دغدغه طاها عبدالرحمان الگوی فکری برای نظام اندیشه اسلامی است

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، کتاب «پرسش از روش؛ حرکت به سوی الگوی نوینی از اندیشه» مجموعه ‌‌ای از درسگفتارها و مباحثی است که دکتر طاها عبدالرحمان در کلاس‌‌ ها و سخنرانی ‌‌های خود ارائه کرده است. او در آثار خود می ‌‌کوشد تا با حفظ جایگاه سنت، الگویی فکری برای نظام اندیشه اسلامی در بستر میراث اسلامی ارائه نماید.

وی در این گفتارها کوشیده است تا با بهره‌‌ گیری از دانش‌‌ های گوناگون، همچون زبان‌‌ شناسی و منطق و روش ‌‌شناسی، اصول این الگوی فکری را ارائه نماید و درعین‌‌ حال با روشی عقل‌‌ گرا، که از ویژگی ‌‌های معتزلیان قدیم و نومعتزلیان است، به ساخت چنین الگویی بپردازد و تا حدودی به پیاده‌‌ سازی این نظام فکری در علوم اسلامی ازجمله اصول فقه و مقاصدالشریعه بپردازد.

تلاش عبدالرحمن بر این بوده که دفاعی ضروری و بایسته از علم منطق در پرداختن به خوانش سنت نمایان سازد. با اینکه موضوعات فصول این کتاب از گوناگونی برخوردار است، ولی همه فصل‌‌ ها در یک موضوع مشترک‌‌ اند و آن پایه‌‌گذاری یک الگوی فکری نوآورانه است.

مطالعات و سخنرانی های عبدالرحمان در روند فعالیت های برجسته دانشگاهی وی و در دوره ای طولانی مدت یعنی بیش از سی و دو سال انجام شده است. کتاب حاضر سه محور اصلی پروژه فکری وی را در بردارد و به مراحل آغازین شکل گیری اندیشه های بنیادین و طرح های فکری ایشان می پردازد.

با اینکه موضوعات فصل های سیزده گانه کتاب از گوناگونی برخوردار است ولی همه فصل ها در یک موضوع مشترک اند و آن پایه گذاری یک الگوی فکری نوآورانه است. این الگو به ما امکان به روز کردن دیدگاه های مان را می دهد، درباره مسائل مهمی که اندیشه فلسفی عربی معاصر به آن می پردازد.

اندیشه هایی که دکتر عبدالرحمان طی بیش از چهل سال کار و تلاش طاقت فرسا به دنبال شکل دادن به آنهاست بر چهار عنصر مشترک استوارند و آن چهار عنصر عبارت اند از تکامل گرایی، تداول، استدلال محوری و اعتباریابی.

چگونه می ‌‌توان با حفظ استقلال اندیشه در یک دیدگاه نوآوری کرد؟ شروط منطقی و روش‌‌ های لازم برای ایجاد نوآوری در آن دیدگاه، همراه با حفظ استقلال در روش متداول، کدام ‌‌اند؟

پاسخ طاها عبدالرحمان به این سؤال محور کتاب را تشکیل می ‌‌دهد و همه فصل ‌‌ها می کوشند تا درستی این پاسخ را اثبات کنند. پاسخ این است: اصل در فهم روش نوآوری که منجر به آزاداندیشی می ‌‌شود، این است که از سه روش فهم کاملی داشته باشیم: تکاملی که به سنت اسلامی اختصاص دارد، روش متداول که در فلسفه از آن استفاده می‌‌شود و استدلال‌‌ محوری که در منطق کاربرد دارد.
عبدالرحمان در این کتاب بر آن است که از یک سو فرآیند دست‌‌ یابی به روش نوآوری را با استفاده از سنت، فلسفه و منطق به دست آورد و توضیح دهد و از سوی دیگر به ‌‌کارگیری این روش را تبیین کند. او این روش را راهی آشکار می ‌‌داند که ما را به الگوی فکری جدیدی در راستای اهداف فکری، معرفتی، و چشم‌‌انداز تمدنی‌‌ مان می ‌‌رساند.

