نوع کنش در خانواده متفاوت از سایر نهادهای اجتماعی است

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از مهر، یادداشت خانواده در دیدگاه قرآن توسط محمد هادی فلاح زاده استاد دانشگاه علامه طباطبایی نوشته شده است که در ادامه از نظر شما می گذرد؛

در نگاه قرآن، خانواده یک کانون ارزشی و هویت بخش است و ایجاد و پایداری آن یک ارزش اساسی (basic values) و مهم محسوب می شود. این امر باعث می شود تا خانواده از یک نهاد اجتماعی صرف که کارکردهایی دارد به یک نهاد بنیادین و ارزشی تبدیل گردد. به عبارت دیگر، نوع کنش در خانواده متفاوت از سایر نهادهای اجتماعی بوده و روابط حاکم در آن غیر ابزاری و گفتمانی است و دلایل عاطفی و ارزشی دارد.

آنچه باعث استحکام خانواده می شود:

۱.تعهد متقابل و درونی شده – صیانت از موجودیت، هویت، اصالت و تداوم

۲. پاسخگویی نسبت به مسئولیت ها و نقشها (ایفای دقیق و صحیح نقشهای متقابل)

۳.عواطف و استمرار بخشی به آن در قالب روابط اظهاری (یعنی روابطی که افراد نسبت به هم ابراز می دارند)

۴. اعتماد متقابل (شفافیت، صمیمیت، وفاداری و صداقت متقابل)

۵. ارتباطات مستمر و عاری از تکلف (یعنی از روی اجبار و این که وظیفه ای متوجه ماست با دیگر اعضای خانواده رابطه نداشته باشیم)

کلیات خانواده:

– ساختار خانواده در طول زمان تبدّل نمی پذیرد.

– با این که افراد دارای استقلال هستند، اما حفظ پیوندها، حمایت، پایداری روابط بین نسل ها به عنوان یک ارزش و یک مسئولیت اخلاقی و عقلانی مورد تاکید است.

– مسئولیت پذیری عاری از خود پسندی، نگاه سودمندگرایانه و خودپسندانه در سطح خانواده یک اصل بنیادین است.

آسیب های خانواده:

خانواده مصون از آسیب نمی باشد، آسیب های خانواده شامل:

– طلاق که خود ناشی از عدم دقت نظر در انتخاب، صیانت از مبانی ارزشی، ارتباطی و اظهاری و تامین نیازهای متقابل است.

– عدم دقت نظر در برابر عوامل اختلال آفرین مثل مداخلات فرا خانواده – تضاد و تمایزات ارزشی که می تواند ناشی از "فرایند انتخاب" یا "تغییر رویکردی" باشد.

– اختلال رابطه ای که ناشی از "ضعف آموزشی" و یا "تغییر الگویی" می باشد.

– نگاه انتقادی غیرسازنده بین اجزای خانواده که گاهی به تحقیر و انکار می انجامد – عدم مراقبت از خویشتن و مسئولیت های نقش در نزد والدین که در نتیجه خودخواهی، لذت جویی و نفع پرستی خودپرستانه پدیدار می گردد.

تشکیل خانواده

سوره نور: « وَأَنْکِحُوا الْأَیَامَیٰ مِنْکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ ۚ إِنْ یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ» ( ازدواج کنید و اگر دچار مشکلات مالی باشید خداوند شما را بی نیاز خواهد کرد)

· ازدواج یک امر مورد تاکید دینی است.

· برای همگان حتی کسانی که از نظر اقتصادی فاقد ظرفیت مالی هستند.

· دغدغه های معیشتی عاملی محدود کننده نبوده و باید با تفکر و شجاعت برای آن آماده شد .

· رفع دغدغه ها و تامین زندگی امری است که سنت الهی است و به مرور و با کمک خداوند و تلاش فرد مرتفع خواهد شد.

