| امروز جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳ |
سرخط خبرها:

معرفی کتاب؛


«روش شناسی علوم انسانی اسلامی» منتشر شد

تا نتوانیم روشهای صحیح و واقعیت جویانه و حقیقت پژوهانه ای برای توصیف تبیین و تفسیر و سایر کارکردهای علوم انسانی ارائه دهیم، نمی توانیم امیدی به تولید علوم انسانی اسلامی یا اسلامی سازی علوم انسانی داشته باشیم.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، کتاب «روش شناسی علوم انسانی اسلامی» تالیف حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمدحسین شریفی، استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) توسط انتشارات آفتاب توسعه (ناشر اختصاصی آثار مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا)، پاییز ۱۳۹۵ در اختیار مخاطبان قرار گرفت.

کتاب روش شناسی در ۱۴ فصل تدوین شده است که عنوان فصل ها؛ فصل اول؛ تحلیل مفاهیم و نکات مقدماتی، فصل دوم؛ نظریه ضد روش، فصل سوم؛ پرسش های پژوهشی، فصل چهارم؛ روش تعریف، فصل پنجم؛ روش توصیف، فصل ششم؛ روش تبیین، فصل هفتم؛ ویژگی های روش شناسی تبیین، فصل هشتم؛ روش استدلال، فصل نهم؛ روش استدلال استقرایی، فصل دهم؛ روش استدلال تمثیلی، فصل یازئهم؛ روش تفسیر، فصل دوازدهم؛ ویژگی های روش شناختی تفسیر، فصل سیزدهم؛ روش پیش بینی، فصل چهاردهم؛ روش ارزشیابی هستند.

نویسنده در مقدمه کتاب خود می نویسد: برخی از مخالفان علوم انسانی اسلامی، تحلیلی از اهداف و کارکردهای علوم انسانی ارائه می دهند که این علوم را محدود به رویکردها و روش های تجربی می کند و بدین ترتیب محصول مطالعات دانشجویان رشته های علوم انسانی حتی در اسلامی ترین مراکز و موسسات و دانشگاه ها چیزی جز نگاه سکولاریستی و ماتریالیستی نخواهد بود!

بنابراین تا نتوانیم روش های صحیح و واقعیت جویانه و حقیقت پژوهانه ای برای توصیف تبیین و تفسیر و سایر کارکردهای علوم انسانی ارائه دهیم، نمی توانیم امیدی به تولید علوم انسانی اسلامی یا اسلامی سازی علوم انسانی داشته باشیم.

مولف در کتاب روش شناسی علوم انسانی اسلامی آورده است: در بسیاری از آثار و نوشته ها، واژه روش و روش شناسی به جای هم و مترادف به کار برده می شوند. پسوند لوژی در اغلب کاربردهای آن حتی در زبان انگلیسی برای نشان دادن منزلت بالای فعالیتی است که این پسوند به آن نسبت داده می شود! به عنوان مثال تکنولوژی در معنای لغوی و اصیل خود باید به معنای مطالعه، تجزیه و تحلیل و بررسی انتقادی تکنیک های مختلف باشد، اما اغلب معنایی جز تکنیک ندارد.

تعریف علوم انسانی

در ادامه کتاب آمده است: از نگاه نگارنده، علوم انسانی علومی اند که به بررسی کنش های انسانی انسان می پردازند. اما این تعریف بسیار مجمل و تا اندازه ایناگویا است. توجه به کارکردهای علوم انسانی و انواع تحلیل هایی که درباره کنش هایی انسانی انجام می دهند، فهم دقیق تری از علوم انسانی و به تبع علوم انسانی اسلامی و روش شناسی علوم انسانی اسلامی را برای ما به ارمغان می آورد. در مجموع می توان گفت در همه علوم انسانی هفت کار درباره کنش های انسانی انسان صورت می گیرد: تعریف، توصیف، تبیین، تفسیر، پیش بینی، ارزشیابی، و کنترل یا جهت دهی.

 پرسش های پژوهشی

مولف می نویسد: پرسش پزوهشی، نقش بسیار مهم و بی بدیل در تولید علم دارد. بدون آن نباید انتظار پیدایش نظریه یا اندیشه ای را داشت. به تعبیر شیخ بهایی در کتاب کشکول سوال مونث لست و جواب مذکر و علم محصول ازدواج این دو است. انتظار تولید عیسی وار علم، انتظاری عاقلانه نیست. در حدیثی از وجود مقدس پیامبر اکرم(ص) چنین وارد شده است که «حسن السوال نصف العلم» پرسش خوب، نیمی از دانش است. اغاز هر علمی از طرح سوال است. سوال درباره نادانسته ها و مجهولات. به تعبیری می توان گفت که سوال نیز خود محصول علم است اما علم به جهل و ناآگاهی و علم به نقص معرفتی خود.

علوم انسانی علومی اند که به بررسی کنش های انسانی انسان می پردازند. اما این تعریف بسیار مجمل و تا اندازه ایناگویا است. توجه به کارکردهای علوم انسانی و انواع تحلیل هایی که درباره کنش هایی انسانی انجام می دهند، فهم دقیق تری از علوم انسانی و به تبع علوم انسانی اسلامی و روش شناسی علوم انسانی اسلامی را برای ما به ارمغان می آورد.