کتاب در سه بخش گردآوری شده است. بخش اول روش تکامل گرا در باب سنت، بخش دوم روش مندی متداول فلسفی و بخش سوم شیوه استدلال گرایی در منطق.

بخش نخست شامل سه فصل درباره تکامل گرایی سنت و مهم ترین اندیشه های مطرح شده در کتاب «روزآمد کردن روش در ارزیابی سنت» است. فصل اول از این بخش به بازنگری ادعای ارزش داوری سنت اختصاص یافته است و در آن به جای اینکه سازوکارهای روشی به دست آمده از دیگران را به کار بگیریم، با اولویت دادن به استفاده از سازوکارهای اصیل از ایجاد دگرگونی در نگاه به سنت سخن گفته شده است.

در فصل دوم نیز درباره نتیجه استفاده از سازوکارهای اصیل توضیحات بیشتری آورده شده است. فصل سوم راجع به نظریه مقاصد شریعت و چگونگی پایه گذاری نگرشی علمی گفت و گو می کند تا در مسائل آن بازنگری کند.

بخش دوم کتاب پنج فصل دارد که محتوای آن درباره اشتراکات فهم فلسفی و برخی از مسائلی است که عبدالرحمن در دو نظریه فقه فلسفه و عقلانیت تکامل گرا به آن توجه کرده است. فصل چهارم کتاب درباره پیوند فلسفه با زبانی است که فیلسوف از آن استفاده می کند و اینکه امکانات فکری ویژه هر زبان ما را به پذیرش نسبی بودن فلسفه وادار می کند.

در فصل پنجم نویسنده توضیح می دهد چگونه اندیشه فلسفی گزاره های خود را از زبان می گیرد و از طریق آن هستی را تحلیل می کند، اندیشه را منتقل می سازد و میان گویشوران به این زبان جا به جا می کند. فصل ششم در اعتراض به ادعای فلسفه تطابقی و ارائه ویژگی های کلی آن اختصاص یافته است و بیان می کند که این فلسفه برخواسته از تقلید از منطق هماهنگ است که عقلانیت محدودگرا نتیجه آن است. در فصل هفتم دکتر عبدالرحمن آثار نظریه عقلانیت تکامل گرا را مطرح می کند. فصل هشتم به بررسی اشکال پیوند میان فلسفه انسانی و حکمت قرآنی از نگاه بدیع الزمان نورسی می پردازد.

بخش سوم کتاب نیز چهار فصل دارد و محتوای آن درباره استدلال گرایی منطق چه در حوزه سنت اسلامی و چه در اندیشه معاصر است. فصل نهم در بخش سوم به فراخوانی مسلمانان و ارتباط آنان با مناظره به عنوان نمونه نظری ای می پردازد که دارای شرایط منطقی و اخلاقی ویژه خود است و بر اساس مشارکت با دیگری در حقیقت جویی بنا شده است.

فصل دهم درباره چگونگی برخورد مسلمانان با دانش منطق به عنوان یک دانش منقول بحث می کند. فصل یازدهم نتایجی را ارائه می کند که دکتر عبدالرحمن در پایان نامه دکتری اش از آنها با عنوان آرمان دولت دفاع کرده و ویژه بازگو کردن اثر زبان طبیعی در اندیشه منطقی فیلسوف و ساختار استدلالی آن است. فصل دوازدهم نیز عهده دار پاسخ به این ادعاست که قانون نیازمند منطق نیست و به بیان چگونگی استفاده از تداول و ابزارانگاری از شیوه های منطق طبیعی در استدلال می پردازد.

پیوست کتاب شامل دو بخش است: بخش اول مربوط است به مبانی قطعی و نتایج نگرش تکامل گرا به سنت و بخش دوم راجع به راه های روزآمد کردن علم اصول فقه است.

کتاب «پرسش از روش؛ حرکت به سوی الگوی نوینی از اندیشه» نوشته طاها عبدالرحمان، ترجمه نرگس خسروی سوادجانی با نظارت و ویرایش دکتر مسعود فکری استاد دانشگاه تهران در ۲۸۷ صفحه، شمارگان ۱۰۰۰ نسخه در زمستان ۱۳۹۶ توسط نشر ترجمان علوم انسانی و همکاری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شده است.

انتهای پیام/