رسول اکرم(ص) می فرمایند: «من تزوج فقد اعطی نصف العباده» هرکس با همسر منتخب خود ازدواج کند نیمی از بندگی و اطاعت حق به او داده شده است. این بندگی می تواند شامل اوصافی مثل آرامش، کمال جویی، تحقق خویشتن، حس تعلق یابی، هویت یابی، استقلال و مسئولیت پذیری .. باشد.

علامه طباطبایی: «فالنساء هن الرکن الأول و العامل الجوهری للاجتماع الانسانی» زنان سنگ مبنایی و رکن اساسی و علت واقعی انسجام و تشکیل اجتماع خانوادگی انسان ها هستند

علامه طباطبایی: قوام نوع انسانی و بقای نوع بشر به حیات زیستی و پاکی درونی زنان است.

ابن سینا: زن شایسته شریک مرد، نگهبان مال خانواده، جانشین مرد در خانه و امین او در تربیت فرزندان است.

ابن سینا: سکون و آرامش درونی انسان در سایه ازدواج و گزینش همسر مناسب قابل تحقق است.

ابن سینا: تکریم زن به شوهر واجب است, هم برای تداوم و پایداری خانواده و هم به عنوان یک الگوی رفتاری مبتنی بر آموزه های دینی.

پیامبر اکرم (ص): ما بَنی فی الاسلام بناء احب الی الله و اغّزَ من التزویج (بحار الانوار ۱۰۳/۲۲۰ ج).

در اسلام هیچ بنایی محبوب تر و ارجمندتر از ازدواج نیست.

پیامبر اکرم (ص): بهترین بهره مندی از دنیا داشتن زن (همسر) شایسته است. (کنزالعمال ۴۴۴۵۱)

از بنیان های خوشبختی مرد داشتن همسر شایسته است.

ساختار حاکم بر روابط خانوادگی

۱- برابری و عدم تبعیض در زن و مرد

۱) برابری از نظر آفرینش

یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحده و خلق منها زوجها و بث منها رجالا کثیرا و نساء . واژه ناس به معنای انسان و مردم صرف نظر از عناصر تمایز آفرین اعم از جنسیت و یا دیگر عوامل است

۲) برابری از نظر مراحل رشد و کمال

آیه ۱۳ سوره حجرات، یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر او انثی …ان اکرمکم عند الله اتقاکم : برابری زن و مرد در خلقت و برابری در امکان تعالی، رشد و کمال (فقط بر مبنای انتخاب فردی پرهیزگار)

۳) برابری در پاداش

– آیه ۳۵ سوره احزاب

«هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ»

·  زن در نقش و جایگاه لباس برای مرد و مرد هم در نقش لباس برای زن است

·  لباس: شخصیت بخش، یگانه کننده، هویت آفرینی و معنا بخش است

·  زن و مرد دارای چنین نسبتی با یکدیگر هستند که در نظام خانواده به اشتراک می رسند

حقوق متقابل:

– در اسلام برای مرد و زن حقوق متمایزی تعریف کرده است

– حق زن شامل تامین معیشت (نفقه) احترام و منزلت، بهره مندی از تعامل و ارتباط متقابل، حمایت از فرزندان، اعتماد و اطمینان از زندگی

– حق مرد: صیانت از فرزندان، عرض و آبروی خانوادگی، تربیت صحیح فرزندان، صیانت از اموال و مواهب خانوادگی، تعامل و عواطف متقابل

– هم زن و هم مرد در قبال حقوق دارای تکالیف متقابل و نسبت به فرزندان می باشند

– در تبیین حق و تکلیف بین زن و مرد و فرزندان، عدالت، برابری، حقانیت و مشروعیت و به ویژه حقوق انسانی و طبیعی کانون رویکردی اسلام است

احترام متقابل:

– احترام باید متقابل باشد هم بین والدین و هم فرزندان

– قرآن می فرماید: «فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا»، حتی اف به پدر و مادر نباید گفت

«وَقَضَیٰ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا ۚ» خداوند عبودیت خودش را با احسان بر پدر و مادر در کنار یکدیگر آورده است

