یادداشت؛
نگاه فرامسئله‌ای به فلسفه اسلامی
به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از مهر، متن زیر یادداشتی به قلم رضا درگاهی‌فر به مناسبت چاپ نخست کتاب «تأملاتی در فلسفه فلسفه اسلامی» اثر حجت‌الاسلام و المسلمین سیدیدالله یزدان‌پناه است که در ادامه می خوانید؛
حجت الاسلام سیدیدالله یزدان‌پناه، از اساتید مبرز سطوح عالی حکمت در حوزه علمیه قم است. بیش از بیست و پنج سال از نخستین تدریس‌های ایشان در قلمرو حکمت اسلامی می‌گذرد و ایشان در این مدت دروس مختلف فلسفه و عرفان را تدریس کرده‌اند. حجت السلام یزدان پناه در کنار همه اشتغالات علمی و پژوهشی، اکنون مدیر گروه عرفان مجمع عالی حکمت اسلامی قم است.
حجت الاسلام یزدان‌پناه افزون بر تدریس کتاب‌های رایج فلسفه و عرفان در حوزه علمیه، سال‌هاست که حلقه‌های تدریسی ویژه‌ای بر اساس موضوعات و مباحث مورد نیاز جامعه حکمی دایر کرده‌است. حاصل برخی از این درس‌گفتارها به صورت کتاب عرضه شده است. وی فیلسوفی دغدغه‌مند است و از کنار پرسش‌ها و دغدغه‌های معرفتی و حکمی‌ای که مورد نیاز جامعه می‌داند، به راحتی نمی‌گذرد.
برای نمونه، مدت‌ها این دغدغه در اذهان آشنایان با عرفان نظری اسلامی خودنمایی می‌کرد که عرفان نظری، که ترجمان مشاهدات کشفی عارفان محقق است، امری نیست که بتوان آن را معقول و همراه با اصول و مبانی عقلی دانست. حجت الاسلام یزدان پناه در سلسله درسی، عرفان نظری را به صورتی نظام‌مند تقریر و تبیین کرده و نشان داد که چنان تصوری درباره عرفان نظری، ناصواب است و عرفان نظری امری خردپذیر و همراه با اصول صحیح عقلی است. افزون‌بر این، عارفان نظام هستی‌شناختی معقول و موجهی عرضه کرده‌اند. محصول این درس‌گفتارها، در کتاب مبانی و اصول عرفان نظری (نگارش عطاءالله انزلی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول ۱۳۸۸) عرضه شده است. شایان ذکر است از این کتاب در سال ۱۳۸۹ به‌عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران تقدیر شد. نظام‌مندی و اتقان این کتاب، جایگاه ویژه‌ای در سیر تحصیل عرفان نظری اسلامی بدان بخشیده است. دانش‌پژوهانی که پس از گذراندن مقدمات فلسفی لازم و نیز درسی مقدماتی در عرفان نظری، این کتاب را درس بگیرند و به‌صورت عمیق به فهم مباحث آن همت گمارند، آمادگی بسیار مناسبی برای ورود در فراگیری کتاب‌های دست اول وتخصصی عرفان نظری، همچون شرح فصوص الحکم محقق قیصری کسب می‌کنند.
نمونه دیگر، درس‌گفتارهایی است که حجت الاسلام یزدان پناه در حوزه علمیه با عنوان روش فهم عمیق متون معارفی دین، یا تأویل عرفانی القا فرمود. این دروس نیز در پی پاسخ‌گویی به دسته‌ای دیگر از دغدغه‌های جامعه حکمی است. می‌دانیم که در کتاب‌های عارفان، تفسیر باطنی و تأویل عرفانی متون دینی پربسامد و چشم‌گیر است. برخی، که با مبانی و شیوه کار عارفان محقق آشنا نبوده‌اند، چنین گمان کرده‌اند که این تفسیر و تأویل‌ها چیزی بیش از برخی ذوق‌نوشته‌ها و تخمین‌های بی‌پایه نبوده است. حجت الاسلام یزدان پناه بر پایه تحقیقات عارفان محقق و نیز پژوهش‌ها و بیانات فیلسوفان بزرگی چون صدرالمتألهین شیرازی و همچنین پژوهش‌های حکیمان معاصر، چون علامه طباطبایی و امام خمینی رحمهالله علیهما، و بر اساس فهم مجتهدانه آیات و روایات اسلامی در این موضوع، بحث‌هایی عمیق و راهگشا را درباره انواع و شیوه‌های تأویل یا فهم عمیق و محققانه متون معارفی دین مطرح‌کرده‌اند. در جای‌جای این بحث‌ها نوآوری‌ها، دقت‌نظرها و تحلیل‌های عمیق حجت الاسلام یزدان پناه به چشم می‌خورد. این مباحث در مرحله تحقیق، تدوین و نگارش قرار دارند و ان‌شاءالله محصول آن در آینده نزدیک به محضر پژوهندگان در حکمت و عرفان اسلامی تقدیم خواهد شد.
