فلسفه ناکامیِ «ایسم»‌ها در مشکل‌گشایی برای بشر/ جاهلیت مدرن

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از شبستان، مروری بر رفتارهایی که از بشر امروز سر می زند از قتل و کشتار و  چپاول ملت ها گرفته تا افتخار به برخی رفتارهای انسانی به عنوان ارزش!! نشان می دهد اگرچه بشر در سده بیست و یکم و با رشد فناوری ها و تکنولوژی ها خود را مترقی و متمدن می داند اما چه بسا درد ام جاهلیتی مدرن گیر افتاده باشد. از این رو و در بررسی ریشه ها و عواقب سوء بروز چنین پیامدی با حجت الاسلام محمدمهدی نادری قمی، استاد حوزه و دانشگاه به گفت‌وگو پرداخته ایم که مشروح آن از نظر شما می گذرد:

در عصر اطلاعات، تکنولوژی و فناوری قرار داریم. قرار است انسان با بهره مندی از این امکانات در صلح و دوستی با همنوع خود زندگی کند اما نه تنها این اتفاق نیفتاده است بلکه شاهد نوعی جاهلیت هستیم که بهترین تعبیر برای آن جاهلیت مدرن است، به نظرتان علت چیست؟

اولین نکته ای که در مورد بحث جاهلیت باید توجه کنیم اینکه از نظر خود واژه به معنای جهل و نادانی است. وقتی می گوییم جاهلیت منظور ما واژه جاهلیت و معنی لفظی این کلمه نیست، بلکه منظور اشاره به یک فرهنگی است که جاهلیت اولی و مدرن نام دارد، یعنی یک فرهنگ اجتماعی که در آن زمان وجود داشته و مشابه آن در آن زمان حال تولید شده است. بنابراین، با جمود بر لفظ جاهلیت نباید این تصور ایجاد شود که الزاما وقتی می گوییم جاهلیت یعنی بشر نادان و بشری که به معنای عام از علم و سواد و دانش بی نصیب و بی بهره است.

البته بی ارتباط با این معنا هم نیست و واقعا یکی از ریشه های بازتولید جاهلیت، جهل است ولی نه جهل به این معنا که بشر از علم عام و معلومات و دانش های خاص بی بهره است. بلکه بشر تحت تاثیر نادانی ها و جهل است که به فرهنگ جاهلی می رسد.

در آیه ۳۳ سوره مبارکه احزاب آمده است: «وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّهِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاهَ وَآتِینَ الزَّکَاهَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا؛ و در خانه ‏هایتان قرار گیرید و مانند روزگار جاهلیت قدیم زینت هاى خود را آشکار مکنید و نماز برپا دارید و زکات بدهید و خدا و فرستاده‏ اش را فرمان برید خدا فقط مى‏ خواهد آلودگى را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند».

مفسران در مورد مفهوم جاهلیت در این آیه گفته اند که اشاره به جاهلیت اولی است. از سوی دیگر گویا جاهلیت دومی هم در کار است که آن جاهلیت را موصوف به جاهلیت اولی کرده است.

به بیان دیگر به نظر می رسد که جاهلیت دومی هم در کار است به جز این جاهلیت که مردم قبل از اسلام به آن دچار بوده اند. از این آیه استفاده می کنیم که دو نوع جاهلیت داریم. دوران جاهلیت یا فرهنگ جاهلی که قبل از بعثت وجود دارد و فرهنگ جاهلیتی که پس از بعثت وجود دارد. موید برداشت از این آیه روایتی است که از پیامبر(ص) نقل شده است که حضرت(ص) فرمودند: «بین دو جاهلیت مبعوث شدم که دومى بدتر از اوّلى است».

پس یک جاهلیت قبل از بعثت داریم و دیگری جاهلیت بعد از بعثت است که رخ می دهد که این روایت مطلب جدیدی هم بر آیه می افزاید و آن اینکه این جاهلیت دوم وضع اش بدتر از جاهلیت اول خواهد بود و به عبارت دیگر فرهنگ جاهلی دوم به مراتب منحط تر از فرهنگ جاهلی اول است.