کارکردهای خانواده

۱- آرامش بخشی خانواده

«وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَرَحْمَهً ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» (روم آیه ۲۱)

و از جمله نشانه های او این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفریدید تا در کنارشان آرامش یابید و میان شما الفت و رحمت برقرار ساخت به یقین آنچه بیان شد برای انسان‌های اهل تامل و تفکر نشانه هایی است از تدبیر امور انسانها توسط خداوند

تسکنو الیها: تسکین زمانی بوجود می آید که درد، نیاز و دغدغه ای درونی وجود دارد

۲- تربیت و صیانت

انسان با فطرت پاک و ضمیری سالم به دنیا می آید. پیامبر اکرم(ص): هر انسانی با فطرتی توحیدی متولد می شود، این پدر و مادر هستند که او را یهودی، نصرانی و یا زرتشتی بار می آورند. ( مجمع البیان ج ۲ صفحه ۱۱۹)

محافظت از اجزای خانواده در برابر فساد، انحراف و کجروی و تلاش برای شکوفایی مختصات انسانی، از مسئولیت های خانواده است.

٣- مودت در خانواده: « وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً» (سوره روم آیه ۲۱) میان‌تان دوستی برقرار کرد، محبت و مودت بنیان اصلی خانواده است.

۴- رحمت: «جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَرَحْمَهً ۚ»

– «رحمت» به معنای مهربانی، گذشت، بردباری، تعهد و دلبستگی است.

– امروزه ثابت شده است خانواده بدون عشق و دوستی فاقد پایداری است.

– همه اجزای خانواده باید برای تحقق مودت و رحمت تلاش کنند و از آن مراقبت کنند.

– امروزه در غرب تاکید می شود خانواده تا زمانی پایداری دارد که عشق و محبت متقابل وجود داشته باشد (عشق و محبت در نگاه اسلامی غیر ابزاری و غیر مادی است و تنها جسم و نیازهای جسمانی و تمتعات التذاذی مدنظر نیست)

۵- کانون عاطفی و تعلق آفرین: «والذین یقولون ربنا هب لنا من ازواجنا قره اعین واجعلنا للمتقین اماما» (یک کلمه از آیه جا افتاده درست نکردم) فرزندان به عنوان نور چشمان معرفی می شوند که بیانگر عاطفی بودن کانون خانواده و ارتباط تعلق آفرین است، پایه روابط بر مبنای مودت، تعهد و تعلق استوار است. این بنیان هاست که منشاء کسب آرامش، پرورش صحیح و دلبستگی و تعالی روحی، عقلی و روانی نسل های جدید می شود.

تجربه بشری نشان داده است جداسازی فرزندان از خانواده آثار روانشناختی نگون باری را بر آنان تحمیل خواهد کرد. نمونه آن کیبوتس های اسرائیل و مجتمع های اشتراکی شوروی که مجبور شدند پس از مدتی به دلیل آثار منفی آن را منحل نمایند.

۶- حریم بودن خانواده به عنوان کانونی برای حریم خصوصی

« فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّیٰ یُؤْذَنَ لَکُمْ ۖ » (نور ۲۸)

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّی تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا» بدون اذن کسی حق ورود به حریم خصوصی خانواده را ندارد و در صورت کسب اجازه باید کاملا مطیع صاحب خانه و ملزم به رعایت حقوق اعضای است

۷- کارکرد حمایت: به والدین در عربی حاضن یا حاضنه می گویند: یعنی نگهبان و مراقب، چرا که وظیفه نگهداری، حفاظت و صیانت از کودک و نوجوان به عهده خانواده است. این مراقبت عام است و تک تک اعضای خانواده اعم از پدر، مادر و فرزندان نیازمند حمایت هستند.

انواع حمایت شامل حمایت های روانی، مراقبت های رفتاری، حمایت های اجتماعی و اقتصادی است.

انتهای پیام/