مولانا به دنبال نجات انسان در پرتو تعالیم قرآن است

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، اندیشه‌های تربیتی مولانا در مثنوی معنوی، دارای چارچوب مشخصی است که در این چارچوب می‌توان اصول تعلیم و تربیت را معین کرد. با بررسی اصول تربیتی مدنظر مولانا، اهمیت توجه به فرهنگ و ادبیات بومی در زمینه‌های مختلف از جمله تعلیم و تربیت مشخص می‌شود؛ چراکه بسیاری از اصول تربیتی که توسط اندیشمندان غربی معین شده، قرن‌ها پیش مدنظر بزرگان و عرفای سرزمین ما از جمله مولانا بوده است و از این حیث، آرا و اصول تربیتی مولانا در مقابل اندیشمندان غربی تقدم تاریخی و حتی محتوایی دارند.

الگوی تعلیمی مولانا، که مفاهیم انتزاعی را با قصه‌ها و تمثیل‌ها انتزاعی و ملموس می ‌کند، مخاطب را به واکنش هم‌حسی و همدردی و درک متقابل وا می‌ دارد. قصه، اجتماعی ترین نوع تعلیم مفاهیم است. همین ویژگی بزرگ ‌ترین موفقیت مولوی از دیدگاه ارتباط اجتماعی و مهم‌ ترین عامل مطرح شدن مثنوی به عنوان اجتماعی ‌ترین اثر عرفانی ادبیات فارسی است.

مولوی الگوی تعلیم با تمثیل را از قرآن گرفته است. می‌ توان گفت که تمثیل موثّرترین، انسانی ‌ترین و همه فهم‌ ترین نوع تعلیم است که سبب همذات ‌پنداری می ‌شود. از آنجا که هدف تعلیم و تربیت «انسان» است و نقطه تمرکز مولانا در مثنوی، انسان است، اهمیت مبنایی این مباحث بیش از پیش آشکار می‌شود. براساس اصول تعلیم و تربیت، می ‌توان درس گفتارهای مولانا در مثنوی را، به‌ ویژه در دفتر اول، نمونه ‌ای از مسائل و اصول تربیتی و مبنای آنها نمونه آورد.

یکی از مهم‌ترین عواملی که سبب می‌شود مثنوی به قله آثار عرفانی ادب فارسی صعود کند. همین رویکرد تعلیمی و ارتباط اجتماعی زنده و پویای مولوی با مخاطبان است. به همین منظور با محمودرضا اسفندیار، مولوی پژوه و استاد دانشگاه درباره مولفه های تعلیم و تربیتی در مثنوی معنوی جویا شدیم.

اسفندیار درباره وجود اصول تعلیم و تربیتی در اشعار مولانا گفت: مولانا عارف مسلمانی است که به همه مبانی و اصول و تعالیم دینی از منظر یک عارف نگاه می کند و مهم ترین اثر او در حوزه ادبیات تعلیمی، مثنوی معنوی است.

اینکه مثنوی جایگاه بزرگی در فرهنگ اسلامی دارد به دلیل اشتمال آن بر مهم ترین تعالیم اسلامی از منظر عرفانی است. اساسا مولانا مثنوی را برای تعلیم و تربیت سروده است

وی افزود: کتاب مثنوی را می توان دایره المعارف عرفان اسلامی دانست زیرا جامع همه تعالیم مهم عرفانی است. همه مطالب و اندیشه های عرفانی را در مثنوی می توان دید و از طرفی مثنوی را تفسیر عرفانی قرآن تلقی کرد زیرا در مثنوی به طور مستقیم آیات و احادیث بسیاری نقل و تفسیر شده است و به طورغیر مستقیم هم آیات قرآن از نظر مولوی در مثنوی تفسیر شده اند.

اسفندیار با اشاره به اهمیت مثنوی معنوی گفت: اینکه مثنوی جایگاه بزرگی در فرهنگ اسلامی دارد به دلیل اشتمال آن بر مهم ترین تعالیم اسلامی از منظر عرفانی است. اساسا مولانا مثنوی را برای تعلیم و تربیت سروده است به همین دلیل از ابزار قصه استفاده کرده اما مراد او قصه گویی نیست. اینها راهی است که مولانا تعالیم عرفانی و تربیتی را به مخاطب منتقل کند زیرا یکی از شاخص های ادبیات تعلیمی استفاده از داستان است.

وی با اشاره به وجود ابواب فقهی در اشعار مولانا گفت: در مثنوی مطالب فقهی هم وجود دارد اما این مطالب بسیار کم هستند و آنهم عرفانی تفسیر شده است. مثلا در جایی که مولانا درباره نماز و احکام نماز صحبت می کند اشاره به مسائل فقهی نماز می کند اما آنها را از منظر عرفانی تفسیر می کنند.

اسفندیار با اشاره به مسائل تعلیمی که مولانا در اشعار خود به آنها اشاره کرده است، گفت: همه مطالب تعلیم و تربیتی گفته شده توسط مولانا در خدمت هدفی متعالی است. مولانا در مثنوی معنوی به دنبال نجات انسان در پرتو تعالیم قرآن است اما مولانا این را بسط می دهد.

اگر مولوی درباره عبادت سخن می گوید، هدفش تعلیم و تربیت است چراکه عبادت باید انسان را تربیت کند. عبادتی که انسان را تربیت نکند فاقد ویژگی حقیقی است

این مولوی پژوه تصریح کرد: وقتی مولانا از ادب سخن می گوید و این طور می سراید: «از خدا جوییم توفیق ادب/ بی ادب محروم ماند از لطف رب» منظور از ادب همه رفتارهای انسان است از جمله ادب گفتن، شنیدن، نگاه کردن، سکوت کردن، عبادت، مراعات کردن و رفتار با دیگران و در مجموع همه اخلاق اسلامی را که می تواند در بربگیرد.

اسفندیار افزود: اگر مولوی درباره عبادت سخن می گوید، هدفش تعلیم و تربیت است چراکه عبادت باید انسان را تربیت کند. عبادتی که انسان را تربیت نکند فاقد ویژگی حقیقی است. همه اصول تعلیم و تربیتی را می توان در مثنوی مشاهده کرد اما در خدمت هدفی که قرآن هم همان مسیر را به انسان نشان می دهد.

وی اضافه کرد: توکل، زهد، صبر، توبه، رضا به قضای الهی و اخلاص و … را می توان در مثنوی معنوی مشاهده کرد. نمونه برجسته در تعلیم اخلاص داستانی است که مولوی از حضرت علی(ع) نقل می کند و می گوید: «از علی آموز اخلاص عمل / شیر حق را دان مطهر از دغل». او از حضرت علی(ع)  به عنوان عالی ترین نمونه اخلاص سخن می گوید.

اسفندیار در پایان سخنانش گفت: از نظر مولانا امام علی(ع) انسانی کامل است و همه آنچه که از ادب و اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی وجود دارد در وجود حضرت علی(ع) متجلی است.

انتهای پیام/