ضروت شکل‌گیری زبان مشترک میان حوزه و دانشگاه

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، حجت الاسلام والمسلمین قاسم ترخان مدیر گروه کلام و دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: برای تولید علوم انسانی اسلامی باید سه گام مهم در نظر گرفته شود. این سه گام اگر به خوبی تبیین شوند نقش وحدت حوزه و دانشگاه روشن خواهد شد. گام اول نقد علوم انسانی رایج است. برای رسیدن به نقطه مطلوب پیش از هر چیز باید تبیین شود که علوم انسانی رایج با چه مشکلاتی روبرواست. این یکی از کارهای اساسی است زیرا تا زمانی که اشکالات علوم انسانی رایج را پیدا و تبیین نکنید نوبت به تولید علوم انسانی اسلامی نخواهد رسید.

وی افزود: در گام دوم پرداختن به مباحث پیرامونی است یعنی مسائلی که جزو تولید علوم انسانی اسلامی نیست اما جزو مباحثی است که پیش از تولید علوم انسانی اسلامی باید تکلیف آن را روشن کنیم مانند اینکه آیا تولید علوم انسانی اسلامی ممکن هست یا خیر؟ یا اینکه آیا ضرورت دارد که ما دست به تولید بزنیم؟ شاید ما امکان آن را ثابت کرده باشیم اما ضرورت آن را ثابت نکنیم. مرحله دوم مباحث پیرامونی است که باید ادبیات لازم آن تولید شود.

در نقد علوم انسانی رایج حوزه باید ورود پیدا کند زیرا اشراف به مبانی اسلامی دارد و از منظر مبانی اسلامی می تواند علوم انسانی رایج را نقد کند. دانشگاه هم می تواند نقش برجسته ای را ایفا کند زیرا این مراکز اشراف بر علوم دارند

ترخان اضافه کرد: گام سوم تولید علوم انسانی است که بعد از نقد علوم انسانی رایج و پرداختن به مباحث پیرامونی است. نقش وحدت حوزه و دانشگاه می تواند در این روند تولید برجسته باشد. نقش دانشگاه در گام اول برای نقد علوم انسانی متداول نیاز به شناخت علوم انسانی دارد. علومی که در دانشگاه ها تدریس می شوند. کسانی که با این علوم درگیر هستند و با آن کار می کنند صلاحیت شناخت این علوم را دارند.

وی تصریح کرد: دانشگاه و حوزه در شناساندن و نقد علوم انسانی متداول و مباحث پیرامونی نقش مهمی می توانند داشته باشند. در تولید علوم انسانی اسلامی تا زمانی که حوزه و دانشگاه وحدتی پیدا نکنند اتفاق نمی افتد.  

ترخان درباره تولید علم دینی توسط حوزه و دانشگاه اضافه کرد: اگر این سه گام تولید دانش را به خوبی تصویر کنیم می توانیم قضاوت کنیم در هر جایگاهی چه نهادی نقش بیشتری را خواهد داشت. ممکن است در یک گام دانشگاه نقش بیشتری داشته باشد و در یک گام دیگر نقش حوزه برجسته تر باشد.

وی افزود: در گام اول نقش دانشگاهیان را بیشتر ارزیابی می کنم. در نقد علوم انسانی رایج حوزه باید ورود پیدا کند زیرا اشراف به مبانی اسلامی دارد و از منظر مبانی اسلامی می تواند علوم انسانی رایج را نقد کند. دانشگاه هم می تواند نقش برجسته ای را ایفا کند زیرا این مراکز اشراف بر علوم دارند و راحت تر می توانند نقاط ضعف این علوم را تبیین کنند.

وی اظهار کرد: در گام دوم نقش هر دو یکسان است و می توانند به یک اندازه نقش آفرینی کنند. در گام سوم نقش حوزه و حوزویان باید برجسته تر باشد و نیروها بیشتر ورود پیدا کنند و نه تنها در این قسمت مدل ارائه می کنند که چگونه می توان به علوم انسانی اسلامی دست یافت بلکه بر اساس مدلی که ارائه می شود تولید داشته باشند و مدل را اجرایی کنند و علومی تولید شوند که استناد به اسلامی بودن داده شوند.

وی ادامه داد: نقش حوزه در این مرحله برجسته تر است زیرا جزو اهداف اصلی و اولیه حوزه تبیین اسلام است. برای تعیین اسلامی شدن علوم انسانی بیشتر از هر نهادی حوزه علمیه در این زمینه اظهارنظر می کند و استناد این علوم را به اسلام تبیین می کند.

