قرآن ارائه کننده راهکارهای بهداشت روانی است

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، سید علی مرعشی استاد دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: بخشی از روند تولید علوم انسانی اسلامی قانع شدن ما در عدم کفایت علوم انسانی غربی برای ماست. چراکه اگر معتقد باشیم که این علوم برای ما کفایت می کند دلیلی برای تولید علوم انسانی اسلامی باقی نمی ماند.

وی افزود: علوم انسانی غربی مشکل ما را رفع نمی کند البته نه این که هیچ مشکلی را رفع نمی کند بلکه منظور این است که همه نیازهای ما را مرتفع نمی کند و این در حالی است که بخش هایی از علوم انسانی غربی برای ما مشکل ساز هم است. در علوم انسانی غربی مطالب مفید با مطالب مسموم درهم آمیخته شده اند. ما برای تولید علوم انسانی دو روند مهم را باید به طور موازی دنبال کنیم؛ روند اول نقد علوم انسانی غربی و دوم تحقیق متون دینی اسلامی.

وی ادامه داد: برای نقد علوم انسانی غربی چند مرحله باید طی شود اول نقد مبانی جهان بینی علوم غربی، دوم نقد نتیجه گیری های علمی غربی، سوم پذیرش بخش های سالم و قابل استفاده که ما معتقدیم مقدار قابل توجهی است. چهارم رد بخش های مسموم و پنجم جایگزین کردن بخش های مسموم با ایده های بومی که در این مرحله باید متون دینی مورد بررسی قرار گیرند.

مرعشی اضافه کرد: برای بررسی متون دینی باید به قرآن مراجعه شود. مثلا برای تولید روانشناسی اسلامی به نکات روانشناسی قرآن توجه می شود. کسی که چنین کاری انجام می دهد باید به تفاسیر احاطه داشته باشد و هم در علوم مربوطه وارد شود. بررسی نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، معراج السعاده و اصول کافی هم با این رویکرد و با نگاه علمی باید انجام بگیرد. این متون محکم و کافی هستند و اگر با نگاه روانشناسی این متون مطالعه شوند متوجه نکات قابل توجه روانشناسی در آنها می شویم.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: در روش تحقیق گفته می شود محقق زمانی به دنبال تحقیق می رود که مشاهده چیزی باعث ایجاد ایده و سوال در او شود. ما پذیرفته ایم که افتادن سیب ایده کشف جاذبه را ایجاد کرده است اما عده ای نمی پذیرند که آیه یا دعا بتواند ایده روانشناسی ایجاد کند در حالی که این منابع دارای مطالب بسیار زیاد علمی هستند.

علوم غربی علم محض نیستند بلکه ایده پردازی هایی هستند که مکاتب را تولید کرده اند و در واقع علم نیستند بلکه مکتب اند که دارای پایه های فلسفی و جهان بینی هستند

مرعشی اضافه کرد: این جفا و ظلم به خودمان است که مطالب خودی را رها و فقط علوم انسانی غربی را قبول کنیم. ما از علوم انسانی اسلامی و غربی استفاده می کنیم زیرا اسلام بیان می کند که اگر فهمی را در نزد غیر مسلمان پیدا کرده اید آن را اخذ کنید.

وی تصریح کرد: بعد از استخراج ایده ها از منابع اسلامی مرحله  پژوهش آغاز می شود. عده ای باید ایده ها را در مجموعه ای منظم کنند و به موازات آن هم باید ایده ها را در مسیر پژوهش قرار دهند. بنابراین ما مجموعه تبیینی و مجموعه تحقیقی خواهیم داشت.

وی با اشاره به نقد جهان بینی علوم غربی گفت: اینجا این سوال مطرح می شود که آیا علوم انسانی علم محض است ؟ جواب منفی است. این نکته کلیدی است و باور به این حرف باعث می شود در برابر غرب مرعوب و تسلیم نباشیم. علوم غربی علم محض نیستند بلکه ایده پردازی هایی هستند که مکاتب را تولید کرده اند و در واقع علم نیستند بلکه مکتب اند که دارای پایه های فلسفی و جهان بینی هستند و از جنس عقیده اند. مثلا در روانشناسی تعدادی مکتب مانند مکتب انسان گرایی یا مکتب روانکاوی داریم. چرا این مکاتب با یکدیگر متفاوتند؟ زیرا علم محض نیستند بلکه دیدگاه هستند.

مرعشی تصریح کرد: بنیانگذاران مکتب رفتارگرایی معتقد بودند آنچه که قابل مشاهده نیست قابل اعتماد نیست و پیش فرض پوزیتیویستی داشتند. آنها رفتارهای جانداران را که قابل مشاهده است را می پذیرفتند اما ذهنیت آنها را چون قابل مشاهده نیست نمی پذیرفتند. این یک پیش فرض فلسفی است و اثبات نشده و قابل تایید و یا رد نیست بلکه عقیده و یا دین و نظر آنها است. این افراد رفتارها را بررسی کردند و به یافته هایی رسیدند که همه واقعیت نبودند.

وی ادامه داد: علوم انسانی دارای پایه های جهان بینی است بنابراین قابل نقد است. اگر مکتب رفتارگرایی دارای پایه جهان بینی باشد باید بتوانیم آن پایه جهان بینی را رد کنیم.

