مطالعه استراتژی تصویرسازی سیما از سبک زندگی خانواده ایرانی

عنوان پایان نامه: مطالعه استراتژی تصویرسازی سیما از سبک زندگی خانواده ایرانی
دانشجو: سارا مومنی (saramomeni85@gmail.com)
استاد راهنما: دکتر محمد ابویی اردکانی
استاد مشاور: دکتر سید محمد ناصر زاده
رشته تحصیلی: مدیریت رسانه
مقطع: کارشناسی ارشد

به گزارش «خبرنگار پایگاه تحلیلی طلیعه» سارا مومنی؛ «یکی از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامی عبارت است از سبک زندگی کردن، رفتار اجتماعی، شیوه زیستن.» (مقام معظم رهبری، ۱۳۹۱) نکته ی قابل تامل در مفهوم سبک زندگی، عینیت و قابل مشاهده بودن آن است. این وجه عینی بودن مفهوم سبک زندگی که تمامی جنبه های زندگی افراد را در برمی گیرد، با رسانه ارتباط معناداری دارد؛ رسانه وسبک زندگی، هردو با «تصویر و عینیت» با مردم یک جامعه در ارتباط هستند. معادله ی امروزی نمایش سبک زندگی برای ملت یک جامعه در سطح خرد و برای مردم جهان در سطح کلان، با رسانه تکمیل می شود.
سیمای جمهوری اسلامی ایران به عنوان رسانه ی ملی، به واسطه دو ویژگی جمعی بودن و تصویری بودن از اثرگذارترین رسانه های موجود در کشور درحوزه ی سبک زندگی به طور خودآگاه یا ناخودآگاه است.
رسانه با تصویرسازی های مختلف، سلیقه وذائقه ی مخاطب در نوع زندگی کردن و چگونه زندگی کردن (اینکه آیا چیزی مصرف شود یا نه و اینکه چگونه مصرف شود.) به تولید و بازتولید سبک زندگی می پردازد(مک کامبزو رینولدز:۲۰۰۴). قاعدتا این نوع تصویر سازی از بطن استراتژی ها، سیاست ها و مسئولیت های رسانه ریشه می گیرد؛ به این معنا که رسانه برای آنچه که به مخاطب نشان می دهد، برنامه و هدف دارد، هدف و برنامه ی رسانه متاثر از جایگاه آن در یک جامعه، ایدئولوژی رسانه و قدرت و تسلطی که مالکان رسانه بر آن دارند، است.
بیشتر پژوهش های انجام شده در حوزه سبک زندگی در رسانه، به بعد مصرف سبک زندگی و برنامه های نمایشی(سریال) رسانه، پرداخته اند. این مسئله در پژوهش های خارجی بیشتر به صورت پرسشنامه ای و مطالعه و دسته بندی پاسخ دهندگان به پرسشنامه بر اساس نحوه مصرف آنها در تغذیه و یا مصرف رسانه ای است. بنابراین بیشتر تحقیقات مرتبط با این حوزه، یا به ژانر نمایشی تلویزیون پرداخته اند و یا مخاطبان و مصرف کنندگانی را که در معرض سبک زندگی بازنمایی شده رسانه ها قرار گرفته اند، مطالعه کرده اند و در کمتر پژوهشی، تولیدکنندگان و سازندگان سبک زندگی در رسانه، مورد مطالعه قرار گرفته اند.

مطالعه ی بخش تولید و کسانی که سبک زندگی را در رسانه به تصویر می کشند و همچنین مطالعه استراتژی های مرتبط با سبک زندگی در این پژوهش انجام می شود. اینکه آیا بخش تولید و اجرای برنامه های تلویزیونی با استراتژی ها و سیاست های آن همخوانی دارد؟ آیا در استراتژی ها به مفهوم سبک زندگی به طور عملیاتی پرداخته شده است؟

پایان نامه از نوع تحقیقات کاربردی است. هدف این پروژه این است که با رسیدن به یک دسته بندی کامل از ابعاد سبک زندگی خانواده ایرانی، شکاف میان استراتژی سازمان در تصویر سازی سبک زندگی در برنامه ها (برنامه های ترکیبی) و عملکرد سازمان در تولید و پخش برنامه را نشان دهد.

