دین نگاه نفی‌کننده به علوم عقلی،‌ تجربی و شهودی ندارد

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، حجت الاسلام والمسلمین دکتر ابوالفضل ساجدی به مناسبت بزرگداشت روز پزشک و در گفتگویی با ما با عنوان «حکیم به رابطه روح و جسم نظر داشت» بیاناتی ارائه کردند و در ادامه مخاطبین محترم در مقام نقد مرقومه هایی را به طلیعه ارسال کردند و در آن به گفتگوی ما با دکتر ساجدی نقدهایی را وارد کردند که با عنوان «سلامت و طبابت: نیازمند حکیم یا طب اسلامی؟» انتشار یافت. دکتر ساجدی در مقام تنویر افکار مخاطبین و پاسخگویی به شبهات مخاطبین محترم ما، مرقومه ای برای طلیعه ارسال نمود که در ادامه از نظرتان می گذرد.

حکیم کیست؟

ساجدی در این مرقومه بیان کرده است که برخلاف برداشت برخی ناقدین، بنده در این گفتگو درمقام تطبیق همه کاربردهای واژه حکیم بر پزشک کنونی نبودم، بلکه در مقام بیان برخی معانی و کاربردهای واژه حکیم، به طور کلی، برآمدم. بدیهی است که اگر قرار باشد رابطه پزشک و حکیم را بیان کنیم بجا است که ابتدا به کاربردهای متعدد آن ولو در حوزه های دیگر اشاره داشته باشیم، اما این سخن به معنای مترادف گرفتن پزشک با تمام این کاربردها نیست. آنچه مسلم است این است که در گذشته یکی از موارد استعمال واژه حکیم در مورد کسانی بوده که به امور سلامت و درمان جسمی دیگران اشتغال داشتند، کما اینکه برخی ناقدین محترم نیز به آن اذعان دارند، اما اینکه وجه کاربرد حکیم در این مورد چه بوده، می تواند بررسی شود چنانکه برخی ناقدین محترم به آن اشاره کرده اند.

یکی از کاربردهای حکمت، دانش یا دیدگاه مطابق واقع یا یک ویژگی ادراکی است که انسان می تواند به وسیله آن واقعیت را درک کند. این نوع درک به دلیل مطابقت با واقع از نوعی اتقان و استحکام نیز برخوردار است. پزشک نیز به روش تجربی، با انجام تحقیقات، آزمایشات و بررسی علائم، در پی کشف منشاء بیماری و راهکارهای واقعی درمان است. اگر بتواند در این مسیر موفق شود و به نتیجه ی قطعی و مطابق واقع دست یابد، به یک معنا شاید بتوان او را حکیم نامید.

طب اسلامی؟

نکته بعدی که در این نقد ها به آن اشاره شده است این مطلب بود که برخی گمان کرده اند که بنده بنا داشته ام از طب اسلامی به عنوان جایگزین طب جدید دفاع کنم. این مطلب خلاف واقع و برداشتی ناثواب است. اینجانب در مقام تبیین طب اسلامی نبوده ام. این واژه را نیز به کار نبرده ام، اما نمی توان انکار کرد که آموزه های مرتبط به سلامت در منابع اسلامی نیامده باشد.

اینجانب نگفتم وظیفه اسلام، طبابت است تا ناقد نفی فرماید. رسالت اصلی اسلام طبابت نیست گرچه عمل به آموزه های آن در پیشگیری و درمان برخی بیماریها موثر است و به سلامت و بهداشت جسم نیز کمکی وافر می نماید. از متون و منابع اسلامی، می توان گزاره هایی را استخراج کرد، که قابلیت استفاده در عرصه بهداشت و سلامت را دارند و می توان از این گزاره ها بهره جست.

اینجانب نگفتم وظیفه اسلام، طبابت است تا ناقد نفی فرماید. رسالت اصلی اسلام طبابت نیست گرچه عمل به آموزه های آن در پیشگیری و درمان برخی بیماریها موثر است و به سلامت و بهداشت جسم نیز کمکی وافر می نماید.

این استاد روانشناسی و معرفت شناسی با اشاره به این نکته که اصولاً وحی نازل شده است تا مکمل منابع معرفتی باشد نه این که جایگزین آنها شود، ادامه داده است: اسلام در صدد اعتلای معرفتی، گرایشی و رفتاری بشر در مسیر هدایت الهی است. بعُد معرفتی دین آن است که نقایص و کاستی های منابع عقلی و شهودی و تجربی بشر را در این مسیر جبران کند و نیز نردبانی برای الهی سازی قلب و عمل او در زندگی فردی و اجتماعی باشد.