وقتی که این دو فرهنگ (جاهلیت اول و دوم) را با هم مقایسه می کنیم می بینیم که شباهت های زیادی دارند که در اینجا به چند نمونه اشاره می کنم. برای مثال در بحث برهنگی که در جاهلیت اول این مساله را شاهد هستیم که در سوره احزاب هم به این مساله پوشش و برهنگی اشاره می کند؛ یعنی یکی از ویژگی های فرهنگ جاهلی پوشش بد و برهنگی است. امروز در فرهنگ جاهلی مدرن هم این مساله وجود دارد و بلکه به مراتب بدتر از آن دوران به خصوص با توجه به وسایل ارتباط جمعی و رسانه هایی که وجود دارند این مساله بسیار فراگیر شده است و افراد زیادی در جوامع به این مساله دچار هستند و این یک نمونه تشابه و اشتراک جاهلیت مدرن با جاهلیت اول است.

مساله دیگر قتل و غارت و خونریزی است که در جاهلیت اول وجود داشت و همچنان نیز وجود دارد. از ویژگی های مهم دوران جاهلیت قبل از پیامبر(ص) آن است که به هر بهانه ای قتل و خونریزی راه می انداختند آن هم به صورت عمومی نه انفرادی، این مساله را امروز هم شاهدیم که قتل و غارت خونریزی در جهان موج می زند اما با یک تفاوت آن هم اینکه بشر با مجهز شدن به سلاح علم، اسلحه ها و ابزارهایی تولید کرده است که با استفاده از آنها دست به کشتار جمعی می زند. کشتار بشر مدرن به گونه ای است که هرگز در تاریخ به این شکل و سطح نبوده است. با بمب اتمی هزاران نفر در هیروشیما و ناکازاکی به قتل می رسند.

در دو جنگ جهانی میلیون ها نفر کشته شده و آسیب می بینند. در حالی که در تاریخ هزار ساله قبل از اسلام چنین چیزی را شاهد نبودیم. بنابراین، وجه اشتراک جاهلیت مدرن با جاهلیت اول، قتل و غارت است.

 علت بازتولید این فرهنگ جاهلی در زمانه ای که مقارن را رشد فناوری ها و تکنولوژی ها است، چیست؟

برای شناسایی عوامل پدید آمدن جاهلیت اولی اشاره می کنم به خطبه ۹۵ نهج البلاغه که در آن حضرت امیر(ع) فرمودند: «بَعَثَهُ وَ النَّاسُ ضُلَّالٌ فِی حَیْرَهٍ وَ حَاطِبُونَ فِی فِتْنَهٍ قَدِ اسْتَهْوَتْهُمُ الْأَهْوَاءُ وَ اسْتَزَلَّتْهُمُ الْکِبْرِیَاءُ وَ اسْتَخَفَّتْهُمُ الْجَاهِلِیَّهُ الْجَهْلَاءُ حَیَارَى فِی زَلْزَالٍ مِنَ الْأَمْرِ وَ بَلَاءٍ مِنَ الْجَهْلِ، فَبَالَغَ (صلی الله علیه وآله) فِی النَّصِیحَهِ وَ مَضَى عَلَى الطَّرِیقَهِ وَ دَعَا إِلَى الْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ.» «خدا پیامبر اسلام را به هنگامى مبعوث فرمود که مردم در حیرت و سرگردانى بودند، در فتنه ها به سر مى بردند، هوى و هوس بر آنها چیره شده، و خود بزرگ بینى و تکبّر به لغزش هاى فراوانشان کشانده بود، و نادانیهاى جاهلیّت پست و خوارشان کرده، و در امور زندگى حیران و سرگردان بودند، و بلاى جهل و نادانى دامنگیرشان بود. پس پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم در نصیحت و خیرخواهى نهایت تلاش را کرد، و آنان را به راه راست راهنمایى، و از راه حکمت و موعظه نیکو، مردم را به خدا دعوت فرمود».

در تعبیر حضرت امیر(ع) دو عامل در ایجاد جاهلیت نقش دارد، نخست جهل و ناآگاهی و دوم عامل شهوت پرستی به معنای اینکه انسان هر چه را که بخواهد دنبال کند بدون آن که پی فطرت اصیل خویش برود.

 به تعبیر دیگر انسان وقتی که سراغ رفتارهایی که شایسته او نیست، می رود دو حالت بیشتر ندارد، یا می داند که این رفتارها شایسته او نیست یا نمی داند. اگر نمی داند پس ریشه اش همان جهل است و باید آن جهل را درمان کنیم تا این رفتارها ترک شود، اما اگر بداند که این رفتارها شایسته او نیست، دست به این رفتار می زند از هوی و هوس خویش پیروی می کند.

