شماره سوم «مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی» منتشر شد

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، شماره سوم فصلنامه علمی ـ پژوهشی «مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی» به صاحب‌ امتیازی انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، مدیرمسئولی مریم قبادی و سردبیری فروغ پارسا منتشر شد.

در این شماره می‌خوانیم: «بهره‌گیری مثنوی معنوی از قرآن در موضوع امتحان و ابتلا» نوشته هادی حیدری‌نیا، عزیزالله‌ توکلی‌کافی‌آبادی، سمانه‌السادات ملک‌ثابت، اعظم سیامک‌دستجری، «مفهوم‌شناسی توصیفی «مغفرت» با تأکید بر روابط هم‌نشینی» نوشته مرضیه محصص، «تغییر انگاره «برادری» در فرهنگ قرآن کریم» نوشته مهدی مطیع، «ریشه شناسی واژه قرآنی "محسور"» نوشته محمود مکوند، «بررسی فرهنگی – تاریخی کاربرد انجیل در قرآن، نوشته سیدرضا مؤدب، میثم خبازیان،جریان‌شناسی تفاسیر فریقین نسبت به آیه ۱۲۴ سوره بقره در مساله امامت» نوشته نصرت نیلساز، صدیقه ملک‌لو

در چکیده مقاله «بهره‌گیری مثنوی معنوی از قرآن در موضوع امتحان و ابتلا» آمده است: از محوری‌ترین مباحث قرآنی بحث ابتلا و امتحان است که اطلاع و آگاهی از معنا و فلسفه آن و راه‌های برون‌رفت از آن تأثیر انکارناپذیری در سعادت بشر دارد. به همین مفهوم در کتابی نظیر مثنوی معنوی که سرچشمه اصلی مفاهیم خود را از قرآن و روایات می‌گیرد، بسیار توجه شده است. در این پژوهش‌، که به روش کتاب‌خانه‌ای صورت گرفته است، ابتدا آیات مرتبط با ابتلا و آزمایش و پس از تفسیر آن‌ها، استفاده مولانا از آن‌ها ذکر شده است. از مجموع ۶۰ آیه مرتبط با ابتلا، شامل انواع آن، راه کارهای رهایی، و نیز مفاهیم دیگر مرتبط با آن حدود ۲۰ آیه مورد توجه مولانا بوده و در خلق مثنوی به گونه‌های متفاوت از آن‌ها بهره برده است. این اندازه توجه نشان از استغراق مولانا در آیات و روایات دارد.

نویسندگان در آغاز مقاله «مفهوم‌شناسی توصیفی مغفرت با تأکید بر روابط هم‌نشینی» نوشته‌اند که «مغفرت» از شئون ربوبیت است و همگان بدان چشم امید دارند(بقره، ۲۸۵). این واژه در زمره واژگان پرکاربرد و بحث برانگیز قرآنی است و در نظام قرآنی در ارتباط با کلمات دیگر، صبغه معناشناسانه ویژه‌ای می‌یابد. طیف وسیع آیات غفران و عدم تبیین دقیق حوزه معنایی این واژه، سبب شده برخی گناهکاران به خود وعده آمرزش دهند؛ حال آنکه این ادعا باطل است و امیدواری به مغفرت الهی، مستلزم وجود زمینه‌هایی است که باید در رفتارهای انسانی انعکاس داشته باشد؛ بنابراین ضرورت دارد ماهیت عناصری که شبکه معنایی «مغفرت» را تشکیل می‌دهند مورد بازشناسی قرار گیرد.

نوشتار حاضر به منظور ارائه تصویری از جایگاه «مغفرت» در قرآن کریم، ضمن استخراج کانون‌های کاربردی «مغفرت»، در پی پاسخگویی به این سوال است که مطابق آیات قرآنی، کدامیک از واژگان با «مغفرت»، بر محور همنشینی، دارای رابطه معنایی و یا تقابل معنایی هستند؟ بررسی واژه‌های همنشین «مغفرت» در قرآن حکایت از آن دارد که این واژه در کانون ارتباط پیامبران، فرشتگان و نیز گناهکاران با خدا، همچنین در کانون ارتباطات میان فردی ظهور یافته است. از رهگذر تحلیل کاربردها و استخراج مفاهیم همنشین مشخص شد که از یک سو مفهوم مغفرت با مفاهیم ارزشی همچون ایمان، تقوا، توبه، خشیت، صبر، رحمت و عدم اصرار بر گناه دارای رابطه معنایی می‌باشد. از سوی دیگر این واژه با مفاهیم ضد ارزشی همچون شرک، استکبار، کفر، عذاب و خسران دارای تقابل معنایی است.

نویسنده مقاله «تغییر انگاره برادری در فرهنگ قرآن کریم» چنین نتیجه‌گیری کرده است که مطالعه مردم شناختی تغییرات انگاره‌های فرهنگی در حوزه قرآن کریم موضوعی نیست که صرفاً در یک بررسی تاریخی مطرح باشد، چراکه اولاً فرهنگ‌ها و ویژگی‌های آنها همواره در تاریخ و در سرزمین‌های گوناگون تکرار می‌شود و شباهت‌های فراوانی با هم دارند، ثانیاً خود قرآن ویژگی زمان شمول و مکان شمولی دارد و با ارائه الگوها و تغییرات بنیادینْ فضای اخلاقی و تصور ذهنی مخاطبان خویش را درباره موضوعات مختلف عوض می‌کند، و ثالثاً بیش‌ترین نیاز امروز به همین مقوله یعنی مدیریت فرهنگی وحیانی در تعاملات اجتماعی و اخلاق فردی است.

به ویژه مفهوم برادری که با وجود مشکلاتی در تصور دوره جاهلی کانونی مثبت به حساب می‌آمد و گویی یک نهاد اجتماعی قدرتمند و تأثیرگذار در مناسبات جوامع آن روز بود از طریق قرآن ارتقا یافت و ضمن استفاده از استعداد نهفته‌اش به منزله هنجار مثبت اخلاقی و الهی از ناراستی و ناخالصی هایش پیراسته شد و به مثابه ارزشی متعالی مطرح شد، که هم در رشد شخصی و قرب الی الله فرد و هم در اصلاح اجتماعی و رشد فضای فرهنگی اجتماع نقش مؤثری دارد. به‌ویژه در اجتماع امروز که لحاظ کردن دیگران، ایثار، ترجیح دیگران بر خویش، هم راهی و هم دلی، کار گروهی، هدف واحد و دل های یک دل، محبت‌های صاف و خالص و ارتباطات مؤثر و مفید و نشاط بخش اجتماعی و بسیاری دیگر از فضایل اخلاقی حوزه برادری رو به فراموشی است، شاید احیای درست انگاره فرهنگی اخوت گشایشی باشد برای بهبود سطح زندگی و ایجاد هنجارهای اخلاقی و عقل مداری در جهان امروز.

انتهای پیام/