ترخان با اشاره به دلایل جدایی حوزه و دانشگاه گفت: قرار نیست وظایف حوزه را دانشگاه و یا وظایف دانشگاه را حوزه به عهده بگیرد و منظور از وحدت این نیست. پیش از هر چیز باید نسبت بین این دو نهاد روشن شود. آیا نسبت میان این دو مرکز عموم و خصوص من وجه است یا مطلق و یا تباین است؟ نسبت این دو مرکز تساوی و تباین نیست. اما اینکه نسبت آنها عموم و خصوص من وجه است یا عموم و خصوص مطلق است باید گفت به نظر می آید عموم و خصوص من وجه باشد. یعنی کارهایی در دانشگاه در قلمرو حوزه نیست و کارهایی در حوزه است که جزو قلمرو دانشگاه نیست. اما دارای قلمرو مشترک هم هستند و نقطه اشتراکی دارند که هم حوزه و هم دانشگاه باید ورود پیدا کنند.

وی بیان کرد: یکی از قلمروهای مشترک این دو مرکز اسلامی سازی علوم انسانی است که می توانند هر دو در کنار یکدیگر هدف تولید این علوم را محقق کنند.

مدیر گروه کلام و دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه عوامل مختلفی در زمینه جدایی حوزه و دانشگاه وجود دارد، گفت: ما نباید ساده انگاران بگوییم که کسانی به دنبال جدایی این دو نهاد  نیستند. بدخواهانی هستند که تلاش می کنند این دو مرکز از هم جدا باشند. یکی از عوامل مهم جدایی حوزه و دانشگاه عدم وجود زبان مشترک است. اگر حوزه نداند که دانشگاه چه می گوید و دانشگاه هم متوجه بیان حوزه نشود، بالطبع مخالفت ها و جدایی ها ایجاد می شود.

وی تصریح کرد: در زمینه تولید علوم انسانی اسلامی عده ای در دانشگاه به شدت مخالفت می کنند و منکر علم دینی هستند. وقتی از آنها درباره علم دینی سوال می شود تعریف خاصی را به حوزه ها استناد می کنند که حوزه با علوم انسانی مخالف است و می خواهد این علوم را نقلی کند و با علوم تجربی مخالفت می کند. طبیعتا اگر کسی چنین برداشتی از ادعای علم دینی داشته باشد که علم دینی به دنبال نقلی کردن علوم است همه با آن مخالفت می کنند. و این به دلیل عدم وجود زبان مشترک است.

ترخان تاکید کرد: با گفتمان و نقد سازنده زبان مشترک تولید می شود و مشخص می گردد کسانی که به دنبال تولید علوم انسانی اسلامی هستند چه هدفی دارند و کسانی که منکر آن هستند چه مقصودی دارند. و با نقد و گفتگوها در طول زمان به نقطه مشترکی می رسند و زمینه ایجاد وحدت را فراهم می کند.  

وی در پاسخ به این پرسش که حوزه علمیه چگونه می تواند با جریان فکر سکولار که در دانشگاه ها وجود دارد مواجهه شود، گفت: باید زبان مشترک میان حوزه و دانشگاه ایجاد شود. نمی توان با استفاده از جبر و زور دیگران را با خود همراه کرد و یا اگر حوزه و یا دانشگاه نخواهند که برای هدف مشترکی همکاری کنند، طبیعی است که به سوی این مسیر نمی روند. جریان سکولار در دانشگاه ها به دنبال وجود علوم انسانی با ماهیت سکولار است که آموزه های اسلامی در آن گنجانده نشود. راه حل مواجهه با چنین جریانی سامان دادن کارهای علمی و تحقیقی و پژوهشی و ایجاد فضای نقد و گفتگو و آزاد اندیشی است.

وی افزود: اگر این اتفاق در سه گامی که قبلا گفته شد رخ دهد و ادبیات این سه مرحله تولید شود طبیعی است که بخش مهمی از دانشگاه همگام می شوند و جلوی جریان سکولار می ایستند.

ترخان در پایان بیان کرد: ما در مواجهه با جریانی که در دانشگاه فعالیت می کند باید نگاه نقادانه داشته باشیم و کار علمی انجام دهیم که ادبیات لازم تولید شود تا زبان مشترک ایجاد شود و همگامی لازم رخ دهد. ما در دو جهت باید در حوزه و دانشگاه تلاش کنیم تا گفتمان شکل بگیرد. اگر در حوزه گفتمان نیاز به تحول در علوم انسانی ایجاد نشود و خطر علوم انسانی سکولار حس نشود قطعا اقدامی انجام نخواهد گرفت.  

انتهای پیام/