دیگر اثر علمی حجت الاسلام یزدان‌پناه در حوزه عرفان اسلامی، شرح کتاب گرانمایه مصباح الهدایه الی الخلافه و الولایه، نگاشته عارف روشن‌ضمیر روزگار ما، حضرت امام خمینی رضوان‌الله علیه است. این شرح ارجمند، با نام فروغ معرفت در اسرار خلافت و ولایت، (تحقیق و نگارش حجت الاسلام سعید هلالیان) در دو جلد و با مجموع حدود ۱۳۰۰ صفحه، نخستین بار در سال ۱۳۹۵ توسط چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره منتشر شد. این کتاب افزون بر شرح مباحث مهمی در عرفان نظری اسلامی مطابق ممشای امام راحل، مشتمل است بر مقدمه‌ای مفصل و سودمند در شناخت عرفان نظری اسلامی، ادوار و شخصیت‌های مهم آن، جایگاه امام خمینی در عرفان نظری و ویژگی‌های کتاب مصباح الهدایه.
یکی از کلان‌پروژه‌های علمی و تدریسی حجت الاسلام یزدان‌پناه، تقریر نظام‌مند و متین حکمت اسلامی است. ازجمله نکات مهم مورد نظر ایشان در این کار، عرضه سازوار و دستگاهی نظام اندیشه فلسفی اسلامی است، به‌گونه‌ای که ارتباط هماهنگ اجزا با هم و با کل به‌خوبی نمایانده شود. نیز وی به مباحث و موضوعات درجه دوم ناظر به کلیت فلسفه اسلامی و نیز هر مکتب خاص آن، که با عنوان کلی «فلسفه فلسفه» از آنها یاد می‌شود، توجهی ویژه دارند.
وی در گام نخست، به تبیین نظام حکمت اشراقی پرداخت که محصول آن در کتاب حکمت اشراق (گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب‌الدین سهروردی) عرضه شده است. این کتاب با تلاش جمعی از شاگردان حجت الاسلام یزدان پناه و با تحقیق و نگارش نهایی مهدی علی‌پور در دو جلد و مجموعاً ۹۶۷ صفحه توسط پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با همکاری سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) در زمستان ۱۳۸۹ منتشر شده است. این کتاب در سال ۱۳۹۰ در هفدهمین دوره کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران و نیز در سیزدهمین همایش کتاب سال حوزه برگزیده شد و در سال ۱۳۹۱ در جشنواره فارابی برگزیده شد و مورد تقدیر قرار گرفت.
در گام دوم، حجت الاسلام یزدان پناه به تبیین و تقریر دستگاه هستی‌شناختی حکمت متعالیه صدرایی پرداخته است. وی طرح کلانی را برای این منظور در نظر گرفته‌است، بدین صورت که ابتدا مباحثی را به‌مثابه مقدمات نظام حکمت صدرایی مطرح کرده و پس از آن، باتفصیل به بیان مبانی و اصول و آموزه‌های این حکمت بپردازد. اولین مقدمه، بیان مختصات حکمت صدرایی بود (این مبحث در حال تدوین و نگارش است و به زودی به یاری خداوند در قالب کتابی عرضه خواهد شد).
چند دهه است که پرسش درباره هویت اسلامی حکمت اسلامی عموماً و حکمت متعالیه خصوصاً ذهن اندیشمندان را به خود مشغول کرده است. برخی بر آنند که اساساً فلسفه اسلامی چندان همراهی با دین ندارد و نیز بر فرض همراهی با اسلام، حکمت صدرایی در اساس از جنس کلام است نه فلسفه. حجت الاسلام یزدان پناه ، ازآنجاکه همواره مسائل و نیازهای علمی جاری را در اولویت کاوش و بررسی قرار می‌دهند، به‌عنوان مقدمه دوم، به بحثی تفصیلی درباره اسلامیت فلسفه اسلامی پرداخته‌اند و پس از بیان دیدگاه خود درباره معیار اسلامیت فلسفه، به‌صورت مستند و مفصل نشان داده‌اند که محصول کار فیلسوفان اسلامی، از فارابی تا ملاصدرا، سراسر و واقعاً فلسفه اسلامی است. در این سلسله بحث‌ها، وی به بیشتر فیلسوفان مهم و برجسته پرداخته و از خلال آثار آنها، مدعای خود را به اثبات رسانیده‌است. این درس از سال تحصیلی ۸۷-۸۶ آغاز شده است و اکنون سال یازدهم خود را (به صورت دو جلسه در هفته) سپری می‌کند.
