عقلانیت و اسلامیت؛ دو عنصر کلیدی در تمدن نوین اسلامی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، محمدرضا بهمنی مدیر گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره تفاوت ساحت نظر و عمل در تمدن نوین اسلامی با دیگر مکاتب و تمدن ها گفت: چیستی تمدن از موضوعات مهمی است که در حوزه مطالعات تمدنی به آن پرداخته می شود. در چیستی، اجزا، عناصر و فرآیند تفاوت هایی در خوانش از تمدن نوین اسلامی با دیگر تمدن ها وجود دارد.

وی افزود: در اجزا و عناصر تمدن ها به عنصر دین توجه زیادی شده است و تمدن­پژوهان آن را جزو مولفه های اصلی تمدن دانسته­ اند. بر این اساس، در تبیین مختصات تمدن نوین اسلامی، باید ویژگی­ هایی برخاسته از اسلامیت تمدن نوین را جستجو کرد.

مطالعات تمدنی باید انضمامی شود و این بدان معنی است که مسائل مختلف حوزه زیست اجتماعی باید با رویکرد تمدنی مورد تحلیل و راه­حل جویی قرار گیرد

وی بیان کرد:  طبعاً این ویژگی­ ها نباید در ساحت نظر متوقف بماند بلکه باید به ساحت عینیت­ های محیطی امتداد یافته و متبلور شود. به عبارت دیگر، مختصات اسلامیت تمدن نوین اسلامی را تنها به افعال و رفتار مناسکی دین نباید تقلیل داد.

بهمنی به محوریت قرآن در تمدن نوین اسلامی اشاره کرد و گفت: تمدن نوین اسلامی یک تمدن قرآن بنیان است و لذا در مسیر نیل به تمدن نوین اسلامی قرآن­پژوهی با رویکرد تمدنی باید جایگاه برجسته و تعیین کننده­ای داشته باشد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، با انتقاد از انتزاعی بودن مباحث پیرامون تمدن نوین اسلامی، تأکید کرد: مطالعات تمدنی باید انضمامی شود و این بدان معنی است که مسائل مختلف حوزه زیست اجتماعی باید با رویکرد تمدنی مورد تحلیل و راه­حل جویی قرار گیرد.

مسئله مناسبات انسانی تقریبا در همه تمدن­ های پیشین و فعلی بشری مورد توجه بوده و هست. البته مناسبات انسانی را نباید به سطح افراد جامعه تقلیل داد، بلکه فراتر از آن مناسبات گروه­ های انسانی اهمیت دارد

بهمنی افزود: براین اساس، دو موضوع مهم و کلیدی مطرح در حوزه زیست تمدنی، یعنی موضوعات «سبک زندگی» و «الگوی پیشرفت و توسعه» باید با رویکرد تمدنی در مراکز علمی و دستگاه­ های سیاست گذاری صورت ­بندی و پیگیری شود.

مدیر گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: هنگامی که چنین نگاهی به مقوله تمدن نوین اسلامی داشته باشیم، در کنار عنصر اسلامیت، از عنصر «عقلانیت» هم باید سخن گفته شود. چرا که توأمان شدن عقلانیت و اسلامیت در تمدن نوین اسلامی، «ساخت یافتگی اسلامیت» در تمدن نوین اسلامی را در پی خواهد داشت که در واقع نظام­واره­گی تمدن نوین اسلامی از این رهگذر حاصل می­ شود.

مدرس دانشگاه باقرالعلوم(ع) در ادامه­ تبیین مختصات تمدن نوین اسلامی به اهمیت جایگاه «مناسبات انسانی» در حرکت تمدنی اشاره کرد و گفت: من در گونه­ شناسی تعاریف تمدن، قائل به برجسته کردن تعریف «تمدن به مثابه مناسبات انسانی» هستم.

وی در این زمینه اظهار داشت: مسئله مناسبات انسانی تقریبا در همه تمدن­ های پیشین و فعلی بشری مورد توجه بوده و هست. البته مناسبات انسانی را نباید به سطح افراد جامعه تقلیل داد، بلکه فراتر از آن مناسبات گروه­ های انسانی اهمیت دارد. علاوه بر مناسبات درون گروه ­های انسانی و مناسبات بین گروه­ های انسانی با یکدیگر، در تمدن نوین اسلامی مناسبات افراد و گروه­های انسانی با معبود و به تعبیری رابطه خالق و مخلوق هم باید مورد توجه قرار گیرد.

