مراقب باشیم دچار اسطوره روش در علوم انسانی نشویم

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، مالک شجاعی جشوقانی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در باره این مساله که چرا فلسفه اسلامی تاکنون نتوانسته دستگاه روش شناختی در علوم انسانی اسلامی ابداع کند، گفت: مباحث گفته شده در این زمینه نکاتی کلی و نیازمند پژوهش های منسجم و در حد فرضیه است. ضمن اینکه همه باید به ساحت علم احترام بگذاریم.

وی گفت: سنت فلسفه دارای بزرگانی است که جزو نقاط قوت فرهنگی ما محسوب می شوند و جزو بدیهیات است که بزرگانی در عالم اسلام بودند که در مقیاس جهانی هم برجسته هستند مانند ابن سینا  و ملاصدرا و سهروردی و ابن خلدون. در اواخر قرون وسطای مسیحی آثار این افراد به زبان لاتین ترجمه می شد و در دانشگاه های اروپایی امروز هم مبنای دروس است و در عظمت میراث فلسفه اسلامی تردیدی نیست.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بیان کرد: در قدرشناسی و میزان استفاده ما از این بزرگان شبهه وجود دارد و ما غفلت، کم کاری، بی توجهی و دور شدن از کارهای جدی و بنیادین در این عرصه داشته ایم. طبق آمار وزارت علوم و تحقیقات، ۶۰۰ مجله علوم انسانی با رتبه علمی و پژوهشی داریم اما هنوز مجله ای در حوزه بازخوانی میراث فلسفه اسلامی و ناظر به مسائل علوم انسانی نداریم. مقالات ما بیشتر از پایان نامه ها استخراج می شوند و کمتر مجال نظریه پردازی و کارهای جدی در حوزه نظریه پردازی در فلسفه و علوم انسانی وجود دارد.

وی ادامه داد: ما نیاز به تاسیس کرسی های تخصصی در حوزه فلسفه اسلامی داریم مثل کرسی های ابن سینا، سهروردی و کرسی ملاصدرا تا در آنجا استادی که چند دهه در این زمینه فعالیت کرده شاگردانی را تربیت کند و مکتب و جریان فکری را راه اندازی کند. انجام چنین کاری مستلزم حمایت است .

سنت فلسفه دارای بزرگانی است که جزو نقاط قوت فرهنگی ما محسوب می شوند و جزو بدیهیات است که بزرگانی در عالم اسلام بودند که در مقیاس جهانی هم برجسته هستند مانند ابن سینا  و ملاصدرا و سهروردی و ابن خلدون

شجاعی اضافه کرد: به تعبیر مقام معظم رهبری علوم انسانی اسلامی نیاز به جوششی از درون و حمایت از بیرون است. جوشش از درون باید از دل جوامع علمی و دانشگاه ها و حوزه ها باشد و حمایت بیرون توسط وزارت علوم و شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت بگیرد تا به تدریج سنت علمی شکل بگیرد. تا زمانی که سنت قوی و غنی علمی از درون فلسفه اسلامی شکل نگیرد هر نوع حرکت برای طرح مسائل و نقد آنها در قدم های اول با موانع و دشواری مواجهه می شود زیرا پشتوانه قوی ندارد.

وی با اشاره به انواع روش های موجود در علوم انسانی غربی بیان کرد: در علوم انسانی غربی روش به صورت کاملا تفکیک شده وجود ندارد. از سال ۱۹۶۰ میلادی به این سو جریان های ضد روش شکل گرفت. اما با این حال کارهای خوبی در این حوزه انجام گرفته است که می تواند الگو و نمونه کار در سنت تمدنی باشد نه الگو به معنای تبعیت. برای علوم انسانی غربی زحمات زیادی کشیده شده و ما در آن اندازه کار نکرده ایم. من کمتر کسی را سراغ دارم که در آثار ابن سینا روز و شب را نشناسد و تحقیق کند.

