معرفی شش‌هزار اصل شیعی در فرهنگ‌نامه اصول فقه

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی طلیعه؛ مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی از سالیان پیش کار تدوین فرهنگ‌نامه‌ها و اصطلا‌ح‌نامه‌های تخصصی علوم اسلامی را بعهده گرفته است. با توجه به اهمیت این آثار که مرجع تخصصی علومی اسلامی چون فقه، اصول، اخلاق و… است، مصاحبه‌ای با حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمدهادی یعقوب‌نژاد، رئیس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، انجام داده‌ است که بخشی از آن در ادامه می‌آید:

     – لطفا به عنوان آغاز، نمای کلی از فرهنگ‌نامه اصول فقه را ترسیم و بیان کنید.
فرهنگ‌نامه علوم اسلامی، کلان پروژه‌ای است که برای مستندسازی اصطلاحات علوم اسلامی در سال‌های گذشته آغاز شده و بخش‌هایی از آن نیز به فرجام رسیده است. «فرهنگ‌نامه اصول فقه» که از سوی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تدوین شده است، در بردارندۀ اصطلاحاتى است که در حوزه معرفتى اصول فقه متداول است و یا در ذخیره و بازیابى اطلاعات آن دانش به عنوان کلید واژه به کار می‌‏آید و مدخل ورود به بخشى از متن منابع و فرازهاى خاص آن مى‏‌باشد.

      – دامنه مباحث این فرهنگ‌نامه به چه صورت است؟
فرهنگ‍نامه اصول فقه، صرفاً مجموعه‌‏اى از تعاریف واژگانى و اصطلاحى نیست، بلکه شامل اشاره‌هاى تاریخى، فقهى و بیان دیدگاه‏‌هایى از صاحب‌نظران و ارجاعات لازم و… نیز مى‌‏باشد.

از آنجا که این فرهنگ‌نامه، تخصّصى است، به هیچ وجه اصطلاحات عام و متداول خارج از محدوده علم اصول فقه گردآورى نشده است و مواردى که به برخى حوزه‏‌هاى وابسته پرداخته است، به لحاظ تخصّصى بودن و تبعیّت از منابع و مآخذى است که در حوزه اصول فقه این نوع واژگان را وارد کرده و از آن‏ها بحث‏‌هاى پردامنه‏‌اى را ارائه نموده‌‏اند. و خوف آن مى‏‌رفت که اگر آن واژگان از محدوده کار خارج شود، گزارش‌دهى کامل و درستى از زوایاى مباحث اصول فقه و وابسته‌هاى به آن صورت نگیرد.

از این‌رو ناگزیر بعضى مباحث تاریخى، تفسیرى و نقل اقوال…. نیز وارد شده است زیرا موضوعات متنازع فیه، تعاریف متخالف و مسائل حل ناشده‌‏اى وجود دارد که مسئولیت اصطلاح‌نامه‌ها و فرهنگ‏‌نامه‏‌ها گزارش از وضع آن‏ها نیز هست، هر چند در کنار آن، داده‏‌هاى قطعى و ثابتى نیز به دست مى‏‌دهد و مجموعه‌ه‏اى درهم‌پیوسته و در عین‌حال  منسجم و هماهنگ را سامان مى‌بخشد.

      – توجه تدوین کنندگان این اثر علمی نسبت به صیانت از زبان فارسی چگونه بوده است؟
این مجموعه از بررسى حدود ۲۰۰ عنوان منبع و مدرک اصول فقه فراهم آمده است (هر چند به همه آنها استناد نشده) و به نثر فارسى نگارش شده است، منظور از فارسى استفاده شده در این اثر علمی، فارسى و عربى توأم است، زیرا غالباً اصطلاحات علوم و معارف اسلامى به زبان عربى است، و به همان صورت اصلى سال‌‏ها بلکه قرن‏‌هاست که در فرهنگ جهان اسلام و ایران رواج دارد.

