تلاش بی‌وقفه محمود بستانی برای تولید علوم انسانی اسلامی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه؛ محمود بستانی در سال ۱۳۱۶ ش. در نجف اشرف در خانواده‌ای مذهبی دیده به جهان گشود. روح بلند و شخصیت والای اخلاقی این اندیشمند فرزانه در خاندان روحانی و نورانی‏‌اش با معارف اهل‌بیت(ع) ذره ذره آبیاری شد.

تولد و زندگی

«عبد الحسین بستانی» پدر محمود بستانی از عرفای بنام نجف اشرف بود و مادرش «خانم سرابی» از خاندان علم و اندیشه و مشهور به فضل است.

محمود بستانی حرکت علمی خود را با نگاهی ادیبانه آغاز کرد و چنان مصمم و با اراده این مسیر علمی را پی‌گرفت که مرزهای ظاهری را در هم شکست و تا غایت قصوای این دانش در روزگار خویش پیش رفت و با تحمل مشقت‌ها و سختی‌های بسیار دکترای ادبی خود را در گرایش نقد ادبی از «دانشگاه الأزهر» در کشور مصر کسب نمود.

اما روح بلند و نجوای درونی، او را به عرصه‌ای فراتر این مدارج رایج فرا می‌خواند. وی که نیاز و عطش درونی خود را نسبت به کسب معارف دین و فهم حقیقت آن به خوبی درک می نمود پس از بازگشت از مصر در حوزه‌ علمیه‌ نجف اشرف به تحصیل معارف الهی پرداخت.

محمود بستانی تحصیل علوم دینی را تا حد اجتهاد با جدیت تمام طی نمود و به تصریح برخی از علمای نجف به درجه اجتهاد نائل آمد. از او مقالات بسیاری در نقد و بررسی مهم‌ترین کتب فقهی و فقهای شیعه در دست است که گویای تلاش بی‌ وقفه‌ این محقق فرهیخته در فهم و ترویج معارف الهی و احکام الله است.

تدریس در دانشکده فقه «مرحوم علامه مظفر» و تربیت اندیشمندان فاضل در این دانشگاه علوم دینی برگ زرینی است در کارنامه ی پربار بستانی.

آثار و نظریه‌های او

نگاه متین و دقیق محمود بستانی در حوزه ادب، در کنار فهم دقیق و آشنایی کامل او با مبانی اندیشه دینی و فروعات و ظرایف دین، شخصیت علمی او را بی بدیل ساخته است.

محمود بستانی که ظرائف فهم نص و میزان اثر گذاری آن را بر درک مفاهیم دینی به خوبی درک نموده و نیاز این عرصه را به پژوهش های علمی جدی یافت، همت خویش را در بارور ساختن مبانی فهم دین به کار گرفت.

محمود بستانی در کتاب «القواعد البلاغیه فی ضوء المنهج الإسلامی» به نظریه ‏پردازی در حوزه بلاغت با محوریت قرآن کریم و نصوص صادره از معصومین پرداخت و نقاط خالی و مبهم موجود در بلاغت موروث را با تحلیل دقیق علمی و ارائه‌ نظریات بدیع خویش مرتفع نمود.

نظریه‏ پردازی در حوزه تحلیل ساختار متن و بحث از شاخص های اساسی و محوری چون «سوره»، «دعا»، «قصه» و تحلیل علمی آن‌ها برای اولین‌بار در فضای بحث بلاغی آن هم بر اساس آخرین دستاوردهای ادبی معاصر از نوآوری‌های بستانی در کتاب القواعد البلاغیه محسوب می‌گردد.

وی تنها به نظریه پردازی اکتفا ننموده و به تطبیق این قواعد نویافته در عرصه‌های گوناگون ادبی پرداخته و آثار فاخر و پرباری در تمای این عرصه‌ها از خود به جای گذاشته است. در کتاب بزرگ‌منش التفسیر البنائی للقرآن کریم با به‌کارگیری روش تحلیل ساختاری که مبانی آن در القواعد البلاغیه تشریح شده است برای اولین‌بار یک دوره‌ کامل تفسیر بلاغی از قرآن کریم ارائه‌ شده است و از این‌ روی این کتاب‌ باز گرداندنی استثنایی و در نوع خود منحصر به‌ فرد محسوب می‌گردد.

بررسی صورت پردازی‌های ادبی در کلام الهی از شاهکارهای بی‌نظیر محمود بستانی در کتاب «دراسات فنیه فی صور القرآن» است.

وی که در القواعد البلاغیه به تحلیل علمی عنصر ادبی «داستان» پرداخته و مبانی آن را تبیین نموده است، در کتاب مشهورش قصص القرآن دلال یا وجمالیا به تحلیل ادبی و زیبایی‏ شناختی داستان‌های قرآن کریم می‌پردازد. این اثر ارزشمند کتاب سال جمهوری اسلامی در ایران بوده و در تمامی کشورهای اسلامی به‌عنوان اثری ممتاز و متمایز رایج است.