این نویسنده ادامه داد: ما به دنبال حمایت نهادی هستیم تا در ان صورت آثار ابن سینا را ورق بزنیم. تا زمانی که این توقعات وجود دارد حرکات خوبی اتفاق نمی افتد. اما علامه امینی در زمان نگارش کتاب الغدیر و در زمان استراحت برای اینکه از زمان استفاده کنند در موقع استراحت کتاب ها را بر روی سینه خود می گذاشتند و مطالعه می کردند و در زمان فوت ایشان متوجه شدند که جای کتاب ها بر روی سینه ایشان مانده است. ما فقط چند نفر در حوزه علوم انسانی با دغدغه معارف اسلامی می شناسیم که کار کرده اند. اما در تاریخ علم غرب افراد زیادی وجود دارند. در تاریخ تمدن اسلامی ابن سینا  اشارات و تنبیات را در زندان نوشت. نمط چهارم این کتاب تحول بنیادین در فلسفه یونانی از منظر تمدن اسلامی است.  

شجاعی تصریح کرد: برای علوم انسانی در غرب کارهای زیادی انجام شده است و من در این مورد کتاب هم نوشته ام که به زودی منتشر می شود. اما نباید ما به اسطوره روش دامن بزنیم که روش مشخصی وجود دارد و همه بر آن اجماع دارند. ما دارای مکاتب و رویکردهای روش شناختی هستیم مانند روش شناسی پوزیتیویستی، روش شناسی هرمنوتیک و …

بعد از برگزاری همه کنگره ها و همایش ها هنوز نتوانسته ایم به جمع بندی برسیم که علوم انسانی ما در کجا قرار گرفته و خلاهای آن چیست و راهکار عبور از خلاها و راهکار مطلوب برای عبور از خلاها کدام است

وی اظهار کرد: در کتاب «فلسفه علوم اجتماعی قاره ای» که به فارسی هم ترجمه شده است فهرست روش شناسی علوم انسانی و متفکران آن بیان شده است. روش ها دارای تنوع هستند و اجماعی بر روی آن نیست و باید مراقب باشیم که دچار اسطوره روش نشویم. و تصور نکنیم روش واحدی وجود دارد.

شجاعی با بیان اینکه تاریخ متاخر جهان اسلام بر کم کاری ما گواهی می دهد، گفت: ما در زمینه علوم انسانی، روش شناسی آن و مبانی نظری آن کم کاری داشته ایم. من از خودم آغاز می کنم و بر کم کاری در این زمینه اذعان دارم. دانشگاه های بزرگ ما به حوزه علوم انسانی ورود نمی کنند.

وی با اشاره به برگزاری همایش های مختلف در حوزه علوم انسانی گفت: بعد از برگزاری همه کنگره ها و همایش ها هنوز نتوانسته ایم به جمع بندی برسیم که علوم انسانی ما در کجا قرار گرفته و خلاهای آن چیست و راهکار عبور از خلاها و راهکار مطلوب برای عبور از خلاها چیست و سهم هر یک از دانشگاه ها چقدر است؟ اینها پرسش های مهمی است که هیچ کس برای آنها پاسخی ندارد. درحالیکه گام راهبردی برای تحول در علوم انسانی همین است.

شجاعی در پایان گفت: ابتدا باید در این مسیر به خودمان نهیب بزنیم و ببینیم ما چه کرده ایم و سپس از دیگران بپرسیم که چه کار انجام داده اند. اگر ما ابتدا به خودمان بپردازیم مسائل حل می شوند. از سخنان ابوسعید ابوالخیر است که هر کس در هر کجا که نشسته یک قدم به جلو بیاید. من فکر می کنم اگر در کشور ما همه از رییس جمهور تا وزیر و دانشگاه و حوزه هر کدام یک گام بردارند در آینده قدم های زیادی برداشته می شود.

انتهای پیام/