در همین راستا، یعنی تبیین دقیق و مفصل حکمت متعالیه صدرایی، و نیز قوت بخشیدن به درس‌های حکمی حوزه و تربیت دانش‌پژوهان خبره و استادان آینده حکمت اسلامی، حجت السلام یزدان پناه از سال تحصیلی ۹۳-۹۲، درس خارج نهایه الحکمه، نگاشته ارجمند مرحوم علامه طباطبایی، را در حوزه علمیه قم آغاز کرد. در این درس‌ها، وی همگام با مرحوم علامه طباطبایی که برخی مباحث فلسفه فلسفه را در بخش مدخل کتاب نهایه مطرح کرده‌اند، به بحث‌هایی از این دست پرداختند، و مجموعه‌ای از مباحث فلسفه فلسفه را مطرح کردند.
دسته‌ای از پرسش‌ها درباره حقیقت دانش فلسفه یا مابعدالطبیعه مطرح شده است، که از آن با عنوان «فلسفه فلسفه» یاد می‌کنند. در فلسفه فلسفه در پی حل مسائل خود فلسفه نیستیم، بل به خود فلسفه ازآن‌رو که دانشی تحقق‌یافته است، نظر می‌افکنیم. به دیگر سخن، فلسفه فلسفه دانشی درجه دوم است که به دانش فلسفه به‌شیوه فرامسئله‌ای نظر می‌کند. مباحث فلسفه فلسفه را از منظری می‌توان به دو دسته پرسش‌های روشی و معرفت‌شناختی، و پرسش‌های محتوایی تقسیم کرد. بخش مسائل روشی و معرفت‌شناختی، در پی بررسی اموری همچون روش خاص علم فلسفه، روش عام قابل استفاده در فلسفه، نوع استدلال‌های مورد استفاده در فلسفه و… است. نمونه‌هایی از مباحث محتوایی عبارت‌اند از: موضوع فلسفه، تعریف فلسفه، امکان فلسفه و ضرورت آن، مبادی آغازین فلسفه، کارکردهای فلسفه، گستره دانش فلسفه و مسائل آن و نسبت فلسفه با علوم دیگر.
بخشی از این درس‌گفتارهای حجت الاسلام یزدان پناه ، در کتاب تأملاتی در فلسفه فلسفه (مباحث معرفت‌شناختی و روش‌شناختی) تدوین و عرضه شده است.
در این مجموعه از تأملات، به برخی مباحث روشی و معرفت‌شناختی فلسفه فلسفه پرداخته شده است، بدین شرح:
۱- معیار بداهت تصوری در مفاهیم بدیهی
۲– مؤلفه‌های معرفت یقینی با نگاهی به دیدگاه ابن‌سینا و محقق طوسی؛
۳– نوع برها ن مورد استفاده در فلسفه؛
۴– انواع کنش‌های عقل نظری؛
۵– شهود عقلی به‌مثابه پایه فلسفه؛
۶– روش اشراقی به‌مثابه روش خاص حکمت متعالیه؛
۷– بهره‌گیری از دین و عرفان نظری در فلسفه به‌سان روش عام (با تأکید بر روش حکمت متعالیه صدرایی).
این کتاب در گروه مطالعات تراث و تحقیقات بنیادین پژوهشکده تمدن توحیدی (فتوت) (تحقیق و نگارش رضا درگاهی‌فر) فراهم آمده و به همت انتشارات کتاب فردا به چاپ رسیده است. چاپ نخست این اثر در ۴۱۶ صفحه و در بهار ۱۳۹۶ با تیراژ ۱۱۰۰ نسخه در دسترس علاقمندان حکمت اسلامی قرار گرفته است.
