مسئله شناسی مجازات های جایگزین حبس

به گزارش طلیعه؛ در قانون مجازات اسلامی، در تعیین جرایم به مجازات حبس توجه بیشتری شده و حتی فصل جداگانه ای را با این عنوان در قانون مجازات اسلامی جدید و نیز قانون آیین دادرسی کیفری جدید، به خود اختصاص داد. از طرف دیگر، مسئولین امر که در پی نوشتن آیین نامه مربوط به این مسئله می باشند، با مشکلاتی عدیده ای مواجه هستند. از یک طرف ضرورت وجود چنین جایگزینی حفظ می شود،

از طرف دیگر، اینکه این جایگزین ها چه باشد تا قدرت سیستم کیفری حفظ شده و بتواند از بازدارندگی لازم برخوردار باشد و نیز از طرف دیگر اینکه این مجازات ها باید با سیستم قضایی ایران نیز هماهنگی لازم را داشته باشد. در نظام های حقوقی کامن لاو مثل آمریکا، کانادا و انگلستان که در حوزه مجازات های اجتماعی جلوتر از ما هستند، به دلیل فراهم بودن بسترهای لازم، با تنوعی از این نوع مجازات ها روبرو هستیم؛ مثل دستبندهای الکترونیکی، حبس خانگی، محافظت اجتماعی از طریق دوربین، کار عام المنفعه و… ولی چون در ایران برای اولین بار است که چنین سیستمی در حال اجراست، هنوز بسترهای لازم فراهم نشده و همچنین خیلی از این روش ها، بدلیل اختلاف فرهنگی و اجتماعی ایران با این کشورها، قابلیت پیاده سازی و اجرا در ایران را ندارند. پس در ایران باید به الگویی رسید تا جایگزین هایی برای حبس ارائه نمود تا با بسترهای فرهنگی و اجتماعی و امکانات موجود ایران نیز همخوانی بیشتری داشته باشد.

ضرورت

با توجه به افزایش جمعیت کیفری و بکارگیری هرچه بیشتر مجازات حبس و از طرف دیگر عدم کارایی حبس در پیشگیری از تکرار جرم، کاهش میزان جرایم و نیز عدم کارآیی در اصلاح و درمان مجازات، در کشورهای غربی، نظریه با عنوان «عدالت ترمیمی» پا به عرصه گذاشت که به دنبال اصلاح و درمان مجرم و تیز ترمیم خسارات ناشی از جرم نسبت به بزهدیده بود.

در ایران نیز، رییس قوه قضائیه سابق، آیت الله هاشمی شاهرودی، به همین دلیل، اقدام به صدور دستورالعملی مبنی بر استفاده از مجازات های جایگزین حبس نمودند.

از طرف دیگر تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر توجه هرچه بیشتر به پدیده حبس نیز در این زمینه قابل توجه است. به طور مثال یک نمونه از فرمایشات معظم له در ادامه ذکر می شود:

«مسئله‌ى حل مشکلات زندانهاست. خیلى مسئله را باید جدى گرفت. البته سیاست حبس‌زدائى – که جزو سیاستهاى رئیس محترم قوه بوده است و جزو این کارهائى است که تصمیم‌گیرى شده و اقدام شده است – بسیار کار خوبى است؛ لیکن به هر حال وجود حبس و وجود زندان یک واقعیتى است. بایستى مدیریت ما در امر زندان جورى باشد که زندان به معناى واقعى کلمه آموزشگاه نیکى‌ها شود. اینها را باید جزو کارهاى بزرگ شمرد؛ جزو مسائل مهم به حساب آورد. (دیدار مسئولان قضائى کشور۵/۴/۱۳۸۷)

طرح مسأله

در این طرح، به دنبال ارائه مدلی بومی هستیم که هم به نوعی الزامات فرهنگی و زیرساختی مناسب را داشته باشد و هم با توجه به زیرساخت ها و امکاناتی که داریم، تعریف شده باشد. اگر بخواهیم با یک مثال به این نکته توجه کنیم، بحث مراقبت در منزل است. درواقع یکی از جایگزین هایی که امروزه مطرح می شود و استقبال زیادی نیز از آن می شود، این است که فرد در خانه خود حبس شده و از منزل خارج نشده یا با افراد خاصی ملاقات نکرده یا به محل های خاصی نرود. این راه حل با توجه سیستم کشورهای غربی کارساز است. زیرا در این کشورها زیرساخت های مراقبتی وجود دارد.

مثلا در شهری مثلا لندن، میلیون ها دوربین مداربسته به دولت کمک میکند تا رفتار شهروندان را زیرنظر داشته باشد. فارغ از اینکه اینکار صحیح است یا خیر، ولی به هرحال چنین ابزار نظارتی وجود دارد. یا موسساتی اجتماعی و مردم نهاد(NGO) وجود دارند به منظور نظارت بر نحوه اجرای جایگزین ها و یا نظارت بر رفتار مجرم؛ همانطور که دیدیم، با وجود چنین ابزارهایی است که می تواند به کارآمدی بحث حبس خانگی کمک نماید ولی در ایران ما چنین ابزاری را (به هر دلیلی) نداریم؛ بالتبع کارآمدی چنین پیشنهادات و جایگزین هایی که متناسب با آن فضا و زیرساخت طراحی شده است، زیر سوال می رود.

به همین منظور در این طرح، به دنبال ارائه پیشنهاداتی هستیم اولا، با توجه الزامات و زیرساخت های لازم باشد و از طرف دیگر می توان پیشنهاداتی جهت ایجاد چنین زیرساخت هایی داشت. ثانیا این پیشنهادات ما نیز متناسب با مبانی اسلامی ما بوده و متناسب با نظام کیفری کشور خودمان، طراحی شده باشد.