودند و به اطرافیان خود تذکر میدادند باید نسبت به زمان و شرایط اقتصادی حرکت کرد. مثلاً ایشان همواره تذکر میدادند، شرایط زمان ما با زمان حضرت علی(ع) و نبی مکرم اسلام به لحاظ اقتصادی تفاوت کرده، بنابراین اطرافیان را از سختگیریهای بیدلیل برحذر میداشتند، هر چند اسراف و زیاده روی را بر همگان منع میکردند.
انتهای پیام/