بخش عمده ای از دانش منطق مربوط به روش استنتاج و استدلال است که در آن به تحلیل و ارزشیابی روش شناختی انواع مختلف استدلال از حیث صورت و ماده پرداخته می شود. رسالت و هدف اصلی این بخش از دانش منطق ارائه روش دستیابی به دانشی جدید از راه آگاهی های پیشین و مرتبط است. استدلال بدان معنا است که انسان می خواهد از راه دانسته های تصدیقی اش نادانسته هایی را کشف کند. اما دغدغه مهم منطق دانان و روش شناسان در حوزه منطق استدلال این بوده و هست که فرآیند استدلال از کجا آغاز می شود. البته سوال اصلی این است که ذهن چگونه باترکیب دانسته ها می تواند نادانسته ای را کشف کند.

برهان

در کتاب آمده است: گاهی هدف از اقامه استدلال قیاسی حل قطعی و یقینی یک مساله و تبدیل یک مجهول به معلوم و کشق یقینی یک واقعیت است. در این صورت، حتما باید از مواد یقینی استفاده شود. در اینکه چه نوع مقدماتی چنین ویژگی ای را دارند اختلاف است. اکثر اندیشمندان معتقدند بدیهیات تصدیقی باب برهان  با حصر استقرایی شش قسم اند: اولیات، مشاهدات، فطریات، حدسیات، متواترات و تجربیات.

نظریات آیت الله مصباح یزدی

مولف در کتاب «روش شناسی علوم انسانی اسلامی» می نویسد: آیت الله مصباح یزدی فیلسوف و اندیشمند معاصر مبادی بدیهی یقینی را منحصر در وجدانیات و اولیات می دانند. به هر حال به قیاسی که از مقدمات یقینی تشکیل شده باشد، یعنی مقدماتی که مورد تصدیق جازم مطابق با واقع هستند برهان گفته می شود. تبعا به دلیل رابطه تنگاتنگ نتیجه با مقدمات نتیجه چنین استدلالی نیز یقینی خواهد بود. آیت الله مصباح، تلاش شهید صدر برا اثبات یقینی بودن گزاره های تجربی از راه حساب احتمالات را نیز از اثبات چنین مدعایی ناتوان دانسته و می گوید: با روش ایشان هم احتمال صدق نقیض عقلا و منطقا نفی نمی شود. توضیح آنکه نهایت تلاش شهید صدر این است که نشان دهد هر چند مشاهدات و آزمایش های مکرر بیشتر و بیشتر صورت گیرند، احتمال خلاف را به حد صفر می رساند و چنین احتمالی در حکم عدم است. اما اولا تکرار مشاهده و آزمایش در همه گزاره های تجربی به حدی نیست که احتمال خلاف را به صفر نزدیک کند و ثاانیا حتی اگر این را بپذیریم در نهایت یقینی روان شناختی یعنی همان اطمینان یا اعتماد جزمی حاصل می شود و نه یقین ریاضی و بالامعنی الاخص که در منطق از آن بحث می شود. در نتیجه باید گفت که یقین منطقی و ریاضی به هیچ وجه از راه تجربه حاصل نمی شود.

نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که افزون بر فهم مقاصد زیست اسلامی و یا فهم مقصد نهایی باید بدانیم که چه کاری ما را به آن اهداف یا هدف نهایی نزدیک می کند و چه کاری ما را از آن دور می سازد. راه فهم این مساله نیز بسیار مهم است.

آیت الله مصباح یزدی مقصد و هدف نهایی همه احکام و ارزش های اسلامی را تقرب به حضرت حق و قرب وجودی و مکانتی آدمیان به خدای متعال می داند. به تعبیر دیگر غایت نهایی که تعیین کننده همه ارزش های اسلامی و معیار ارزشمندی سایر ارزش ها است، عبارت است از قرب الهی بر این اساس هر کنشی که ما را خدایی کند، ارزشمند و هر کنشی که موجب دوری ما از خداوند شود، نادرست و بد است.

نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که افزون بر فهم مقاصد زیست اسلامی و یا فهم مقصد نهایی باید بدانیم که چه کاری ما را به آن اهداف یا هدف نهایی نزدیک می کند و چه کاری ما را از آن دور می سازد. راه فهم این مساله نیز بسیار مهم است. به طور اجمال می توان گفت راه فهم این رابطه همان راه های معتبر کسب معرفت یعنی عقل و وحی است. عقل انسان که در اینجا منظور همه راه های عادی کسب معرفت است به خودی خود می تواند ارتباط میان برخی از کنش ها با هدف نهایی و غایات زیست اسلامی را درک کند. اما در بسیاری موارد عقل نمی تواند به چنین کشفی نائل شود. در اینجا باید دست به دامان وحی الهی و سخن و سیره معصومان(ص) یعنی راه های اختصاصی کسب معرفت شد.

کتاب «روش شناسی علوم انسانی اسلامی» تالیف احمدحسین شریفی، توسط انتشارات آفتاب توسعه (ناشر اختصاصی آثار مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا)، پاییز ۱۳۹۵، به شمارگان ۱۰۰۰ جلد، با قیمت ۲۵ هزار تومان، در اختیار مخاطبان قرار گرفت.

انتهای پیام/

 

کد خبر : 39521
تاريخ ثبت خبر : 9 بهمن 1395
ساعت بارگزاری خبر : 09:58
برچسب‌ها:, , ,

دیدگاه شما

( الزامي ) (الزامي)