دچار بحران عقلانیت و نظریه‌پردازی در مباحث معرفتی هستیم

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، دومین پیش نشست همایش «چیستی و چرایی تحول در علوم انسانی از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای» با عنوان «روش‌های تحول در علوم اجتماعی» در سالن کنفرانس دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی دانشگاه شیراز با ارائه دکتر محمدتقی ایمان رئیس دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی دانشگاه شیراز برگزار شد.

 ایمان در ارائه خود با عنوان «الزامات تحول در علوم انسانی»، چیستی تحول را مقدم بر سایر مباحث دانسته و به توصیف معنای تحول پرداخت.

وی بیشتر فعالیت‌های انجام‌شده در کشور را دغدغه علمی تحول دانست که به معنای «change» است و افزود: ولی تحولی به نظر می‌رسد مقام معظم رهبری مطرح کرده‌اند به معنای «change» نیست بلکه به معنای تغییر پارادایم و یک «transition» است.

باید فضا را مهیا کنیم تا کسانی که طالب براندازی جمهوری اسلامی نیستند ولی دیدگاه متفاوتی دارند حضور داشته باشند

استاد دانشگاه شیراز با ضروری دانستن ارتقاء دغدغه‌ها و مشکلات به سطح «مسئله» گفت: مشکلی که جامعه ما درگیر آن است این است که تمام تصمیم‌سازی‌هایمان به دلیل فقدان نظریه به‌جای اینکه مسئله محور باشد، مشکل محور شده است.

ما در اقتصاد، سیاست و روانشناسی با مشکلات سروکار داریم و اگر هم آن را به مسئله تبدیل کنیم، با استفاده از نظریات موجود آن را به مسئله تبدیل می‌کنیم در حالی نظریه‌های رایج غربی در جامعه ما غایب است و بنابراین حل مسئله امکان‌پذیر نیست. به‌ بیان‌ دیگر ما به سطح مسئله وارد نمی‌شویم و مشکلات با تعصب، تمایلات، علاقه‌مندی‌ها و تجربه شخصی محققین یا کارشناسان حل می‌شود.

وی در توصیف فرآیند تبدیل مشکل به مسئله علمی خاطرنشان کرد: تمام نگرانی‌هایی که ما داریم اگر در قالب نظریه قرار بگیرد، تبدیل به مسئله می‌شود. مشکلاتی که بار منفی دارند همه مثبت می‌شوند. کار مسئله این است که شرایط را برای حل مثبت می‌کند ولی مشکلات همیشه شرایط را غامض کرده و حل نمی‌کنند. چون ما درگیر مشکلات هستیم مرتب پدیده‌ها را غامض می‌کنیم. اگر مشکلات ما این است که نفی جهان‌بینی الهی اتفاق می‌افتد، اتصال بین آموزش و پژوهش نیست و علوم انسانی کارایی ندارد؛ اولین کار این است که آن‌ها را تبدیل به مسئله کنیم.

دکتر ایمان، حل مسئله را به‌ صورت حل آن در چارچوب‌های موجود و استفاده از نظریه‌های موجود مانند نظریه کارکردگرایی، اثبات گرایانه، تفسیری و انتقادی و یا ابداع نظریه جدید دانستند. مشکل استفاده از نظریات موجود این است که باید نظام اجتماعی از آن نظریه تبعیت کند تا ما بتوانیم مبتنی بر توانمندی آن نظریه این مشکل را حل کنیم، ولی این نظریه‌ها بر حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی کشور حاکم نیستند و مدیران و سیاست‌گذارند ناچارند با خلاقیت خودشان مشکلات را حل کنند. جامعه خلاقیت مدار، عقلانیت را ضعیف می‌کند و نظریه حاکم بر خود را غایب می‌کند و جامعه مرتب سیال و تحول‌ خواه می‌شود و به سمت تحولات غیر قابل‌ پیش‌بینی می‌رود.

اگر بسترهای خلاقانه نظام اجتماعی خیلی زیاد شود معرفت دچار انارشی می‌شود

سردبیر فصلنامه «روش‌شناسی علوم انسانی» توصیف جامعه خلاقیت مدار افزود: اگر بسترهای خلاقانه نظام اجتماعی خیلی زیاد شود معرفت دچار آنارشی می‌شود. نمونه آن در کشور زیاد است؛ ما اجتماعات علمی دانشمندان نداریم؛ انجمن روانشناسی و جامعه‌شناسی نداریم و اگر داریم سلیقه‌ها، پیش‌داوری‌ها و قدرت‌های فردی این انجمن‌ها را اداره می‌کنند. در علوم تجربی بستر نظام اجتماعی علمی نیست و از دستاورهای علمی هم استفاده جدی نمی‌کند که در خودرو و لوازم‌ خانگی و … نمایان است. علوم تجربی در سطح عملی دچار آنارشی شده و در علوم انسانی در سطح نظری و هم عملی دچار آنارشی شدیم.