پروژه با استفاده از روش تحلیل گفتمان برنامه ترکیبی «به خانه بر می گردیم» را مطالعه کرده و همچنین برای اعتبار بیشتر تحقیق، به مصاحبه با عوامل برنامه پرداخته است. مبنای نظری پروژه بر نظریه تحلیل گفتمان و بازنمایی است و با رویکرد مطالعه اسناد و مشاهده برنامه ترکیبی به هدف تحقیق رسیده است.
یافته های پروژه نشان می دهد که حوزه سبک زندگی، میان استراتژی های سازمان و تولید و اجرای برنامه ترکیبی شکاف وجود دارد. همچنین، میان نظریات مدیران عالی، میانی و عملیاتی برنامه ترکیبی نیز، فاصله وجود دارد. پروژه سعی می کند با طرح سبک زندگی خانواده ایرانی این شکاف را کمتر کند.

از پنج منبع برای استخراج سبک زندگی خانواده ایرانی از استراتژی های سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، کمک گرفته شده است. ماحصل مطالعه و بررسی این ۵ منبع، تدوین طرح سبک زندگی خانواده ایرانی است که این طرح نه تنها باعث سهولت کار در استخراج محتوای سبک زندگی خانواده ایرانی در استراتژی های سازمان صدا وسیما ج.ا.ا شد، بلکه به بخش مهمی از پژوهش برای دستیابی به اطلاعات موجود در هر قسمت برنامه شد.

۵ منبع مورد مطالعه قرار گرفته:
۱) بیانات مقام معظم رهبری درباره سبک زندگی خانواده ایرانی
۲) نمودار الگوی سبک زندگی زن مسلمان ایرانی
۳) ابعاد سبک زندگی در روش AIO از نگاه تایگرت و ولز۲۰۰۶
۴) کتاب مفاتیح الحیات، نوشته آیت الله جوادی آملی
۵) تمام نظریه ها و مباحث مربوط به سبک زندگی مربوط به بیش از۴۰ نظریه پرداز

نکته قابل توجه درباره سبک زندگی خانواده ایرانی است که در منشور ارائه شده از سوی مقام معظم رهبری، تمامی مؤلفه های سبک زندگی اعم از: هویت (فهم از خود، فهم از جامعه، فهم از تاریخ و غیره، ارزش ها)، معماری، نظام آموزش، زبان و ادبیات، هنر، خانواده، روابط اجتماعی، ساختار اجتماعی، دین داری فردی و اجتماعی، نظام اقتصادی خانواده، نظام تغذیه و طب خانواده، رسانه، تکنولوژی، نحوه نگرش به عالم، نگرش به نظام سیاسی اجتماعی با «مباحث دینی و اسلامی» پیوند خورده است.
در نهایت باید گفت: «دین» همان پدیده ایست که برنامه ترکیبی «به خانه بر می گردیم» از آن غافل شده و آن را از گفتمان سبک زندگی خانواده ایرانی طرد کرده است؛ رسانه ابتدا تولید معرفت کرده و در ادامه سبک زندگی افراد را بر اساس مفاهیم آموزش داده شده تغییر می‌دهد.

مهم‌ترین و کامل‌ترین تعریفی که در میان تعاریف متعدد از دین در فلسفه‌ی دین وجود دارد این است که «دین، راه و روش زندگی است». پس دین، یعنی سبک زندگی. اما در سبک زندگی شبه مدرنی که برنامه ترکیبی به خانه بر میگردیم تصویرسازی و بازنمایی می کند، قاعده برعکس می شود، یعنی با اصالت یافتن انسان، حق انسان موجب شکل‌گیری حدود و ثغور زندگی شده، و این حدود، سبک زندگی را شکل می‌دهند. به عنوان مثال برنامه، مصرف را حول محور نیاز انسان، تصویرسازی می کند؛ رسانه در حال تولید و خلق نیاز (تبلیغات مختلف در آیتم های مختلف برنامه) و به تبع آن ارائه راه حلی به نام مصرف برای مخاطبان است. مخاطبانی که، از میهمانان روانشناس برنامه (که محور اصلی علم آنها را فردیت تشکیل می دهد)، تاثیر می گیرند. نیازهای کاذب، زندگی شبه مدرن، مصرف های تصنعی، همگی از جمله مسائلی هستند که در برنامه به عنوان سبک زندگی خانواده ایرانی بازنمایی می شوند. این بر خلاف قواعد سبک زندگی خانواده ایرانی است.

در واقع وقتی سبک زندگی شکل گرفت، اکنون آن زندگی یک دین است: سبک زندگی به مثابه دین. در حالیکه خود دین در کامل ترین تعریف خود به عنوان راه و روش زندگی، معرفی می شود.

* لازم به ذکر است، مقاله پایان نامه فوق در کنفرانس فیلم ژنو(۲۰۱۴) پذیرش گرفته است.