میان عقل و وحی در حکمت اسلامی تقابل وجود ندارد

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، استاد حوزه علمیه  پنج شنبه ۳۰ فروردین در نشست علمی «تبیین شاخصه‌های عقلانیت وحیانی» در مجمع عالی حکمت اسلامی در مورد نسبت عقل با وحی گفت: باید بررسی شود که آیا این دو متعلق به یک جهان و یک حقیقت هستند و یا اینکه عقل چیزی می‌گوید و وحی به مقوله دیگری مرتبط است که در طول تاریخ اندیشمندان اسلامی در این زمینه بحث کرده و مشترک این مباحث این است که میان عقل و وحی تضاد نیست.
وی با اشاره به مبانی حکمت متعالیه و حوزه عرفان اسلامی افزود: آن چیزی که اجازه داد بحث اتصال نبی با عقل کل در میان فلاسفه و عرفای اسلامی مطرح و سر از اتحاد در آورد و بحث را از عقل فعال تا عقل کل جلو ببرد، حقیقت مشترک عقل و وحی است.
پارسانیا با بیان اینکه در حوزه حکمت اسلامی هرگز تقابلی میان وحی و عقل به لحاظ وجودی نمی‌بینیم و وحی، عقل ناب است تصریح کرد: ما نه در حکمتمان و نه در عرفان و نه در حدیث، میان عقل و وحی تنافی و تضاد نمی‌بینیم و همواره همراهی را شاهد هستیم و عقل، اول‌نور عنوان می‌شود.
وی افزود: این هماهنگی و همراهی آنقدر قوی است که از عقل بشری که در مرحله نازل‌تری از عقل ناب انبیاء است به عنوان پیام‌آور درونی یاد می‌شود.
پارسانیا با اشاره به دیدگاه فلسفه‌های مدرن یعنی از دکارت به بعد بیان کرد: فلسفه‌های مدرن با نه به شهود کار خود را آغاز می‌کنند و دکارت یقین خود را از عقل مفهومی آغاز می‌کند و مرجعیت شهود و وحی را نفی می‌کند.
این محقق تصریح کرد: روشنگری مدرن تحولات زیادی یافته، ولی عنصر مشترک آن‌ها این است که وحی به عنوان معرفت شناخت عالم به حوزه دانش علمی راه نیابد و حتی کسانی مانند رمانتیست‌های آلمانی که تفکرات شهودی دارند را به عنوان متفکران ضدعلم و معرفت می‌شناسد.
پارسانیا بیان کرد: در کانت، عقل، نوری نیست که جهان را می‌شناسد بلکه عینک و حجاب وجود انسان برای شناخت جهان است؛ عقل پیشینی است به این معنا که متعلق به وجود انسان است و قالب‌های ذهنی است که بر عالم می‌اندازد و خودبنیاد است.
پارسانیا عنوان کرد: کانت معتقد است که متافیزیک چیزی جز معرفت‌شناسی نبوده است؛ یعنی انسان مفاهیم مربوط به خودش را می‌شناخته و ربطی به شناخت جهان نداشته است، لذا بحث مرگ متافیزیک را عنوان می‌کند.
وی افزود: اگر بپرسیم که رابطه عقل و وحی در فلسفه مدرن چگونه است، اصلا بحث وجودی جایی ندارد و مسیری که در روایات و فلسفه و حکمت اسلامی وجود دارد در این مباحث دیده نمی‌شود؛ لذا در این دیدگاه، وحی نبوی و عقل هم زیرسؤال رفته و بشری می‌شود.
این استاد و محقق حوزه علمیه بیان کرد: براساس دیدگاه اسلامی، کسی که می‌داند، می‌یابد و واجد است در سلسله وجودی عالم قرار گرفته و عالم از آغاز تا انتها در مجرای فیض اوست؛ لذا او رحمت بر عالمیان است و رحمت بر عالم از مجرای وجود اوست و در اینجا مسابقتی میان علم و قدرت شکل می‌گیرد و نبی و ولی علاوه بر علم، قدرت هم دارد.
وی با اشاره به مبنای روش‌شناسی نسبت عقل و وحی افزود: نبی به دلیل معرفت کامل در قله و فراز است و به هدایت انسان‌هایی که در مراحل قوس صعود هستند، می‌پردازد؛ همچنین در مورد تفاوت امام و ولی، ولیِ کامل، نفس نبی است و تفاوت میان این دو در نوع وحی‌ای است که به لحاظ موضوع واقع می‌شود؛ وحی مختص نبوی، تشریعی است، ولی وحی انبیائی، مشترک است.
این محقق افزود: نبی و امام، عصاره عقول می‌کنند و به اصلاح خطا‌هایی که در افق عقل تجربی و تجریدی ممکن است وجود داشته باشد می‌پردازند لذا از اموری خبر می‌دهند که درک آن با حس و شناخت مفهومی ممکن نیست.
پارسانیا بیان کرد: حضور منبع معرفت یک نیاز ضروری برای رسیدن عالم به سعادت است، زیرا او چیزی می‌آموزد که بدون او ما در گمراهی آشکار هستیم و این منبع با افق عقل مفهومی به تنهایی حاصل نمی‌شود.
وی افزود: روش نبی، سلوک، تعبد و تحول وجودی اوست که به او صلاحیت از این راه را می‌دهد تا به عقل کل وصل و در آن فنا شود که با قدرت و ولایت همراه است، اما به دیگران که در افق عقل مفهومی هستند آموزش از طریق نقل منتقل می‌شود؛ یعنی حقیقتی را که نبی و ولی می‌بیند از طریق لفظ به سالکان این راه منتقل می‌شود.
وی تاکید کرد: اگر ۱۲۴ هزار پیامبر مبعوث شده و در قبال شخصی قرار بگیرند که عقل نداشته باشد تکلیفی بر آنان نخواهد بود، زیرا عقل آدمیان، مخاطب انبیا است و انسان بی‌عقل، مخاطب نیست و عقلی که در همه انسان‌ها وجود دارد و به همین دلیل انبیاء برای ناس آمده‌اند با آیات تکوینی و تشریعی مواجه و هدایت می‌شود و در واقع حضور وحی موجب می‌شود تا آدمیان از طریق وحی با نقل مواجه شوند.
پارسانیا تاکید کرد: ما از طریق نقل از چراغ وحی بهره می‌بریم و به بیان دیگر حضور وحی سبب می‌شود تا عقل علاوه بر حوزه حس و شکل تجربی و تجریدی حوزه استنباط از عقل را هم داشته باشد.
انتهای پیام/