صبر، مؤلفه قدرت

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، مقاله «صبر، مؤلفه قدرت» به قلم جلال زحمتکشان، دانش آموخته حوزه علمیه قم، نوشته شده است که در ادامه متن آن از نظر شما می گذرد.

اعتقاد و نگرش یک کنشگر و تحلیلگر سیاسی و بین‎المللی به جهان و آفرینش و مناسبات حاکم بر آن می‎تواند در عملکرد و تحلیل‎های او تأثیرگزار باشد. از این‎رو شاید سزاوار باشد با مراجعه به قرآن، روایات و سیره معصومین (ع) مباحثی همچون مؤلفه‎های قدرت در نظام بین‎الملل بازتعریف شود و پرسش های متعددی را پیرامون آن مورد بررسی قرار داد: پرسش هایی نظیر: اینکه خدای متعال در قرآن می‎فرماید بیست نفر از شما که صابر باشند قادرند بر صد نفر از دشمن غلبه کنند و اگر دویست نفر باشند بر هزار نفر غلبه می‎کنند با چه اصول و قواعدی از قواعد استراتژیک قابل تحلیل است؟ آیا قواعد و اصول موجود و مرسوم در علم سیاست و در اذهان تحلیلگران استراتژیک و دیپلماتیک قادر است نگاه قرآن را به مناسبات بین‎المللی را تبیین کند؟ یا به اصول و قواعدی نیاز است که برآمده از مبانی قرآنی باشد؟

از اینکه اسلام دین کامل است و به تمام نیازهای انسان پرداخته و اینکه اسلام دارای حکومت است و دوسوم اسلام سیاسیات و اجتماعیات است می‎گذریم. اینکه یکی از ابعاد مهم حکومت روابط خارجی آن است و یکی از مسائل مهم در روابط خارجی بحث مؤلفه‎های قدرت است و اسلام نیز لاجرم در این زمینه اصولی دارد نیز نیازی به گقتن ندارد. این نوشته تنها بر آن است تا با نگاهی به آیات قرآن پیرامون عنصر صبر به عنوان مؤلفه‎ی قدرت حکومت از دیدگاه اسلام نکاتی را یادآور شود.

قدرت یک حکومت به مجموعه نیروهای مادی و معنوی در اختیار آن حکومت اطلاق می‎شود. مؤلفه‎های قدرت در بخش‎های مختلف نظیر قدرت نظامی، قدرت اقتصادی، قدرت سیاسی و… متفاوت است و بطور کلی می‎توان به علم و دانش، سازمان و نظام حکومتی، موقعیت سرزمینی، جمعیت، منابع مادی، مهارت و تخصص، نفوذ بین‎المللی و… به عنوان مؤلفه‎های قدرت در نگاه تحلیلگران نام برد.

در سوره مبارکه بقره آیه ۲۴۹ خدای متعال رویارویی سربازان طالوت با سپاه جالوت را یادآوری می‎کند. پس از آنکه سپاهیان طالوت برای مقابله با جالوت از شهر خود خارج شدند به آزمایشی سخت از جانب خدای متعال مبتلا شدند و بسیاری از سربازان طالوت از ادامه راه باز ماندند و طالوت به ناچار با عده کمی از سربازان خود رهسپار جنگ شد.

رمانی که دو سپاه با یکدیگر روبه رو شدند گروهی از سربازان طالوت با دیدن فراوانی نیروها و امکانات جالوت و قلّت نیروهای خودی از پیروزی ناامید شدند ولی گروهی دیگر که ایمان به خدا و وعده‎های الهی داشتند قدرت را نه در ازای کثرت نفرات و امکانات بلکه در نصرت و همراهی خدای متعال با صابران عنوان کردند و امیدوارانه پا به میدان گذاشتند و پیروز شدند.

خداوند در آیات ۶۱ و ۶۲ سوره شعرا پس از یادآوری جریان فرار حضرت موسی(ع) بنی اسرائیل از دست فرعون و تعقیب آنها توسط فرعونیان به ترس و وحشت یاران حضرت موسی(ع) که شکست و نابودی خود را قطعی می‎دیدند اشاره می‎کند و از زبان حضرت موسی بیان می‎کند که نجات در همراهی خداست و خداوند با آنهاست و آنها قطعا موفق می‎شوند. و چنانچه در جای جای قرآن بیان شده خدای متعال همواره با صابران است.

خدای متعال در آیات ۱۲۳ تا ۱۲۷ سوره آل عمران نصرت و یاری خود در جنگ بدر به مسلمانان را یادآور می‎شود و این نصرت را به عنوان یک سنت و قاعده همیشگی منوط به وجود صبر و تقوا(ایمان) در میان مؤمنان و مسلمانان می‎داند. جنگ بدر در سال دوم هجرت در حالی بین مسلمانان و مشرکین قریش در می‎گیرد که حکومت نوپای اسلام از کمترین امکانات و ساز و برگ جنگی و نفرات جنگجو برخوردار است.

