فلسفه برای کودکان در صحنه/آسیب‌شناسی فبک در ایران

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، الهام فخرایی: بیش از دو دهه از ورود برنامه فبک (فلسفه برای کودکان) به ایران می گذرد. برنامه ای درسی (دارای محتوا مبتنی بر روش) که اوایل دهه هفتاد میلادی توسط ماتیو لیپمن با هدف آموزش مهارت های تفکر منطقی به کودک بر مبنای روانشناسی شناختی طراحی و بنیان گذاشته شد.

لحاظ کارکردهای فراشناخت به منظور درک کودک از فرایند تفکر خود و کنترل آن با توسل به مفاهیم فلسفی به کمک تسهیل گر، فرایندی است که در جریان اجتماع پژوهشی فبک انجام و پیگیری می شود.

در ایران نخستین مواجهه های عموم با این موضوع در سطح جامعه، (به موازات تلاش های علمی) در برخی مدارس غیرانتفاعی و مهدهای کودک اتفاق افتاد؛ عناوینی نظیر آزمایشگاه فلسفه برای کودک، کودک فیلسوف، فیلسوف کوچک و از این قبیل که با اقبال مواجه شد. به موازات آن برخی نهادها و افراد کم و بیش مطلع نیز دوره های آموزشی و ترویجی را طراحی و برگزار کردند، اما نظیر بسیاری جریان های مشابه دیگر، تقلیل گرایی آموزشی در تربیت مربی فبک (آموزش تکنیک بدون پشتوانه دانشی کافی)، ویترین سازی، تجاری سازی، شوآف فرهنگی (؟!) و بومی سازی شتاب زده و سطحی نظیر بازنویسی آثار محدود به تغییر اسامی یا ساخت انواع ترکیب های مضاف و مضاف الیه با عنوان فبک بدون لحاظ کیفیت در محتوا و روش، نبود وفاداری نسبت به اصول و لوازم فبک، فقدان تعهد و توجه به اهمیت و تاثیر مداخله در حیطه شناختی کودک در کنار انبوه سازی نمایشی در تربیت مربی، آفتی است که میتواند فبک را به عنوان یکی از چندین برنامه شناختی پیشتاز موجود به نقطه مقابل اهداف اولیه اش تبدیل کند؛ وضعیتی که کم و بیش با آن مواجهیم.

بیان این مجموعه به معنای مخالفت با ترویج یا آموزش در حوزه فبک نیست، بلکه نقد برخی رویه های موجود در آموزش و تربیت مربی با حداقل زمان و دانش ممکن است، البته قطعا طولانی بودن دوره هم به تنهایی نمی تواند تعیین کننده باشد، اگر از قوت نظری کافی و کارورزی عملی لازم برخوردار نباشد.

بنابراین اگر دغدغه انجام کاری دقیق و پیشگیری از آسیب های این حوزه را داریم، پرهیز از طراحی و اجرای دوره های عامه پسند و تقلیل محتوا برای سهل الوصول بودن و پوشش هر چه بیشتر مخاطب موضوعی است که باید به آن توجه کنیم، همچنان که قبول رنج تحقیق و جزئی نگری تخصصی در مورد فبک و ملزومات علمی آن برای توانمندسازی این پروسه  ضروری است.

ظرفی را در نظر بگیرید که حاوی قطعات جورچین های مختلف است، شما قطعا در تلاش برای چیدن آنها در کنار هم ناکام خواهید شد و در بهترین حالت اگر تمام قطعات را کنار هم چفت کنید و هیچ جای خالی باقی نمانده باشد، باز هم تصویر معناداری نخواهید داشت. برای داشتن تصویری معنادار و منسجم نیازمند حفظ پیوستگی ظرف، مظروف (محتوا) و روش هستید. خروج از معیار و تقلیل گرایی در برنامه فبک نیز در هر کدام از این موارد منجر به فرایند و فرآورده ای ناقص و ناکارآمد خواهد شد.

حال فرض کنید به عنوان یک مربی کودک یا فردی علاقه مند به فبک می خواهید اطمینان حاصل کنید که تا چه اندازه به چارچوب های نظری، اخلاقی و فنون عملی این برنامه متعهدید، راهکار پیشنهادی من این است: هدف و انگیزه شما از ورود به این برنامه چیست؟ چه مقدار برای بهبود توانمندی های خود بعنوان مدرس یا تسهیلگر این برنامه وقت میگذارید؟ چه نقاط ضعف و قوتی در انگیزه ها و عملکرد شما وجود دارد؟ راه نزدیک و زودبازده را برگزیده اید یا مسیر طولانی و دشوار؟ تا چه اندازه به متون اصلی و راهنما مراجعه دارید و این کار را لازم می دانید؟ چقدر به اهمیت کار شناختی با کودک و لوازم آن آشنا و متعهدید؟ چه اندازه مرارت درک فلسفی و ملزومات آن را پذیرا هستید؟ و ….

به نظر نگارنده واکاوی و پاسخ دهی به پرسش هایی از این دست کمک می کند وجوه سهل و ممتنع برنامه فبک و تسهیل گری در این حیطه هر چه بیشتر روشن و معیارها و مرزهای لازم برای ممانعت از سطحی شدن این برنامه در حیطه نظری، عملی و آموزشی برای اهالی این حوزه دقیق تر شود.

انتهای پیام/