به دلیل نقش تکمیلی دین، انسان مسلمان از روش های کسب معرفت از جمله روش تجربی، بهره کافی می گیرد و لذا در اسلام کسب دانش تجربی مورد تشویق قرار گرفته است. طلب علم مرز نمی شناسد و فراگیری علوم پزشکی ولو از دیگر جوامع، برای رفع نیاز جامعه واجب کفایی است. در روایات متعددی توجه به درمان و سلامت در اسلام توصیه اکید شده است. علمای بزرگ و مراجع ما نیز برای درمان خود از دانش جدید و نوین پزشکی بهره برده اند.

عضو هیئت علمی موسسه امام(ره) تاکید کرده: نکته دیگری که در برخی از نقد ها آمده است، این مطلب است که چرا موسسه آموزشی و پژوهش امام خمینی(ره) در مقوله طب و مسائل پزشکی ورود کرده واصولاً چرا رویکرد این موسسه باید این چنین باشد. پاسخ این است که این برداشت نسبت به موسسه آموزشی امام(ره) خطا و نابجااست. موسسه آموزشی امام(ره) در راستای تبیین علوم انسانی رایج و اسلامی سازی آن حرکت می کند و تحقیقی در زمینه مسائل پزشکی ندارد لذا این مطلب که موسسه امام خمینی(ره) در مسیر طب اسلامی و یا تبین این مطلب در جامعه گام بر می دارد، امری است خلاف واقع و نادرست.

این استاد حوزه و اخلاق در ادامه عنوان کرده است: بنده هم به این مطلب معترف هستم که در برداشت و مواجهه با آیات و احادیث و روایات وارده در مسائل گوناگون از جمله مباحث پزشکی، باید دقت فراوان داشت و از استفاده از احادیث ضعیف و بعضاً مناقشه انگیز اعراض کرد. اگر این مطلب مورد توجه قرار نگیرد باعث سوءاستفاده و برداشت های نادرست خواهد شد. این مطلب یعنی بررسی نکردن صحت و سقم روایات چه ازمنظر سند و چه از باب دلالت نه تنها صحیح نیست، بلکه باعث بد بینی به معارف و تعالیم اسلامی نیز خواهد شد. در مورد روایات و احادیث مربوط به مسائل سلامت نیز مطلب همین گونه است. بنده در این گفتگو به دنبال ادعای قطعی تلقی کردن تمامی احادیث وارد شده در این موضوع نبوده ام. در منابع روایی ما روایات ضعیف نیز وجود دارد وگر نه جایی برای مقدمات رجالی و حدیثی  اصولی نمی بود. توجه علما به این مقدمات برای اطمینان یافتن از اعتبار سندی و دلالی روایات است.

حتی نسبت به روایاتی که سندی معتبر دارند نیز دلالت آنها باید مورد بررسی قرار گیرد. چه بسا روایتی که به ظاهر، حکمی کلی در مسائل پزشکی بیان کرده باشد اما با توجه به احادیث دیگر یا برخی آیات قرآن، روشن شود که عمومیت آن نمی تواند مورد استناد قرار گیرد زیرا در پاسخ به فردی خاص در شرایطی ویژه بیان شده است،و یاممکن است به تناسب سلامت و بیماری افراد مختلف یا مراحل سنی آنان و یا موقعیت زیستی و اقلیمی آنان، مقید شود.

وی در باب رابطه ی جسم و روح نیز که در این گفتگو به مواردی از آن اشاره شده، افزوده است: در شناخت ابعاد روح آدمی و نوع پیوند آن با بدن، نکات قابل توجهی در منابع دینی آمده است که در علوم تجربی کمتر به آنها توجه شده است. انسان شناسی دینی و مبتنی بر وحی از جامعیت و اتقان بیشتری نسبت به سایر نگرش های انسان شناختی برخوردار است. در بحث رابطه علم و دین نیز شایسته است که میان علوم تجربی و انسانی تفکیک قائل شویم. آنچه در اسلام بیشتر مورد توجه است اسلامی سازی علوم انسانی است.

ساجدی با بیان این مطلب که بنده نیز با پاره ای از نکات ذکر شده در نقد های مطروحه موافقم، خاطر نشان کرده است: که برخی نکات ذکر شده ضمن نقدها، سوء برداشت از نکات بنده است و برخی دیگر اصلاً موضوع مورد بحث بنده نبوده است.

وی در پایان با اشاره به این نکته که درنقد و اظهار نظر نباید در پی تسویه حساب و یا ضربه زدن به مجموعه و یا عده ای باشیم، ادامه داده است که در نقادی ها و اظهار نظرها باید با روش علمی و با دیدگاه های منصفانه و عادلانه در پی دست یابی به معانی و تعالیم متقن و مفید باشیم. باید با نقد منصفانه تعابیر را بررسی کنیم نه با بغض و یا خدای ناکرده عداوت و دشمنی و اگر این رویکرد در نقادی ها و تحلیل ها مورد استفاده قرار بگیرد قطعاً تاثیر گذارتر خواهد بود و نیز به نفع جامعه علمی کشور است.

انتهای پیام/