تلاش تدوین‌کنندگان بر این بوده است که در انتخاب اصطلاحات حتى‌الامکان رعایت قواعد فارسى را بنمایند، ولى از آنجا که زبان عربى، زبان رایج، علمى و اصطلاحى اسلام است و گزارش دادن از آن نیز مبتنى است بر محافظت بر مصطلحات همان زبان، مشاهده مى‌‏نمائید که آنچه نمود بیشتر و جلوه فراترى دارد، عربى بودن واژگان است که در فارسى هم متداول و رایج باشند.

      – مهمترین ویژگی‌های این اثر را بیان کنید؟
این اثر علمى داراى شاخصه‌هایى است که به اختصار مى‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱ – شناسایى ۶۱۹۳ اصطلاح اصولى (شیعه و سنى) و گزینش ۳۰۶۳ مدخل از میان آنان و ارجاع ۲۸۷۰ اصطلاح به آنها با استفاده از سیستم ارجاع مترادف و شبه مترادف و در مواردى ارجاع خاص به عام
۲ ـ تبیین مفهوم هر اصطلاح در ذیل مدخل‏‌هاى پذیرفته شده با بهره‌گیرى از منابع معتبر در دسترس؛ و استفاده از ارجاع  مناسب در موارد لازم

۳ ـ بیان سیر تاریخى پیدایش و به کارگیرى برخى اصطلاحات

۴ ـ استفاده فراگیر از منابع شیعه و اهل سنت

۵ ـ پرهیز از تکرار مطالب مشابه با بهره‌گیرى از روش ارجاع به مباحث و مستندهاى همانند

۶ ـ کوشش در ارائه مطالب پیچیده‏‌ى اصولى در قالب الفاظى روان و رعایت ایجاز و پرهیز از مطالب حشو و زاید؛ با گستردگى و تنوع مطالب ارائه شده

۷ ـ آوردن نام بعضى از صاحب‌نظران و دیدگاه‏‌هاى‏شان در همان موضوع

۸ ـ استفاده از مثال‏‌هاى رایج و گوش آشنا

۹ ـ آوردن آدرس کامل منابع در پایان هر مستند؛ با فونت متفاوت از متن، به منظور مراجعه محققان در صورت نیاز

۱۰ ـ پرهیز از علائم و قراردادهاى ویژه و استفاده از علایم متعارف از قبیل ارجاع به برخى از مستندها، به منظور آگاهى بیشتر محققان، با استفاده از نماد معروف «ر. ک» و «نیز ر.ک»

۱۱ ـ تنظیم ساختار شکلى فرهنگ‏‌نامه بر اساس الفبایى حرف به حرف؛ که این نظام الفبایى با بخش ترسیمى (درختى) اصطلاح‏‌نامه اصول فقه نیز تکمیل مى‌شود به گونه‏‌اى که پس از مراجعه به آن، نقشه‏‌اى از طرح کلى اصطلاحات و موضوعات مرتبط ارائه شده تا پژوهشگران دامنه بررسى خود را در هر رده‌‏اى از رده‏‌هاى اصول فقه پیگیرى نمایند.

۱۲  – استناد مطالب به ۱۶۰ منبع و مأخذ اصول فقه – از شیعه و سنى

      – رابطه اصطلاح‌نامه با فرهنگ‌نامه در این اثر چگونه است؟
این فرهنگ‌نامه تخصصی، مبتنی بر منطق نظام‌یافته اصطلاح‌نامه علوم اسلامی است که برای اولین بار در جهان اسلام توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی تدوین و منتشر شده است.

اشاره: قابل ذکر است “فرهنگ‌نامه اصول فقه” به عنوان یکی از آثار برگزیده سیزدهمین دوره جایزه کتاب فصل در نخستین سال انتشار (۱۳۸۹) شناخته شد. همچنین در دومین همایش ملی ارتقای کیفیت آثار، محصولات و فعالیت های فرهنگی – ۱۳۹۲ نیز شایسته تقدیر گردید.

منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

انتهای پیام/