بهمنی اضافه کرد: یکی از زمینه­ های مهم حضور قرآن در مسیر حرکت تمدنی، همین مسئله است، چراکه یکی از مفاهیم غنی قرآنی که در ساماندهی مناسبات انسانی می ­تواند و باید مبنای اندیشه و عمل قرار گیرد، مفهوم قرآنی «امت» است. از مفهوم قرآنی امت، سه مقوله مهم، یعنی؛ هویت، دین یا اسلامیت و سلوک همزیستی قابل فهم است که در تبیین چیستی و سیر تکوین تمدن نوین اسلامی تعیین کننده هستند.البته ذیل هر یک از مقوله­ های سه گانه فوق، مضامین مفهومی خردتر و عملیاتی تری در آیات قرآنی ناظر به امت وجود دارد که در سامان­دهی مناسبات انسانی بسیار راهگشا هستند. به عنوان مثال، تنوع­ پذیری در مناسبات گروه­ های انسانی درون امت­­ ها لازمه همزیستی تمدنی است و این منافاتی با پای­بندی به باورهای مذهبی و سلوک شریعت ندارد. لذا هویت مشترک امت اسلامی با همزیستی اقوام و مذاهب قابل جمع است.

وی با اشاره به نقش انسان در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی گفت: بخشی از تعاریفی که ناظر به تمدن است، «تمدن به مثابه فرآیند» را مورد تأکید قرار می­ دهند که حرکت گروه­ها و جوامع انسانی از یک وضعیت به وضعیت مطلوب­ تر را فرآیند متمدن شدن می ­دانند. فارغ از برخی نگرش ­های مورد مناقشه مانند جریانی که متمدن شدن را حرکت از بربریت به مدنیت دانسته و در خود غرب هم مورد نقد و مناقشه است، در فرآیند تمدنی، «فاعلیت گروه­ های انسانی» رکن است و لذا در سیر تکوین به سوی تمدن نوین اسلامی، انسان های مومن، هدفمند و تلاش گر فاعلان در فرآیند تمدنی هستند.

بهمنی افزود: من قائل به این نیستم که گروه های انسانی را مقهور تمدن بدانیم. این انسانها هستند که با اراده جمعی مسیر خود و موقعیت پیش روی خود را تعریف می کنند و با اجماعی که حاصل می شود می توانند آن حرکت را شکل دهند. اگرچه در این امر هم نمی­ توان تردید کرد که نقاط تماس تمدن­ها، نقاط تأثیر و تأثر تمدنی هستند.

بهمنی با تشریح برنامه­ های مرکز مطالعات اجتماعی و تمدنی پژوهشگاه به مناسبت سومین هفته علمی تمدن نوین اسلامی، گفت: گروه مطالعات تمدنی مشخصا مسئولیت کمیسیون سیر تکوین تمدن نوین اسلامی را بر عهده دارد و اهم برنامه­ های مرکز در این هفته عبارتند از: برگزاری کرسی ترویجی «مساله نظم در حرکت تمدنی جهان اسلام» با ارائه دکتر رسول نوروزی، پیش نشست کرسی نظریه­ پردازی «تنوع اسلامی در حرکت تمدنی» و نیز رونمایی از نتایج پروژه پژوهشی «بررسی عیار تمدنی جمهوری اسلامی ایران» که نتایج فاز نخست این پروژه در قالب یک کتاب منتشر خواهد شد.

وی در پایان گفت: به همراه این رونمایی، سه پنل تخصصی با عناوین؛ «مناسبات بین­ الملل در حرکت تمدنی جمهوری اسلامی ایران»، «نهادهای دانش در حرکت تمدنی جمهوری اسلامی ایران» و « پیشرفت و عدالت در حرکت تمدنی جمهوری اسلامی ایران» در روزهای هفتم و هشتم اسفندماه در محل پژوهشگاه در قم برگزار می‌شود.

انتهای پیام/