رونق علوم انسانی اسلامی در فضای غیر رسمی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، محمدحسین بادامچی دکترای جامعه شناسی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه فضای علوم انسانی اسلامی فضایی نیست که بتوان در این حوزه پیشرفت را ارزیابی کرد، گفت: آیا ما برنامه های پژوهشی فعالی را برای حوزه علوم انسانی اسلامی طرح کرده ایم؟ آیا  برنامه های پژوهشی جدید در سال اخیر تعریف شده است و آنهایی که از قبل بوده در چه مسیری حرکت کردند و در کدام بخش توانستند تحول ایجاد کنند؟

وی با اشاره به وضعیت علوم انسانی اسلامی در سالهای اخیر افزود: در علوم انسانی اسلامی طی چند سال اخیر اتفاق خاصی نیفتاد و یک سال اخیر هم تمایزی با سال های گذشته نداشت و نقطه عطفی ایجاد نشد. من در فضای علوم انسانی اسلامی بیشتر رکود می بینم و شاید بعد از رونق نصفه و نیمه که در دهه ۷۰ اتفاق افتاد که جنبه سلبی داشت و نسبت به روشنفکری دینی تحرکاتی در حوزه های نزدیک به فلسفه و کلام رخ داد، تا به الان شاهد رکود هستیم.

بادامچی اضافه کرد: اکنون پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، مجمع عالی حکمت، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، بنیاد علوم انسانی اسلامی صدرا، موسسه حکمت و فلسفه و بنیاد حکمت صدرا و دیگر نهادهایی که ما می شناسیم در حوزه علوم انسانی اسلامی فعالیت می کنند اما فعال ترین پروژه در عرصه علوم انسانی اسلامی که قابل اعتنا باشد، پروژه دکتر پارسانیا است که در حوزه فلسفه علوم اجتماعی وارد شده اند.

وی ادامه داد: در سال گذشته فعالیت هایی تحت تاثیر پروژه حجت الاسلام پارسانیا و شاگردان وی در دانشگاه تهران و دانشگاه باقرالعلوم، کمیسیون حوزوی و دفتر تبلیغات اسلامی انجام شده است. این پروژه تحقیقاتی است که رویکردی به علوم انسانی اسلامی دارد. همچنین کارهای محدود و حداقلی توسط نسل جوانی که علوم انسانی خوانده اند و در رساله های دکتری خود این موضوع را منعکس می کنند، انجام می شود. غیر از این کارها من اقدام مثبت دیگری نمی بینم.

به گفته وی در این عرصه کسانی هستند که در فضای علوم انسانی اسلامی تنفس نمی کنند ولی فعالیت هایی را انجام می دهند. اگر ما از فضایی که با عنوان علوم انسانی اسلامی می شناسیم دور شویم، می بینیم که تحرکاتی در این حوزه انجام می شود.

بادامچی اظهار کرد: افرادی در حوزه علوم انسانی به طور رسمی حضور ندارند اما دیدگاه های قابل اعتنا را مطرح می کنند و می توان به آنها توجه کرد که از آن جمله می توان به مجموعه آثار دکتر سید جواد طباطبایی اشاره کرد. کارهای وی به تدریج پذیرفته شده است و چند اثر هم در سال ۹۵ از وی منتشر شد.

بادامچی اظهار کرد: در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که نزدیک به سید جواد میری است هم فضای علوم انسانی اسلامی دنبال می شود. همچنین دکتر بیژن عبدالکریمی در سال گذشته کتاب «پایان تئولوژی» را تالیف کرد که اثر مهمی محسوب می شود. ضمن اینکه افرادی مانند قاسم پورحسن، دکتر قانعی راد، دکتر یوسف اباذری و حسن محدثی در راستای علوم انسانی اسلامی حرکت های خوبی را انجام دادند.

علوم انسانی که در راستای حاکمیت در حال حرکت است، راکد شده و نتیجه آن تعطیلی بعضی ازمجلات بوده است

وی با اشاره به مجله هایی که در حوزه علوم انسانی اسلامی در سال گذشته منتشر شده است، گفت: مجله فرهنگ امروز و مجله سیاست نامه از آثاری هستند که در این حوزه نوعی تحرک را ایجاد کردند اما خارج از گفتمان رسمی علوم انسانی اسلامی محسوب می شوند.