شاید اگر یک تحلیلگر روابط بین‎الملل و استراتژیک با مبانی مادی و غیراسلامی این رویارویی را پیش از وقوع جنگ مورد ارزیابی قرار دهد شکست لشکر اسلام را قطعی بداند و عدم ورود به چنین کارزار نابرابری را به مسلمانان توصیه کند، همچنان که بزرگان قریش نیز با همین تحلیل و با اتکای به وسعت امکانات و برتری نظامی خود وارد این جنگ شدند. اما پیامبر اسلام صلوات الله علیه با ایمان به وعده الهی مبنی بر پیروزی و نصرت خدای متعال به میدان جنگ وارد و پیروز از آن خارج شد.

این اختلاف تحلیل تنها به این خاطر است که پیامبر (ص) با توجه به ایمان به خدا و ایمان به وعده نصرتی که در ازای صبر و تقوا به مسلمانان داده است عنصر صبر را در تحلیل و محاسبه خود از وقایع پیش رو به کار می‎گیرد، اما اگر نتوانیم بگوییم صبر به عنوان یک مؤلفه قدرت در ذهن یک تحلیلگر مادی جایی ندارد دست کم می‎توان ادعا کرد که صبر با آن تعریفی که در نگرش یک مسلمان موجود است و با آن کارکردی که در جلب نصرت الهی به عنوان یک نیروی ماورایی و تعیین‎کننده دارد در اصول و قواعد مرسوم در تحلیل روابط بین‎الملل یافت نمی‎شود.

آیات و فرازهای دیگری نیز در قرآن وجود دارد که به تأثیر صبر در قدرت حکومت اسلامی و مسلمانان در مواجهه با دشمنان اشاره می‎کند که برای نمونه می‎توان به آیات ۴۶ و ۶۵ سوره انفال، ۱۲۰ سوره آل عمران، ۱۳۷ سوره اعراف و… اشاره کرد.

محاسبه صبر به عنوان یکی از اصلی‎ترین عوامل موفقیت و البته تاثیر عدم صبر در عدم موفقیت را می‎توان در سیره پیامبر اسلام(ص) چنانچه در جریان جنگ بدر اشاره شدو ائمه هدی (ع) می‎توان مشاهده کرد. شاید بارزترین آنها حماسه کربلا باشد. جایی که امام حسین(ع) تنها با اندک یاران خویش به مقابله با طاغوت زمان قیام می‎کند و حماسه عاشورا را می‎آفریند و پس از او حضرت زینب(س) به صبری ستودنی پیام عاشورا را عالمگیر می‎کند و تا قیامت دشمنان اسلام را رسوا و پرچم حقانیت اباعبدالله(ع) را بر می‎افرازد. این قدرت و اثرگذاری بی‎پایان برآمده از صبر بی‎انتهای حضرت زینب(س) و امام حسین(ع) و یاران با وفای آن بزرگوار است.

رفتار امام خمینی (ره) به عنوان اسلام‎شناس بزرگ قرن حاضر چه در موضع‎گیری‎های قبل از انقلاب و چه در جایگاه رهبر و هدایت‎گر حکومت اسلامی در تعیین خط مشی و اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی بعد از انقلاب به خوبی بیانگر ایمان عمیق ایشان به مواردی است که کمتر در محاسبه تحلیلگران مادی به چشم می‎خورد.

عناصری همچون صبر و عزم عمومی، ایمان نهفته در قلب افراد امت مسلمان، وعده‎ها و سنت‎های الهی و… . به راستی امام راحل در ابتدای نهضت خود با اتکا به کدام لشکر و سپاه آماده به خدمتی، دیکتاتور قدرتمند منطقه را خطاب قرار می‎دهد و او را به اخراج از کشور تهدید می‎کند؟ او با تکیه برچه قدرتی حکومتی نوپا و جوان را در موضع خصم با ابرقدرت دو بلوک شرق و غرب قرار می‎دهد؟ یا با اطمینان به چه نیرویی از همان ابتدا در شیپور مرگ بر اسرائیل که تمام حکومت‎های عرب از پس آن بر نیامدند می‎دمد و از قطع وابستگی به آمریکا اظهار خوشحالی می‎کند؟ ایشان با چه تحلیلی از موضع کشوری که تازه از جنگ ویرانگر و طولانی خارج شده با صراحت به دنیا اعلام می‎کند که به دنبال نابودی رژیم‎هایی است که بر پایه صهیونیسم، سرمایه‎داری و کمونیسم هستند؟

اصول و قواعدی که برآمده از تجربیات بشری و بعضا جهان‎بینی غیرالهی است برای تبیین دقیق و صحیح وقایع و مناسبات بین‎المللی با ابعاد مختلف و متعدد آنها ناکافی است. تنها اصول و قواعدی می تواند از عهده تبیین صحیح مناسبات بین‎المللی و سنت‎های جاری الهی در این عالم شود که برگرفته از نگرشی الهی به جهان و انسان باشد و خداوند متعال بسیاری و شاید تمام این قواعد و سنت‎های خود را در قرآن و لسان معصومین بیان فرموده است.

انتهای پیام/