عقل سلیم انسانی حاکم است و تشخیص می دهد که انسان در مسایل جنسی باید با جنس مخالف ارتباط داشته باشد و ارتباط با جنس موافق صحیح نیست، این را عقل سلیم گواه می دهد و به همین دلیل انسان به صورت طبیعی از نظر عقلی و بلوغ به جایی می رسد که گرایش جنسی را به صورت طبیعی به جنس مخالف دارد ولی وقتی که از مسیر اصلی خارج می شود سراغ جنس موافق می رود، این در اثر نادانی نیست بلکه در اثر طغیان مشتهیات است؛ بنابراین، بشریت یا از روی جهل و نادانی رفتارهایی را به صورت فرهنگ پذیرفته که درمان اش این است که این جهل و ناآگاهی را بر طرف کنیم یا این طور نیست و عده ای هستند که می دانند این رفتار شایسته انسان نیست ولی مرتکب آن می شوند چراکه در تبعیت از شهوت و هوی و هوس هستند.

دزد می داند که دزدی بد است ولی دزدی می کند چون فکر می کند که نفع فعلی او این است که از این طریق ثروتمند شود و مالی را به دست آورد لذا بر اثر خواهش های نفسانی و شهوت دزدی می کند و دنبال تجملات و یک سری لذت ها است که ابزار آن پول است و برای به دست آوردن آن دست به دزدی می زند با اینکه معترف است که کار خوبی نیست ولی برای رسیدن به خواسته ها و شهوات دست به کاری می زند که خودش هم می داند  غلط است

در تعبیر رساتر این نوع رفتار در معارف اسلامی به دلیل قطع ارتباط با ولی الهی است که بشر را به این روز می اندازد؛ یعنی اگر قبل از بعثت پیامبر(ص)، عرب جاهلی به آن فرهنگ دچار شد که برخی خصیصه های آن قتل و غارت دزدی و زنده گور کردن دختران است دلیل اصلی را باید در این مساله دانست که جامعه و مردم از ولی الهی فاصله گرفته اند.

جامعه امروز نیز همان است. به همین دلیل در روایات آمده: «مَنْ ماتَ وَلَمْ یَعْرِفْ إمامَ زَمانِهِ ماتَ مَیْتَهً جاهِلِیَّهً؛ کسی که بمیرد و امام زمان خویش را نشناخته باشد، در واقع به مرگ جاهلیّت مرده است.»

فاصله گرفتن بشر از ولی الهی چه نتیجه ای را برای او به همراه داشته است؟

فرهنگ جاهلی حاصل این جدایی است. چون وقتی از ولی الهی فاصله گرفت رو به طاغوت آورد. تمامی (ایسم) ها چه کمونیسم، لیبرالیسم، کاپیتالیسم، مارکسیسم، نهیلیسم و … همه در یک وجه اشتراک دارند که بشر را به انحطاط سوق دادند و آن این است که نسخه ای جز نسخه ولی الهی را ارایه کرده اند. تبعیت از نسخه ای جز مشی ولایت ولی الهی سرانجامی جز دچار شدن به جاهلیت ندارد.

اگر بخواهیم به صورت مصداقی از پیروان این فرهنگ جاهلیت در دوران کنونی نام ببریم، چه مصادیقی را عنوان می کنید؟

داعش مصداق بارز این مساله است. افرادی که با این گروه همکاری می کنند یا از سر فریب خوردن است که به آنها پیوسته اند یا جهل و نادانی دارند ولی سران مزدور آنها کاملا آگاهانه چنین رفتاری دارند و به دنبال هوی و هوس خود هستند.

جز داعش و در سطح بین الملل هم وضع همین است. اگر مردم و ملتی دست به کشتار دیگران می زند یا از روی ناآگاهی است و یا او را فریب داده اند. مساله را طوری برایشان تشریح کردند که فکر می کنند کارشان دست است. مثل اینکه غربی ها ایرانیان را به عنوان تروریست برای اتباع خود توصیف می کنند.

عده ای هم در غرب از روسای صهیونیسم خود دستور می گیرند و آنها نیز می دانند که این رویکردها دروغ است ولی ادامه می دهند چون منافع و ثروت شان در آن نهفته است. لذا چه در سطح اسلام و چه در سطح بین المل همین دو عامل جهل و پیروی از شهوات و هوس ها که حضرت امیر(ع) فرمودند در بروز جاهلیت مدرن تاثیر دارد.

انتهای پیام/