بادامچی در پاسخ به این سوال که چرا بعضی از مجلات در حوزه دین و اندیشه دیگر منتشر نمی شوند و بعضی از روزنامه ها صفحات دین و اندیشه خود را حذف کرده اند، گفت: در این رابطه باید از دو فضا در علوم انسانی صحبت کنیم. اول علوم انسانی که در راستای حاکمیت در حال حرکت است، راکد شده و نتیجه آن تعطیلی بعضی ازمجلات بوده است. چنین رویکردهایی دچار نوعی محافظه کاری می شوند و به خصوص اینکه دستگاه های اجرایی که بیشتر دغدغه اقتصادی و اجتماعی دارند، تصور می کنند که این بخش زاید است.

وی تصریح کرد: این فضای علوم انسانی را باید در نسبت با رکود و نزول و کیفیت پایین در صحنه سیاسی تحلیل کنیم. در فضای سیاسی اعم از دولت با توجه به اینکه فقر فکری و فرهنگی در حال حاکم شدن است و افرادی از قشر مهندسان و اقتصاددانان و فارغ التحصیلان مدیریت به فضای حاکمیتی وارد شده اند، پس بالطبع اهمیت و اهتمام به علوم انسانی کم می شود و مسائل بیشتر به جنبه های اقتصادی و تفننی در نشریات سوق پیدا می کند. مراکز حاکمیتی هم مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی دچار رکودی در فهم علوم انسانی اسلامی است و کار تحقیقاتی جدی در این حوزه انجام نمی دهد.  همچنین سرخوردی بعضی از افراد که در گذشته فعال بودند اما اکنون به دلایل مختلفی دیگر فعالیت چندانی انجام نمی دهند.

من فکر می کنم نسل قبلی که حوزه علوم انسانی اسلامی کار می کردند دچار نوعی محافظه کاری و رکود شدند و به طرح مسائل جدید بی علاقه گشتند

رشد علوم انسانی اسلامی در فضاهای غیر رسمی

بادامچی اضافه کرد: علوم انسانی اسلامی کمتر در رسانه ها متبلور می شود اما در فضای غیر رسمی دارای رشد و رونق شده است. بطوریکه در پایان نامه و مقاله ها، گفتگوهای غیر رسمی و نشست ها و ترجمه ها نشانه هایی از رونق علوم انسانی اسلامی قابل مشاهده است.

وی با بیان اینکه رکود موجود در فضای علوم انسانی اسلامی دلایل خاصی دارد، گفت: رشد و تحرک علوم انسانی در نسبت با مسائل عملی و چالش هایی که به صورت انتقادی در صحنه سیاسی اتفاق می افتد، مرتبط است یعنی علوم انسانی زمانی می تواند تحرک داشته باشد که رویکرد انتقادی را اتخاذ کند و مساله داشته باشد. مساله هم نمی تواند عارضی باشد. هنگامی که گفتمان پویا و فعال در حوزه مدنی فعال می شود و با مسائلی روبرو می شود، در آنجا نظریه تولید می گردد.

بادامچی گفت: من فکر می کنم نسل قبلی که حوزه علوم انسانی اسلامی کار می کردند دچار نوعی محافظه کاری و رکود شدند و به طرح مسائل جدید بی علاقه گشتند. از سوی دیگر نسل جدید با مسائل بیشتری مواجه هستند و احساس می کنند مسائل زیادی وجود ندارد که به آنها پاسخی داده نشده است و تلاش می کنند که در این حوزه قدم هایی بردارند اما دسترسی به منابع و فضاهای تحقیقاتی ندارند.

ما در ساختار علوم انسانی موجود دچار نوعی انسداد ساختاری شدیم

وی در ادامه گفت: ما در ساختار علوم انسانی موجود دچار نوعی انسداد ساختاری شدیم. کسانی که در عرصه ها هستند و فصلنامه ها، پروژه ها و تحقیقات را به لحاظ مجاری مالی و اعتباری در اختیار دارند، دچار رکود و محافظه کاری هستند اما به نسل جدید که با مسائل آشنا هستند، بهایی داده نمی شود. این نسل جوان زبان متفاوتی دارند و شاید به نسل گذشته نقدی هم وارد کنند اما مجال بروز ندارند.

بادامچی در پایان سخنانش گفت: نسل گذشته که به سنین پیری نزدیک شده اند هم حاضر نیستند که تغییری در خود حاصل کنند و دچار محافظه کاری شدند و نمی خواهند جای خود را به نسل جدید که نگاه تحولی به مسائل دارند، بدهند. در نتیجه نسل جوانی که در فضای انقلابی تنفس می کنند امکان بروز نظرات خود را ندارند.

انتهای پیام/