مرکز توزیع: قم – میدان بسیج، خیابان ایرانی، کوچه ۴ – پلاک ۲۱ – تلفن: ۳۷۷۴۶۹۹۲ – ۰۲۵
صندوق پستی: ۸۱۳۷-۳۷۱۵۵
فروش اینترنتی: پاتوق کتاب فردا:
https://bookroom.ir/book/۵۸۲۶۲
- دومین نشست علمی آیندهپژوهی علوم انسانی در ایران
- از نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی چه استفادهای می‌توان کرد؟
- نیت رکن ارزش در فلسفه اخلاق الهی است
- با چه سیری آثار شهید مطهری را بخوانیم؟
- امر ملی در علوم سیاسی مهمان ارغنون خرد
- چطور کارل یونگ سر از ترانههای بیتیاس درآورد؟
- افروغ هویتش را از انقلاب اسلامی میگرفت
- فراخوان پویش «تفکر و اندیشهورزی» با محوریت بیانات رهبر معظم انقلاب منتشر شد
- آیا در موضوعات سیاسی و اجتماعی هم اکثریت مردم به خطا میروند؟
- ۲۰۱۰ پایان تاریخ بود
- آیا گفت و گوی سازنده هنوز ممکن است؟
- دینگریزها، اخلاق و عبادتِ بدون تقوا را دیدند از دین زده شدند
- تشکیل نظام اسلامی یک تکلیف الهی است
- انتشار جلد پنجم کتاب اندیشه سیاسی تربیتی علوی در نهج البلاغه
- فراخوان دومین جشنواره مردمی علوم انسانی عمار اعلام شد
- میخی برتابوت روشنفکری ایران/کاهش درد انسان با روشنفکری یک شوخیست
- هدایت درست ثروت جامعه بسیاری از معضلات اجتماعی کشور را حل می‌کند
- یومالله روزی است که خداوند قدرت خود را نمایان می کند
- «مطالعات نظری تمدن نوین اسلامی» موضوع نشست هفتم اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی
- علوم انسانی اسلامی از ظرفیت پاسخ‌گویی به مسائل علمی کشور برخوردار است
- بیانیه گام دوم، مانیفست ۴۰ سال دوم انقلاب اسلامی است
- عقل موردنظر فلسفه اسلامی با استمداد از عقل قدسی بالنده می‌شود
- معرفت، دانش نیست/ چیستی و قلمرو فلسفه معرفت
- پنجمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی برگزار می‌شود
- شکست تک صدایی حاکم بر علوم انسانی / سیاستزدگی آفت علوم انسانی
- تثبیت استقلال نظام آموزشی امامیه در دوران حکومت امام علی(ع)
- شماره ۲۶ و ۲۷ فصلنامه صدرا منتشر شد
- دولت اسلامی متشکل از کارگزاران متعهد با تولید علوم انسانی اسلامی میسر است
- برنامههای هفته علمی تمدن نوین اسلامی گسترش مییابد
- نقش بی بدیل سیره حضرت زهرا(س) در تحقق تمدن نوین اسلامی/ الگویی برای زن بحرانزده امروز
- روانشناسی اسلامی جهان را در دو بُعد غیب و شهود می بیند
- تمرکز چهارمین هفته علمی تمدن نوین اسلامی بر ظرفیت های جهان اسلام/ ارائه نقشه راه برای ادامه مسیر
- عامل پیشرفت دانش، پیوند دانش با جامعه و پیوند دانشگاه با سازمان های اجرایی کشور است
- تاثیرگذاری غرب بر انقلاب اسلامی با استحاله فرهنگی امکانپذیر است
- نجات جامعه اسلامی از انحرافات، منجر به شهادت حضرت زهرا(س) شد
- آنهایی که می گویند تمدن نوین اسلامی نباشد یعنی موتور محرک جوانان انقلابی را خاموش کنیم
- معرفی کتاب «ماهیت معرفت عرفانی» اثر برگزیده بیستمین کتاب سال حوزه
- بسته مطالعاتی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به مناسبت دهه فجر
- بینش تمدنی؛ بایسته ها و چالش ها/ گزارشی از نشست با رهبر انقلاب
- در انقلاب اسلامی فقه به کمک فلسفه آمد
- علوم انسانی این چنین نیست که به فرهنگ وابستگی نداشته باشد/ منشأ فلسفی علوم تجربی
- مبنای ارتباط و تفاهم و گفتگوی میان فرهنگ ها/ فلسفه دین تطبیقی
- تحمل را برای فلسفه بالا ببریم
- چهار دهه دیر به پرسش اساسی خود رسیدیم
- الزامات الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت/کمتر از ۵۰ درصد برنامههای توسعه پنج ساله اجرا شده است
- مهمترین منبع محقِق اقتصاد اسلامی، قانون مدنی یا احکام شرعیه است
- علم باید در بستر نقد و تضارب آراء شکل بگیرد/ضرورت تشکیل کرسی های آزاداندیشی
- نشست نگاهی به گذشته و آینده علوم انسانی در ایران برگزار می شود
- انقلاب اسلامی؛ نقطه عطف در توسعه، تحول و مرجعیت تفسیر سیاسی
- ویراست دوم «وحی و افعال گفتاری؛ نظریه وحی گفتاری» منتشر شد