نگارش مقالات

دلباختگی محمود بستانی به مکتب اهل‌بیت(ع) مشهور همگان و التزام وی در تمامی شئون اندیشه و عمل، فردی و اجتماعی، به خاندان عصمت و طهارت از او شخصیتی بی‌نظیر ساخته بود. این نگاه و تلاش او برای این‌گونه زیستن در ارائه آثاری همچون «تاریخ الأدب العربی فی ضوء المنهج الإسلامی و ادب الشریعه الإسلامیه» و همچنین «ادب فاطمه الزهراء سلام‌الله علیها» کاملاً مشهود است. چنان‌که ساختارهای رایج را در هم می‌شکند و محور ادب را کلام حضرت امیر می‌داند که: «نحن امراء الکلام» و بر این اساس سیر تحول ادبیات عرب را پی‌جویی می‌کند.

محمود بستانی که توانمندی دین در پاسخگویی به عرصه‌ها و مجالات گوناگون اندیشه را به‌خوبی درک می‌کرد با فهم متعالی خویش از نصوص دینی به نظریه‌پردازی در فضاهای معاصر اندیشه‌ دینی پرداخت و آثار بدیعی چون «دراسات فی علم النفس الإسلامی و علم الإجتماع فی ضوء المنهج الإسلامی و الفن والسلام» را پدید آورد و به جهان اسلام و اندیشه‌ معاصر دین ارائه نمود. آثاری که به اعتراف کنگره‌ها و نشست‌های بین‌المللی در مجامع علمی گوناگون در جهان اسلام، به‌حق نشأت گرفته از درون‌مایه‌های دین است و هیچ وابستگی فکری به اندیشه‌های مدعیان تمدن و علم ندارد.

نگارش مقالات بی‏شمار، ارائه طرح‌های علمی متعدد و نظریات بدیع و تربیت شاگردان متعدد در کشورهای مختلف جهان اسلام حکایت‌گر تلاش‌های بی‌وقفه‌ این اندیشمند دینی است. محمود بستانی علاوه بر تلاش خستگی‌ناپذیر در عرصه‌های گوناگون علمی لحظه‌ای از تلاش در مسیر عبادت و تکامل روح عبودیت در وجود خویش غافل نبود. خصوصیتی که وی را در میان اندیشمندان دینی متمایز می‌دارد.

نظریات بستانی در رابطه با علوم دینی و غیر دینی

دین، یکی از علوم است و علم دینی و غیر دینی معنا ندارد. آنچه ضرورت دارد، نقد علوم گسسته از علم دین و ارزیابی نقص و خلل در آن‌هاست تا به کمک علم دین، به پویایی و تکامل علوم دیگر کمک کرده و آن‌ها را ترمیم کنیم. این نکته در فرآیند اسلامی کردن علوم، بسیار حائز اهمیت است که توجه اندیشمند معاصر، محمود بستانی را به روش علمی این اندیشمند گرانقدر با توجه به آثار به‌جا مانده از وی پرداخته شود.

نظریات بستانی در خصوص علوم انسانی اسلامی

بستانی تسلط بر علم دین را به همان فقه سنتی حوزه‌های علمیه تفسیر می‌کرد و به همین دلیل، برداشت یا دیدگاه شخصی دانشمندان مسلمان درباره یک موضوع را، دیدگاه علم دین به شمار نمی‌آورند و خطا در این زمینه را به‌عنوان یکی از نقدهای خود نسبت به برخی از تلاش‌های انجام‌شده در اسلامی کردن علوم برمی‌شمرد: «هدف از این نوشتار التربیه فی المنهج الاسلامی ارائه بینش اسلام درباره پدیده تربیت ـ با همه انواع یادشده برای آن ـ با توجه به این نکته مهم است که گفت‌وگو درباره تربیت سلامی منحصر در متون شرعی است، جز در «اصول آزاد» منطقه باز و آزاد علمی[ و درصورتی‌که با جوهر شریعت برخورد نداشته باشد. این بدان معنا است که نباید متون نویسندگان اسلامی مورد استناد قرار گیرد.

به‌ جرئت می‌توان گفت هیچ عملی نبود که در متون دینی توصیه‌ شده باشد و محمود بستانی از آن غفلت کند. عبادت، تهجد و التزام به‌تمامی اوامر الهی و هر آنچه مورد مدح خداوند متعال است، از او اسوه‌ای یگانه ساخته است؛ و این حقیقتی را که هر کس در اولین برخوردها با محمود بستانی می‌توانست به‌خوبی آن را درک کند.

«محمود بستانی» پس از سال‌ها تلاش خستگی‌ناپذیر در خدمت به اندیشه اسلامی، ظهر دوشنبه ۲۳ اسفندماه ۸۹، در اثر ایست قلبی در شهر مقدس قم به رحمت ایزدی پیوست. پیکر این اندیشمند فرزانه چهارشنبه ۲۵ اسفندماه ۱۳۸۹، برای آرمیدن در جوار حضرت امیرالمؤمنین(ع) به نجف اشرف منتقل و در کنار «جناب کمیل بن زیاد» به خاک سپرده شد.

انتهای پیام/