این استاد دانشگاه افزود: یکی از شیوه های ترویج جهان بینی آنها این است که به جای آنکه جهان بینی شان را ترویج  کنند یافته های تعریف کننده جهان بینی را ترویج می کنند بدون آنکه نامی از آن جهان بینی ببرند. پذیرش یافته ها به خودی خود باعث ترویج جهان بینی می شود.

بخش های سالم نظریه های غربی پشتوانه پژوهش دارند و با نظریه های ما سازگار هستند. در هر کجا مکاتب غربی، علمی عمل کرده اند با نظریه های ما سازگار بوده اند

مرعشی ادامه داد: ما به بسیای از این مکاتب مشکوک هستیم زیرا به دلیل ترویج جهان بینی خاص، تولید شده اند و هدف علمی نداشته اند مانند مکتب داروینیسم. این جهان بینی باید مورد نقد قرار گیرد.

به گفته مرعشی با همه نقدهای وارد شده بخش های سالمی در مکاتب وجود دارند که می توان آنها را مورد استفاده قرار داد اما همه حقیقت را مطرح نمی کنند.

این استاد روانشناس اظهار کرد: ما معتقدیم اگر دین و رویکردهای به آن سالم باشند سلامت بخش هم خواهند بود. بخش های سالم نظریه های غربی پشتوانه پژوهش دارند و با نظریه های ما سازگار هستند. در هر کجا مکاتب غربی، علمی عمل کرده اند با نظریه های ما سازگار بوده اند. در جایگزینی بخش های سالم غربی با اسلامی به سراغ متون اسلامی می رویم. مثلا اینکه دین باعث سلامت روان می شود از قرآن قابل استخراج است.

مرعشی با بیان اینکه ما مشخصات یک فرد سالم که قرآن آن را مورد تایید قرار می دهد در سه بخش عاطفی و رفتاری و شناختی تقسیم می کنیم، گفت: با استخراج این سه بخش از قرآن و تطبیق آنها با یافته های غربی متوجه می شویم که این یافته ها مورد تایید غرب هم قرار می گیرند و تعارض این دو در عدم پژوهش در یافته های غربی است. وقتی بسیاری از نظریات فروید پژوهش شد، مورد تایید واقع نشد و با این وصف عده ای همچنان به آن پایبند هستند.

وی افزود: بخش های مسموم نظریه های غربی و غلط بودن آنها باید برای دانشجویان بیان گردد. نباید قست های مسموم از یاد بروند. قرآن ادعای بیان مسائل بهداشت روانی دارد. قرآن می فرماید: «روزی می رسد که هیچ مال و فرزندی برای انسان سودآور نیست مگر اینکه از لحاظ روحی و روانی انسان سالمی باشد». این نمونه ای است که در آن قرآن برای داشتن روان سالم راهکار هم می دهد.

مرعشی بیان کرد: در مکتب مزلو بیان شده که تعالی و بلوغ روانشناختی مساوی با سلامت روان است. قرآن هم می گوید: «بندگان باید مرا اجابت کنند تا رشد یابند.» در این آیه رشد و تکامل جسمی منظور نیست بلکه رشد روانی مد نظر است.

وی ادامه داد: خدا برای رسیدن به رشد روانشناختی دستورات و تکنیک هایی داده است. قرآن می گوید: «کسانی که اموال خود را برای خشنودی خدا و سلامت روان خویش می بخشند.» یکی از دلایل مهم روان نژندی موضوعی به نام از دست دادن است مثل از دست دادن شغل و اموال که فرد را متزلزل می کند. یکی از کارها برای حفظ سلامت روانی بخشیدن اموال است. یک روانشناس می تواند از این آیه چنین برداشتی داشته باشد.

وی اضافه کرد: برای بررسی آیه های قرآن باید پرسشنامه آماده شود و پژوهش انجام گیرد تا مشخص شود برداشت مان از آیه صحیح است یا خیر. با این حال همه پژوهش های قرآنی تاکنون صحیح بوده است و خلافی در آنها ندیده ایم.

مرعشی در ادامه گفت: ما براساس دیدگاه قرآن تصور می کنیم انسان سالم یعنی انسانی که معتقد به این سخن خدا باشد که «گمان، رهنمون کننده به حقیقت نیست.» اگر انسان چنین اعتقادی پیدا کرد، سالم می ماند و می توان برای تایید آن پرسشنامه تهیه کرد و پژوهش کرد.

وی در پایان سخنانش گفت: ویژگی های شناخت انسان سالم چیست؟ آیا انسان باید به تفکر بها دهد یا خیر؟ آیا کسانی که در انجام کارها هیجانی هستند و یا مسائل شان را مساله مدار حل می کنند سالم ترند؟ خدا می فرماید: «من همه را به تفکر دعوت می کنم. آیات خدا را ببینید و درباره آنها تعقل کنید بدترین امت ها در نزد خدا کران و لالانی هستند که نمی اندیشند.» پشتوانه پژوهشی این آیه موجود است و باید در قسمت تبیینی قرار گیرد و پشتوانه پژوهشی غربی را هم در کنار آن قرار دهیم.

انتهای پیام/