دکتر ایمان در تبیین راهکار کنترل آنارشیسم معرفتی گفت: اگر بخواهیم خلاقیت نظام اجتماعی را کنترل کنیم یعنی معرفت را به سمت عقلانیت ببریم، قطعاً نظریه‌پردازی شرط اساسی است. اگر بخواهیم نظریات موجود که در دنیا مطرح است را نپذیریم، قطعاً نمی‌توانیم قسمتی را بگیریم و قسمتی را نگیریم. ما نظریه‌ها را باید با مبانی فلسفی و پادایمی آن‌ها استفاده کنیم و مسائل را حل کنیم در غیر این صورت باید نظریه‌پردازی کنیم که نظریه‌پردازی هم ارزش‌ها، آرمان‌ها و جهان‌بینی خاص خود را دارد که باید آن‌ها را مشخص کنیم.

وی در جمع‌بندی این بخش از مباحث خود خاطرنشان کرد: مسئله علوم انسانی کشور، برخورداری بیش‌ از حد بستر معرفتی کشور از خلاقیت است که منجر به فضای آنارشیستی شده و باید کنترل شود. اگر دست همه را باز بگذاریم که علم دینی تولید کنند ولی مدیریت ساختاری، ارتباط سازمان‌ یافته بین افرادی که دنبال این بحث هستند و هنجارهای روش‌شناختی ابتدائی حداقل بین دانشمندان و کارشناسانی که در این زمینه هستند، ایجاد نکند، قطعاً تضادها و تعارضات بین این‌ها موجب می‌شود حداقل کارها هم در نظام اجتماعی اثری نداشته باشد.

به اعتقاد دکتر ایمان، رهبر معظم انقلاب این آنارشیسم را به‌ صورت نظری تشخیص داده و آن را در سطح نرم‌افزاری و نظریه‌پردازی طرح کرده‌اند و مباحث تقویت عقلانیت، فعالیت نرم‌افزاری علم، تهیه نقشه جامع علمی کشور و الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت را ناظر به همین مسئله مطالبه کرده‌اند.

رئیس دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی دانشگاه شیراز در تبیین راهکار خود برای تحول در علم تحت عنوان «بسترسازی معرفت علمی» گفت: چندین دهه در حوزه علم اثباتی، تفسیری و انتقادی کارشده است و ما نمی‌توانیم در جلوی این مسیر با حمایت سیستم جهانی بایستیم و علم جدید تولید کنیم. ما باید در حاشیه‌ این علمی که ایجاد شده، بسترسازی حاشیه‌ای کنیم و به‌ تدریج فضای بستر جدید را ایجاد بکنیم. دانش علمی دنیا واقعیت را توصیف می‌کند و نباید آن را انکار کرد ولی ممکن است وقتی پارادایم فکری ما به وجود آمد بگوئیم دانش موجود گوشه‌ای از حقیقت را می‌گوید ولی دانش اسلامی حقیقت را کامل‌تر توضیح می‌دهد.

رهبر معظم انقلاب این آنارشیسم را به‌ صورت نظری تشخیص داده و آن را در سطح نرم‌افزاری و نظریه‌پردازی طرح کرده‌اند

وی در تشریح راهکارهای تحول علوم انسانی ضمن تأکید بر اهمیت آزاداندیشی و کرسی‌های نظریه‌پردازی افزود: باید فضا را مهیا کنیم تا کسانی که طالب براندازی جمهوری اسلامی نیستند ولی دیدگاه متفاوتی دارند حضور داشته باشند. ما باید هیدگری قهار و مارکسیستی قهار برای نقد داشته باشیم. در سیستم‌های دانشجویی نقدها صوری و ایدئولوژیکال می‌شود. وقتی معتقدیم مسیر جهان‌بینی بر دیدگاه الهی استوار است ولی اتفاق نمی‌افتد اشکال از ماست؛ باید دانشجوی منتقد را سر کلاس‌ها تربیت کنیم و کرسی‌های آزاداندیشی را که مقام معظم رهبری زیاد تأکید کرده‌اند، برگزار کنیم ولی می‌بینیم این کرسی‌ها همه بی‌خاصیت شده‌اند چون ما نمی‌خواهیم ملزومات کرسی را تحمل‌ کنیم. هزینه‌های کرسی آزاداندیشی را باید پرداخت کنیم تا در سایه امن به لحاظ فکری، سیاسی اجتماعی بتوانیم به منافع برسیم و جامعه ما بتواند فرآیند تحول را انجام دهد.

انتهای پیام/